درمان انگل های گوارشی، هم در طبّ جدید و هم در طبّ قدیم معمولاً به صورت موردی و تخصّصی(بر اساس نوع انگل) صورت می گیرد. طبیعتاً این روش های درمانی قابل طرح در مقاله ای که برای عموم نگاشته می شود نیست و در صورت طرح هم اجرای آن برای عموم مردم سخت است؛ لذا سعی می کنیم راهکارهایی را به شما ارایه کنیم که ساده و قابل اجرا و در عین حال کارآمد و موثّر باشند.
آنچه که در این مقاله به آن می پردازیم «انگل های گوارشی» از دیدگاه طبّ قدیم هستند؛ در واقع منظور ما از انگل، کرم های گوارشی قابل مشاهده(مثل کرم کدو، آسکاریس، کرمک و …) بوده سایر بیماری های انگلی دستگاه گوارش که ناشی از عوامل میکروسکوپی هستند(مثل ژیاردیا، آمیب، شیگلا و …) موضوع بحث ما نیستند. در طبّ قدیم، معمولاً مشکلات ناشی از انگل های میکروسکوپی در حیطه درمان انواع اسهال ها و مانند آن مورد بحث قرار می گیرند.
چرا این روزها مردم بیشتر دچار بیماری های انگلی می شوند؟
دلیل این امر واضح است، به همان دلیل که ما در این دوره و زمانه بیشتر سرما می خوریم بیشتر هم دچار انگل های گوارشی می شویم. در واقع سیستم ایمنی و ارتش دفاعی بدن ما نسبت به نسل های قبلی ضعیف تر شده است و به همین دلیل، همان طور که توان مقابله با ویروس ها را ندارد و مکرّرا سرما می خورد، توان کشتن انگل ها را نیز ندارد و به همین جهت شاهد آن هستیم که این روزها – و علیرغم ارتقای ظاهری سطح بهداشت – شیوع انگل های گوارشی بسیار زیاد شده است به نحوی که دیگر نمی توان آن را یک بیماری دانست که در کودکان شایع تر است؛ بلکه بسیاری از ما بزرگترها نیز – چه بدانیم و چه ندانیم – دچار این مشکل هستیم.
نکته جالب این جاست که اطبّای قدیم – مثلاً جناب ابن سینا در کتاب قانون – اعتقاد دارند که اصلی ترین دلیل وجود کرم های گوارشی، افزایش بلغم در معده و روده هاست. دقّت در خوراکی های مصرفی مردم این دوره و زمانه نشان می دهد که مصرف غذاهای سرد و رطوبتی(یعنی همان غذاهای بلغم زا) بسیار گسترش یافته است(مثل گوشت های سفید، انواع لبنیات، برنج، افراط در مصرف میوه ها و سالادها و …) و این افزایش مصرف غذاهای بلغمی، هم بنابر نظر طبّ قدیم و هم بنابر عقیده طبّ جدید(چون مصرف زیاد غذاهای بلغم زا باعث کاهش توان سیستم ایمنی بدن است) می تواند باعث گسترش انگل های گوارشی شود.
علایم و نشانه هایی که می توانند دلالت بر وجود انگل های گوارشی کنند:
– آبریزش از دهان به ویژه به هنگام خواب.
– لب های بیمار در شب ها، تر و رطوبتی و در روزها خشک است؛ به نحوی که بیمار ممکن است با زبان خود لب هایش را به تناوب تر کند.
– اختلالات عصبی از جمله پرخاشگری و عصبانیت یا حالات شبیه به افسردگی.
– سایش دندان ها بر روی هم(دندان قروچّه)، به ویژه در هنگام خواب.
– خمیازه کشیدن، حرف زدن و یا فریاد کشیدن در خواب.
– اگر بیمار را از خواب بیدار کنید آزرده خاطر می شود(در حدّ غیر معمول).
– حالت تهوّع به ویژه به هنگام غذاخوردن.
– بعضی بیماران اشتهای بسیار کمی دارند و بعضی به عکس پرخور می شوند. دسته دوّم معمولا گرسنگی زودرس و مکرّر دارند.
– لاغری بدون دلیل حتّی علیرغم پرخوری ظاهری.
– تشنگی و عطش بدون دلیل.
– دردهای شکمی.
– وجود عرق سرد و بدبو.
– سیاهی متغیّر و کم و زیاد شونده دور چشم.
– خارش مقعد: این علامت معمولاً ویژه کرم های مقعدی ریز(اکسیور) است. حرکت و تخمگذاری کرم اکسیور مادّه در اطراف خروجی مقعد، باعث خارش می شود. نکته مهم در مورد این علامت آن است که بزرگسالانی که دچار اکسیور هستند به علّت کاهش حسّاسیت گیرنده های مقعدی معمولاً خارش را احساس نمی کنند. بنابراین نبود خارش دلیل بر عدم ابتلا به این نوع انگل نیست.
– گاهی به دلیل تغذیه انگل از مواد غذایی موجود در روده، بیمار مبتلا به کم خونی می شود.
– به همان دلیل فوق، ممکن است بیماری که دچار انگل های گوارشی است، مشکلاتی مانند ضعف و خستگی و کمبود انرژی را نیز تجربه کند.
– علامت هایی مثل اسهال غیرقابل توجیه و مزمن و یا دفع سریع موادّ غذایی از دستگاه گوارش بعد از تغذیه هم می توانند ناشی از وجود انگل های گوارشی باشند.
تذکّر مهم: این نشانه ها تنها راهنماهایی برای هدایت پزشک به تشخیص صحیح هستند و نه نبودن آنها، ابتلا به انگل را به طور کامل منتفی می کند و نه حضور آنها لزوما به معنای ابتلا به انگل گوارشی است. بنابراین تشخیص نهایی به عهده پزشک مجرّب است. نکته دیگر این که معمولا تمام این علایم با هم دیده نمی شوند و در هر شخصی ممکن است یک یا چند علامت دیده شود.
نکات درمانی و داروها
درمان انگل های گوارشی، هم در طبّ جدید و هم در طبّ قدیم معمولاً به صورت موردی و تخصّصی(بر اساس نوع انگل) صورت می گیرد. طبیعتاً این روش های درمانی قابل طرح در مقاله ای که برای عموم نگاشته می شود نیست و در صورت طرح هم اجرای آن برای عموم مردم سخت است؛ لذا سعی می کنیم راهکارهایی را به شما ارایه کنیم که ساده و قابل اجرا و در عین حال کارآمد و موثّر باشند.
– مهم ترین نکته در پیشگیری و درمان بیماری های انگلی، افزایش توان سیستم ایمنی بدن است. چون این مقوله بسیار مفصّل است به شما باز هم پیشنهاد می کنم که مقاله «بچّه ام زیاد سرما می خورد، چه کنم؟» را مطالعه کنید.
– کاهش میزان مصرف غذاهای بلغم زا(یعنی غذاهایی که طبع سرد و رطوبتی دارند یا در بدن باعث این مساله می شوند) از راه های مهم جهت کاهش بار انگلی روده هاست. برخی از این غذاها عبارتند از:
اکثر لبنیات به ویژه ماست، بسیاری از غذاهای مصنوعی و کارخانه ای، برنج، ماکارونی، بسیاری از میوه ها(میوه های سرد و رطوبتی مثل خیار و کاهو و هندوانه و … اگر به صورت افراطی و غیراصولی مصرف شوند) و ..
– سیر: سیر یک ابرقدرت در مقابله با انگل هاست. بهترین روش برای انگل کشی، مصرف سیر خام است. این کار را به هر نحوی که می خواهید انجام دهید و از نتیجه کار مطمین باشید. البته در مورد بچّه های کوچکتر پیشنهاد ما این است که دو حبه سیر را در یک لیوان شیر، خوب بجوشانید و با عسل شیرین کنید و این جوشانده خوش طعم را قبل از خواب به طفل بدهید تا کرم دفع شود.
– سرکه: سرکه نیز در توان انگل کشی، هماورد سیر است. پیشنهاد می کنیم که روزی ۳-۲ بار و هر بار ۳ تا ۴ قاشق غذاخوری یا مربّاخوری(بسته به سنّ و سال و جثّه بیمار) سرکه بخورید. بهتر است از سرکه انگور خانگی برای درمان استفاده کنید. در صورتی که به دلایلی مثل مشکلات گوارشی قادر به استفاده از سرکه به این شکل نیستند، آن را با کمی آب مخلوط کنید. اولویت در مصرف سرکه، ناشتا خوردن آن است.
یک راه ساده برای درمان انگل های گوارشی آن است که هر شب بیست عدد نخود آبگوشتی را در سرکه، خیسانده صبح ناشتا نخودها و سرکه باقیمانده را بخورید و تا ظهر چیز دیگری نخورید.
– پیاز: می توانید هر شب یک پیاز متوسّط را رنده کرده در یک لیوان آب، خیسانده صبح ناشتا صاف کرده و عصاره حاصل را میل کنید.
– هسته مرکّبات: اگر مشکل انگل های گوارشی اذیتتان می کند از این به بعد هسته پرتقال های مصرفی را دور نیندازید. آنها را جمع و خشک و آسیاب کنید و داخل کپسول ریخته شبی یک کپسول تا درمان کامل مصرف کنید.
– تخم کدو: تخم کدو، دافع کرم کدوست. بزرگسالان می توانند ۵۰ تا ۱۰۰ گرم تخم کدو را آسیاب کرده با ۲۰۰ گرم عسل مخلوط و صبح ناشتا یک قاشق غذاخوری میل کنند. راه ساده تر این است که روزی یک قاشق غذاخوری تخم کدوی خام را خوب بجوید و میل کنید. در مورد خردسالان بهتر است از مغز تخم کدو استفاده کنید. مقداری مغز تازه تخم کدو را کوبیده، هم وزن آن عسل اضافه و مخلوط کنید و یک قاشق چای خوری قبل از خواب به کودک بخورانید.
– بومادران: این گیاه تلخ امّا بسیار پرخاصیت برای دفع انواع انگل های گوارشی مفید است. مقداری از آن را آسیاب کرده با سه برابر عسل، مخلوط و صبح های ناشتا، یک قاشق غذاخوری میل کنید.
– زنیان: به روشی مشابه بومادران قابل استفاده است.
– سگبینج و آنغوزه: این دو صمغ گیاهی نیز روی انواع کرم های گوارشی تاثیر می گذارند. می توانید آنها را با چند برابر عسل مخلوط و مصرف کنید.
– سیاهدانه: سیاهدانه یک شاه داروست که تقریبا در درمان هر بیماری کاربرد دارد. برای دفع انگل های گوارشی نیز آن را آسیاب کرده هر روز نصف قاشق چایخوری از آن را با دو سه قاشق غذاخوری سرکه انگور خانگی مخلوط و میل کنید.
نکته: با توجه به این که خاصیت دارویی سیاهدانه پس از آسیاب کردن رو به کاهش می رود، هربار تنها به اندازه مصرف چند روز از آن را آسیاب کنید.
– برنگ کابلی: از بهترین انگل کش هاست. آن را آسیاب کرده با مقدار مساوی عسل مخلوط و صبح ناشتا یا قبل از خواب، یک قاشق غذاخوری میل کنید.
– آرد نخود خام: این دارو برای دفع انگل اکسیور(کرمک) بسیار کمک کننده است. روش استفاده به این نحو است که مقداری نخود آبگوشتی را به صورت خشک، آسیاب کنید(یا این که آرد نخود خام را به صورت آماده از عطاری ها تهیه کنید)، سپس مقداری پنبه را فتیله کرده در آب خیسانده در آرد نخود بغلتانید تا آرد، کاملا به پنبه بچسبد. حالا این پنبه را شیاف بگذارید. این کار را بهتر است شبها، قبل از خواب و بعد از تخلیه دستگاه گوارش انجام دهید. راه دیگر این است که آرد نخود را داخل کپسول ریخته، کپسول را به صورت شیاف استفاده کنید.
این کار برای افراد بزرگسال و کودکان عینا قابل اجراست. برای کودکان که ممکن است در مقابل این کار مقاومت کنند می توانید در خواب شیاف بگذارید.
– نمک: به همان صورت که در مورد آرد نخود خام گفته شد، برای درمان کرمک قابل استفاده است.
– صبر زرد: داروی بسیار خوب امّا خطرناکی است. تنها به صورت موضعی و برای دفع کرمک می توانید به این شکل از آن استفاده کنید: صبر زرد، نیم تا یک گرم؛ زرده تخم مرغ(ترجیحا محلّی)، ۱ عدد ؛ و آب نیم گرم، ۵۰ تا ۱۰۰ گرم. این مواد را با هم مخلوط و تنقیه کنید .
راه دیگر استفاده از صبرزرد آن است که آن را مخلوط با ربّ به یا ربّ سیب روی شکم ضماد کنید که در این حالت، در درمان انواع انگل ها مفید است.
– داروهای ساده ای مانند تخم کرفس، رازیانه، زیره(به صورت بوداده)، زنجبیل، افسنتین، نیلوفر، پونه، نعناع و … هم اثرات ضدّ انگلی خوبی دارند. از آنها می توانید به صورت دم کرده یا جوشانده استفاده کنید.
– داروهای سرد مزاج: اکثر داروهای ضدّانگل، طبیعتی بسیار گرم دارند. اگر کسی به هر دلیل(از جمله مزاج گرم خود)، قادر به مصرف آنها نیست می تواند از این داروها استفاده کند:
* گشنیز: بهتر است مخلوط با ماست یا سکنجبین یا به صورت آب پز مصرف شود.
* سماق: آن را در آب خیسانده تفاله اش را فشار داده جدا کنید و آب آن را میل کنید.
* تخم خرفه، خارخسک و برگ درخت هلو هم خاصیت ضدّ انگلی دارند و بهتر است با دوغ یا آب گرم یا سکنجبین مصرف شوند.
* تمشک: آب آن را گرفته مصرف کنید.
چند نکته مهم:
– بهترین زمان مصرف داروهای ضدّانگل، دروقت خالی بودن شکم است.
– اکثر داروهایی که مزّه تلخی دارند(به ویژه اگر طبع گرمی داشته باشند)، خاصّیت ضدّ انگلی هم دارند.
– اگر در کنار استفاده از داروهای ضدّ انگل، داروهای مسهل هم به بیمار داده شود اثر درمان بسیار زیاد خواهد شد.
– بسیاری از داروهای ضدّ انگل، می توانند اثرات نامطلوبی روی جنین داشته باشند. لذا مادران باردار باید حتما با مشورت پزشک باتحربه نسبت به استفاده از این داروها اقدام کنند.
– درمان انگل باید تا مدّتی پس از رفع علایم بالینی ادامه پیدا کند تا تخم های انگل موجود در دستگاه گوارش نیز نابود و دفع شوند. به نظر می رسد سه هفته، زمان مناسبی برای اکثر انگل هاست.
– چنان که گفته شد، ملاک کفایت درمان رفع علائم بالینی است و نه دیدن انگل دفع شده در مدفوع.
– بهتر است که درمان انگل در هر خانواده به صورت دسته جمعی انجام شود و کسانی نیز که فاقد علامت هستند، مدّتی از داروهای ضدّانگل استفاده کنند.
– به جهت تلخ بودن بسیاری از داروهای ضدّ انگل، استفاده از آسیاب شده آنها در کپسول هم می تواند مدّنظر مصرف کنندگان باشد.
– عرقیات این داروها اگرچه اثر داروی خشک را ندارند امّا در صورت ضرورت قابل استفاده اند.
نکات بهداشتی که در کم شدن میزان ابتلا به انگل ها موثّرند:
– پرهیز از مصرف غذاهای بلغم زا و رطوبتی به ویژه در طول دوره درمان.
– رعایت بهداشت فردی ازجمله شستشوی دست ها به ویژه پس از استفاده از توالت.
– عدم استفاده از غذاهای خارج از خانه.
– ضدّ عفونی کردن مناسب سبزی ها: یشنهاد ما این است که سرکه انگور خانگی را با هفت برابر آب رقیق کرده به عنوان محلول ضدّ عفونی استفاده کنید.
– استفاده از آب‌آشامیدنی سالم و بهداشتی.
آیا منفی شدن آزمایش انگل، رد کننده ابتلا به بیماری است؟
پاسخ این سوال منفی است. آزمایش مدفوع برای تشخیص انگل به صورت سه تایی انجام می شود. چراکه به لحاظ علمی در هربار آزمایش، حدود سی درصد احتمال یافت شدن انگل وجود دارد و با انجام سه باره آن، احتمال یافتن انگل(در صورت وجود) به حدود صد در صد می رسد. امّا با این حال به تجربه دیده ام که به این گونه آزمایش ها اعتماد چندانی نمی توان کرد. توصیه بنده این است که اگر به وجود انگل گوارشی مشکوک هستید یک دوره درمانی را انجام دهید. اکثر درمان های گفته شده فاقد عارضه مهمی هستند.
یک فرمول پیشنهادی برای دفع انواع انگل ها
بنده داروهای اسفند، برنگ کابلی، زنیان، آنغوزه، سگبینج و سیاهدانه را با مقدار مساوی مخلوط و آسیاب کرده به صورت کپسول در اختیار بیمارانم قرار می دهم که تقریبا در تمام موارد، پاسخ درمانی خوبی را به دنبال دارد. در صورت تمایل و امکان، این فرمول را امتحان کنید. علاوه بر اثر ضدّ اگلی، این دارو، اشتهاآوری بسیار قوی به ویژه در مورد کودکان است. این دارو را بزرگسالان شبی یک کپسول بزرگ و کودکان شبی یک کپسول کوچک تا سه هفته مصرف کنند.
نکته ۱: اکثر داروهای فوق به تنهایی هم انگل کش های خوبی هستند ولذا اگر همه آنها را پیدا نکردید با یک یا چند عدد از آنها هم می توانید دارو را آماده کنید.
نکته ۲: کپسول خالی از طریق بسیاری از عطّاری ها قابل تهیه است با این حال اگر نتوانستید کپسول خالی پیدا کنید، دارو را پس از آسیاب کردن با کمی عسل، مخلوط و به صورت خمیری سفت درآورده قرص های کوچکی از آن بسازید و در ظرفی داخل یخچال نگهداری و از آنها استفاده کنید.
یک راه حلّ مناسب دیگر
در جایی(giahdarman.blogfa.com) این درمان را دیدم و به نظرم مناسب آمد امّا هرگز در مورد کودکان و زنان باردار انجام ندهید:
۱- به جای نهار، یک سوپ پر از آلو و قره قروت و تخم شنبلیله میل کنید.(البته انتظار خوشمزه بودن از آن نداشته باشید!)
۲- به جای شام، دو قاشق غذاخوری سر صاف گل سرخ(محمّدی) پودر شده را در یک کاسه دوغ ترش ریخته، در آن نان خرد کرده میل کنید.
این کار باعث می شود که بعد از چند ساعت، دچار دل پیچه و اسهال شوید. این حالت را تحمل کنید چون علاوه بر دفع انگل ها، معده را هم دبّاغی می کند. بهتر است تا دو سه هفته و هرهفته یک بار، این درمان را تکرار کنید. اگر با این کار دچار اسهال نشدید، میزان گل سرخ را افزایش دهید.
معرّفی دو شربت فواکه ضدّانگل
(به نقل از: موسوى، محمد، مجموعه پیک شفا، ۱۲جلد، کانون پژوهش – اصفهان، چاپ: دوم، ۱۳۸۸ ه.ش. صص ۱۲ و ۱۳٫با استفاده از نرم افزار کتابخانه جامع طب، از انتشارات مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی)
شربت فواکه ضد انگل
علاوه بر دفع انگل رطوبات اضافى را از بین برده؛ باعث تقویت عضلات در بیماری هاى سرد مانند روماتیسم مى شود، معده و امعاء را ضد عفونى کرده و میکروب معده را نابود مى سازد و به عنوان یک مکمل در افراد چاق باعث لاغرى مى شود.
عرقیات: زنیان، زیره، کرفس، کلپوره، بومادران، گشنیز، برگ شفتالو از هرکدام یک شیشه.
آب میوه ها: انار، زرشک، گریپ فروت، تمشک، گوجه سبز، شفتالو نیمه رسیده، هلو نیمه رسیده از هرکدام ۲۵۰ گرم.
طرز تهیه: آب میوه ها و عرقیات را ۱۰ دقیقه روى شعله ملایم بجوشانید، سپس مقدارى عسل و یا شکر و یا قند به اندازه اى که شیرین شود وارد کرده و ۱۰ دقیقه دیگر بجوشانید. نصف قاشق چایخورى زعفران سائیده اضافه و ۱۰ دقیقه دیگر بجوشانید. در یخچال نگهدارى کنید. روزانه بین ۱ تا ۳ استکان میل کنید.
شربت فواکه ضد انگل دیگر
تأثیرات دیگر مانند شربت قبلى است.
عرقیات: بومادران، درمنه، سداب، برگ هلو، شفتالو، شاهتره، افسنتین از هرکدام یک شیشه.
آب میوه ها: انار، کنار، خارک (خرماى نارس)، زرشک، سیب کال، تمشک یا زالزالک، انگور میخوش از هرکدام ۲۵۰ گرم.
طرز تهیه: آب میوه ها و عرقیات را ۱۰ دقیقه روى شعله ملایم بجوشانید، سپس مقدارى عسل و یا شکر و یا قند به اندازهاى که شیرین شود وارد کرده و ۱۰ دقیقه دیگر بجوشانید. نصف قاشق چایخورى زعفران سائیده اضافه و ۱۰ دقیقه دیگر بجوشانید. در یخچال نگهدارى کنید. روزانه بین ۱ تا ۳ استکان میل کنید.
تذکّر: مقادیر مصرفی این شربت ها برای بزرگسالان است و برای کودکان به تناسب، کمتر استفاده می شود.
منبع: طب شیعه
