کرایوتراپی چیست؟ با پیشرفت و علم و دانش هر روز درهای جدیدی به روی دانشمندان باز می شود. امروزه دانش پزشکی با بکار گیری تکنولوژی روش های جدید درمانی را ابداع کرده است که می تواند در درمان بسیاری از اختلالات و بیماری ها مفید باشد. از جمله این روش ها می توان به کرایوتراپی اشاره کرد. این روش درمانی با بکار گیری سرما باعث درمان فرد خواهد شد. با دکتر سلام همراه باشید.
سرما درمانی یا کرایوتراپی (به انگلیسی: Cryotherapy) به روشی درمانی گفته میشود که در آن بخشی از بدن بیمار یا کل بدن او در معرض سرما و کاهش دما قرار می‌گیرد. اصطلاح کرایوتراپی مابین سال‌های ۱۸۸۰ تا ۱۸۹۰ میلادی، از دو واژه یونانی (κρυοο) بمعنای سرما و (θεραπεια) بمعنای درمانی گرفته شد. هدف از کریوتراپی کاهش سوخت و ساز سلولی، افزایش بقای سلولی، کاهش التهاب، کاهش درد واسپاسم ، انقباض عروق است. از موارد کاربرد دستگاه کرایوتراپی در کنترل و درمان بیماری سالک، بواسیر، یبوست، دردهای بعد از عمل جراحی در پرتو درمانی، از بین بردن چربی‌های اضافه بدن و از این دست می باشد.
این روش نسبتاً ارزان، ایمن و قابل‌اعتماد است. بااین‌حال، مهم است که ضایعه پوستی به‌طور دقیق تشخیص داده‌شده باشد. از این روش در درمان ملانوم (نوعی ضایعه سرطانی) یا هر ضایعه رنگی دیگری که میتواند ملانوم باشد، نباید استفاده شود.
کاربرد کرایوتراپی یا سرما درمانی
۱) تغییر رنگ پوست (پیگمانتاسیون ها): مانند لک‌های ناشی از آفتاب و لنتیگو
۲) برخی ضایعات پیش بدخیمی: مانند کراتوز آکتینیک
۳) ضایعات عروقی مانند: انواع همانژیوم‌ها از جمله سارکوم کاپوزی
۴) برخی ضایعات ویروسی مثل زگیل و مولوسکوم کنتاژیوزوم
۵) کیست‌ها و ضایعات توموری خوش خیم مانند: میلیا، زائده‌های گوشتی (skin tag) و کراتوز سباسه
۶) اسکارهای هیپرتروفیک و کلوئیدها
تذکر: استفاده از کرایو در درمان خال‌های ملانوسیتیک که ضایعات پیش سرطانی محسوب می شوند، ممنوع است زیرا تغییرات داخل سلولی حاصله، تمایل به بدخیمی این ضایعات را تسریع و تسهیل می نماید.
انواع کرایوتراپی
- نیتروژن مایع
- یخ دی‌اکسید کربن
- DMEP
کرایوتراپی با نیتروژن مایع
نیتروژن مایع از جمله اصلی ترین مواد مورد نیاز در کرایوتراپی است. این مایع قادر است تا دمای ۱۹۶c- را ایجاد کند. در کرایوتراپی با استفاده از نیتروژن به عمق ضایعه نفوذ می کند و بسته به نوع ضایعه چند ثانیه سرما را در جوش، زیگیل و … به کار خواهد برد تا موجب از بین رفتن این اختلال شود.
استفاده ازکرایواسپری ،کرایوپروب یا اپلیکاتوربا نوک پنبه است. در بعضی موارد این کارچند بار تکرار می شود تا زمانیکه عمل انجماد و ذوب شدن کامل شود. این عمل باعنوان «انجماد-ذوب دوبل» شناخته شده است و معمولا برای سرطان پوست و یا زگیل های ویروسی قوی مورد استفاده قرار می گیرد.
کرایوتراپی با برف دی اکسید کربن
درکرایوتراپی دی اکسید کربن ازسیلندری حاوی دی اکسید کربن منجمد با دمای (-۷۸٫۵C) و یا دوغاب چر از استون استفاده می شود. آن را باید بطور مستقیم درضایعه پدید آمده درپوست بکار برد.
کرایوتراپی با DMEP
DMEP در دمای ۵۷C- کار می کند. درقوطی های آئروسل عرضه می شود و برای درمان زگیل بکار برده می شود بوسیله یک اپلیکاتور فوم که باتوجه به اندازه و محل ضایعه بر روی ضایعه پوستی بین ۱۰ و ۴۰ ثانیه قرار می گیرد.
درحین انجام عمل کرایوتراپی و پس ازانجام آن ممکن است احساس سوزش و درد را به همراه داشته باشد. ممکن است تورم و قرمزی فوری بوجود بیاید، که می توان آن را با استفاده ازیک استروئید موضعی سریعا بعد از انجام عمل انجماد کاهش داد.آسپرین به صورت خوراکی نیز ممکن است بتواند التهاب و ناراحتی را کاهش دهد.
نحوه اثر کرایوتراپی
در این پروسه‌ی درمانی از نیتروژن مایع و به میزان کمتر اکسیژن و هیدروژن مایع (با دمای زیر صفر) استفاده میشود.
مکانیسم کرایوتراپی را در ۳ فاز می توان تشریح کرد:
فاز اول، فاز انتقال حرارت:
رایج‌ترین ماده مورد استفاده در کرایو، نیتروژن مایع است که نقطه جوشی معادل ۱۹۶- درجه سانتی گراد دارد و با استفاده از آن بر روی ضایعه یک فاز انتقال حرارت سریع از پوست به مایع فریز کننده اتفاق افتاده و مقدمات تخریب سلولی در محل ضایعه فراهم می شود.
فاز دوم، فاز تخریب سلولی:
فریز ضایعه به سبب شرایط هیپراسمتیک داخل سلولی، تخریب ناگهانی و سریع سلولی را به دنبال دارد. مطالعات نشان داده است که پس از یک تخریب سریع، توانایی تولید کلاژن فیبروبلاست‌ها به حداقل می رسد و این، موجبات درمان ضایعاتی نظیر کلوئیدها را به بهترین وجه فراهم می کند.
فاز سوم، فاز التهابی:
این التهاب با ادم و قرمزی همراه است و پاسخ طبیعی به فرایند مرگ سلولی می باشد. عدم کنترل مناسب این فاز میتواند منجر به تشکیل تاول و درنهایت اسکار شود.
عوارض کرایوتراپی
۱) عوارض حاد:
شامل: سردرد، تاول و درد در محل ضایعه که به خصوص در مورد کلوئیدها بسیار شدید است.
۲) عوارض تاخیری:
شامل خونریزی، عفونت و تشکیل بیش از حد بافت ترمیمی (گرانولاسیون) است.
۳) عوارض دائمی:
آلوپسی (از بین رفتن دائمی فولیکول‌های مو)، آتروفی و تحلیل پوست، اسکار دائمی، و کم رنگ شدن محل ضایعه (هیپوپیگمانتاسیون) که ضایعه‌ی اخیر در افرادی با پوست تیره شایع تر است.
ناحیه تحت درمان با کرایوتراپی
در عرض چند ساعت ممکن است در محل درمان تاول (روشن، قرمز یا بنفش) ایجاد شود.
ممکن است خونریزی رخ دهد (هرچند معمول نیست).
در عرض چند روز تاول کوچک شده و تبدیل به یک زخم کوچک میشود.
تورم ظرف چند روز فروکش میکند.
ترمیم پوست معمولاً به نوع ضایعه و محل قرارگیری آن بستگی دارد. معمولاً زخم ناحیه تحت درمان در عرض یک هفته بعد از کرایوتراپی، لایه‌برداری میشود. در مورد ضایعات کراتوز اکتینیک صورت و ضایعات مشابه دست، پس از حدود سه هفته ناحیه تحت درمان التیام می‌یابد. ممکن است زخم‌های موجود در نواحی تحتانی بدن برای التیام سه ماه یا بیشتر زمان نیاز داشته باشند.
ممکن است یک نشانه سفید (هیپوپیگمنتیشن) و یا زخم در ناحیه تحت درمان ایجاد شود.
مراقبت های پس از عمل کرایوتراپی
انجام عمل کرایوتراپی با عوارضی نیز همراه است که از جمله آنها می توان به ایجاد تاول در محل انجام عمل اشاره کرد که بر دو نوع است. نوع اول این نوع تاول ها شفاف است و ممکن است در اثر خونریزی متمایل به رنگ زرد یا بنفش بشود که این نوع اختلال جدی نیست و جای نگرانی وجود ندارد.
اگر درمان در نزدیک چشم صورت پذیرفته باشد، ممکن است پلک‌ها دچار تورم شوند، بخصوص در هنگام صبح، اما در عرض چند روز برطرف میشوند. به‌تدریج در عرض چند روز، زخم و تاول ناحیه تحت درمان فروکش خواهند نمود. معمولاً توجه ویژه‌ای در مرحله بهبودی موردنیاز نیست. میتوان ناحیه تحت درمان را به‌آرامی یک یا دو بار در روز شستشو داد، ناحیه تحت درمان باید تمیز نگه داشته شود. پانسمان کردن ناحیه، اختیاری است، اما اگر ناحیه تحت درمان در معرض آسیب‌دیدگی و یا اصطکاک با لباس قرار داشته باشد، بهتر است روی آن پانسمان شود. هنگامی‌که تاول خشک و فروکش نمود، میتوان از روغن وازلین استفاده کرد. از دستکاری ناحیه خودداری کنید. در روی صورت، ناحیه تحت درمان، ظرف ۵ الی ۱۰ روز لایه‌برداری میشود، در مورد پوست دست ممکن است ۳ هفته طول بکشد. جراحت و یا زخم موجود در قسمت پایینی پا ممکن است تا ۳ ماه ادامه داشته باشد، زیرا که التیام زخم‌ها در این ناحیه به‌کندی صورت می‌پذیرد. ایجاد عفونت ثانویه غیرمعمول است. اگر رخ دهد، ممکن است باعث افزایش درد، تورم، افزایش مایع زردرنگ در داخل تاول، ترشحات چرکی و یا قرمزی در اطراف منطقه درمان شود. اگر موضوعی باعث نگرانی شما شد، با پزشک خود به مشورت بپردازید: ممکن است، ضدعفونی‌کننده‌ها موضعی و یا آنتی‌بیوتیک‌های خوراکی لازم باشد.
ممنوعیت های کرایوتراپی
در افراد مسن و کودکان: به علت احتمال بیشتر تشکیل تاول و اسکار
افراد دیابتی: به علت احتمال عدم ترمیم مناسب و ایجاد زخم پس از انجام کرایوتراپی
افراد با پوست تیره: به علت احتمال تغییر رنگ محل ضایعه (هیپوپیگمانتاسیون)
پوست آسیب دیده (بر اثر آفتاب، استفاده موضعی از کورتیکواستروئیدها و …): به علت افزایش خطر تشکیل تاول و نکروز
بارداری: به علت افزایش کرایوگلوبولین‌ها و خطر پاسخ بیش از حد به کرایوتراپی
نواحی اطراف اعصاب: به علت خطر نوروپاتی محیطی
منبع: دکتر سلام
