بایگانی دسته ی : گردشگری

به
هر تکه از این شهر که بروی می توانی ساعت ها وقت بگذرانی و لذت ببری و
خاطره بسازی. اگر هوس تاریخ به سرت زد می روی و کنار یکی از بناهایش می
ایستی و به آن چشم می دوزی و یا باغ هایش را انتخاب می کنی تا معجون تاریخ و
طبیعت را یک جا سربکشی. شیراز برایت لحظاتی شیرین می سازد که هیچگاه نمی
توانی فراموششان کنی.

قصد داریم گوشه ای از این شهر را انتخاب کنیم و
مدتی را در آن بگذرانیم. در میان بناهای رنگارنگ، آرامگاه یکی از شعرای
بزرگ کشورمان ما را به سوی خود می کشاند. می خواهیم دل به هوای فرهنگ و ادب
بسپاریم و راهی آرامگاه حافظ شویم تا به فالی خوش مهمانمان کند…

 

چرا حافظیه؟

– حافظیه محل دفن یکی از شعرای بزرگ ایران است.

– فضای دلنشین این آرامگاه می تواند آرامش را برایتان به ارمغان بیاورد و ساعات خوشی را برای شما بیافریند.

– علاوه بر حافظ، عرفا و شعرای نامداری در این مکان به خاک سپرده شده اند که هر یک در نزد مردم از جایگاه خاصی بر خوردارند.

حافظیه، خانه ابدی حضرت حافظ

در
شمال شهر شیراز مجموعه ای آرامگاهی وجود دارد که نامش برای همه ی ساکنان
این سرزمین کهن آشناست. هر که به شیراز قدم می گذارد راهی آرامگاه حافظ می
شود و در آن ساعات خوشی را می گذراند. این مجموعه با نام حافظیه شناخته می
شود و همانطور که از نامش پیداست، محل دفن حضرت حافظ، یکی از شعرای ایران
زمین می باشد. بسیاری معتقدند که وی در یکی از اشعارش این مسئله را که
مرقدش پس از او زیارتگاه خواهد شد، پیش بینی کرده و چنین گفته است:

گلعذاری ز گلستان جهان ما را بس        زین چمن سایه آن سرو روان ما را بس

بر سر تربت ما چون گذری، همت خواه        که زیارتگه رندان جهان خواهد بود

حافظ را بیشتر بشناسید

نام
کامل این شاعر، خواجه شمس الدین محمد بن بهاءالدین حافظ شیرازی است که به
اختصار حافظ خوانده می شود و القاب دیگری همچون لسان الغیب، ترجمان
الاسرار، لسان‌العرفا و ناظم‌الاولیا نیز دارد. وی در سال ۷۲۷ هجری قمری
چشم به جهان گشود و در سال ۷۹۲ هجری قمری از دنیا رفت. حافظ در طول حیاتش
به یکی از سخنوران نامی جهان و شاعر بزرگ قرن هشتم ایران (برابر قرن
چهاردهم میلادی) تبدیل گشت و غزلیاتی ارزشمند را از خود برجای گذاشت. با
ترجمه ی اشعارش به زبان های اروپایی در قرون هجدهم و نوزدهم نام او به
محافل ادبی جهان غرب نیز راه یافت و شهرتی بیش از پیش پیدا کرد تا جایی که
امروز نام وی به فرهنگ و ادب ایران گره خورده است و هر سال در بیستم مهرماه
مراسم بزرگداشتی برای او برگزار می شود.

تاریخ پر فراز و نشیب آرامگاه حافظ

آرامگاهی که امروز پیش روی ماست در طول تاریخ تغییرات فراوانی را به خود دیده است که در ادامه به آنها می پردازیم:

* برای اولین بار چه کسی برای حافظ آرامگاه ساخت؟

پس
از مرگ این شاعر بزرگوار تا ۶۵ سال هیچ بنایی بر فراز مقبره ی وی بنا نشد
تا اینکه در سال ۸۵۶ هجری قمری مصادف با ۱۴۵۲ میلادی، شخصی به نام محمد
یغمایی، وزیر میرزا ابوالقاسم گورکانی (حاکم فارس) برای اولین بار تصمیم
گرفت یادبودی را برای وی بنا نهد. او عمارتی گنبدی شکل بر فراز مقبره حافظ
ساخت و در جلوی آن حوض بزرگی تعبیه کرد تا آب از رکن آباد که منبع آب شیراز
به شمار می رفت، به آن بریزد.

* تغییراتی در دوره صفویان و افشاریان

در
اوایل قرن یازدم هجری قمری و همزمان با سلطنت شاه عباس صفوی مرمت هایی در
بنا صورت گرفت و سپس ۳۵۰ سال پس از وفات حافظ، نادرشاه افشار دستور مرمت
آرامگاه وی را صادر کرد.

* احداث آرامگاه شکوهمند دردوران زندیه

در
سال ۱۱۸۷ هجری قمری، کریم خان زند بر شکوه بنای آرامگاه افزود و در جلوی
مقبره حافظ بارگاهی به سبک بناهای خود بنا نمود. این بارگاه تالاری با چهار
ستون سنگی یکپارچه و بلند بود که درگاه آن در شمال و جنوب قرار داشت و در
دو سوی آن، دو اتاق نیز بنا شده بود.

وی در جلوی این بنا باغی نیز
بنا کرد و  سنگی مرمرین را بر روی مقبره نهاد که امروز نیز در همانجا وجود
دارد و در ادامه به صورت مفصل به شرح آن خواهیم پرداخت.

در تصاویر زیر، تالار چهار ستون کاملا مشخص است.

* دوره قاجار | یک زرتشتی برای حافظ مقبره می سازد

پس
از کریم خان زند تا زمان قاجار تغییراتی در بنا داده نشد تا اینکه در سال
۱۲۳۵هجری شمسی ابوالفتح میرزا مویدالدوله (تهماسب میرزا)، حاکم فارس، آن را
تعمیر و مرمت نمود. پس از وی در سال ۱۲۵۷ هجری شمسی، فرهاد میرزا
معتمدالدوله، فرمانروای فارس، کوشکی چوبی را در پیرامون مقبره حافظ، ساخت
به گونه آن که آن را در بر می گرفت.

 ولی یکی از سادات متظاهر وقت
به جرم آنکه چرا یک شخص زرتشتی (گبر) می‌خواهد قبر حافظ را بسازد، آن بنا
را خراب کرد و جلوی کار شخص بانی را گرفت.

سپس در سال ۱۲۷۸هجری
شمسی، شخصی به نام ملا شاه جهان زرتشتی (اردشیر) به واسطه ی علاقه اش به
حضرت حافظ، بر سر مزار وی حاضر می شود و تفالی به دیوان وی می زند. غزل با
ابیات زیر آغاز می گردد:

    ای صبا با ساکنان شهر یزد از ما بگو       کای سر حق ناشناسان گوی میدان شما

گرچه دوریم ازبساط قرب همت دور نیست      بنده شاه شماییم و ثنا خوان شما

او
از این شعر خوشش می آید و تصمیم به احداث بقعه و بارگاه مجللی بر روی مزار
این شاعر بزرگوار می گیرد. وی شروع به کار می کند و قسمتی از کار را پیش
می برد اما سید علی اکبر فال اسیری ( از عالمان و سیاستمداران عصر قاجار)
به دلیل زرتشتی بودن اردشیر، بنای ساخته شده توسط وی را تخریب می کند.

نقل است که در آخر این ماجرا، این عالم عصایش را به قبر حافظ می کوبد و می‌گوید:

    درویش می‌خواستند تو را نجس کنند، نگذاشتم!

با کمی دقت متوجه شکستگی هایی در سنگ می شویم که آثار افتادن چوب بست ها روی سنگ قبر هستند.

بنای
آرامگاه تا سال ۱۲۸۰ هجری شمسی به صورت مخروبه باقی ماند تا اینکه شاهزاده
ملک منصور ملقب به شعاع السلطنه، حاکم فارس، با همکاری علی اکبر مزین
الدوله (استاد کمال الملک)، کوشکی آهنی را بر روی آرامگاه قرار دارد و
کتیبه ای بر روی آن نصب کرد.

* دوره پهلوی | مقبره حافظ به شکل امروزی در می آید

در
سال ۱۳۱۰ اعظم بهرامی، استاندار فارس، سردر سنگی و بزرگی بر دیوار جنوبی
حافظیه نهاد و کارهایی را برای آبادانی باغ آن انجام داد. وی همچنین
خیابانی در جلوی آرامگاه به نام خرابات احداث نمود که بعدها به گلستان
تغییر نام داد.

در سال ۱۳۱۴ هجری شمسی سرهنگ علی ریاضی (رئیس فرهنگ
فارس) با همکاری علی اصغر حکمت (وزیر فرهنگ وقت) و نظارت علی سامی، برای
بازسازی و مرمت این بنا تلاش کردند. آنها برای این کار از طراحی آندره گدار
فرانسوی استفاده کردند و از عناصر معماری عهد کریم خان زند، الهام گرفتند.
در سال ۱۳۱۵، علی اصغر حکمت، اجرای این طرح را با همکاری علی سامی آغاز
کرد و ساخت بنای کنونی حافظیه در سال ۱۳۱۶ به پایان رسید.

بر طبق
این طرح، چهار ستون وسط تالار که متعلق به زمان زندیه بود از دو طرف امتداد
داده شد و به این صورت، حافظیه به دو محوطه، شامل باغ در جنوب تالار و
آرامگاه در شمال آن تقسیم گردید.

عمارت قدیمی کریم خان زند به
تالاری با ۵۶ متر طول تبدیل شد که ۲۰ ستون سنگی آن را برافراشته نگاه می
داشت. چهار ستون کریم خانی در میان این ستون ها به شکل قبلی باقی ماند و ۱۶
ستون دیگر به صورت دو تکه در سال ۱۳۱۵ شمسی ساخته و نصب شد.

* جمهوری اسلامی ایران

اولین
مرمت و بازسازی جدی بنای حافظیه به سال ۱۳۸۶ مربوط می شود که در طی آن
کارهایی همچون تمیزکردن سطح مسی روی گنبد، مرمت بخش های خراب ساختمان های
اطراف و همچنین متصل کردن مقبره‌ها و باغ های اطراف به مجموعه صورت گرفت.

نگاهی نزدیک تر به بنای حافظیه

آرامگاه
حافظ یا حافظیه برای ادب، هنر و معماری ایران ارزش زیادی دارد و  در سال
۱۳۵۴ توسط وزارت فرهنگ و هنر با شماره ۱۰۰۹ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت
رسیده است.

مجموعه ی حافظیه حدود ۲ هکتار وسعت دارد و به طور کلی
از دو قسمت شمالی و جنوبی تشکیل شده که توسط یک تالار با عنوان تالار میانی
یا ایوان با دو ردیف پلکان سنگی از یکدیگر جدا می شوند. ۴ درب، امکان ورود
به مجموعه و خروج از آن را فراهم می کنند که درب اصلی در سمت جنوب بنا و
دو درب بزرگ و کوچک در سمت غرب قرار دارد و یک درب در سمت شمال شرق به
گلخانه باز می شود. در ادامه با هم به قسمت های مختلف این مجموعه قدم می
گذاریم.

قسمت های مختلف مجموعه

مجموعه آرامگاهی حافظیه قسمت های مختلفی دارد که در ادامه به آنها می پردازیم:

۱- محوطه جنوبی

محوطه ای که در جنوب مجموعه ی حافظیه قرار دارد، به عنوان ورودی مجموعه محسوب می شود و برای رسیدن به مقبره حافظ باید از آن گذر کرد.

وجود
دو نارنجستان بزرگ هر یک به ابعاد  ۳۵ * ۷۰  متر، در شرق و غرب حیاط جلوه
ای خاص را به این فضا بخشیده است و علاوه بر سرسبزی و خرمی در بهار، مشام
بازدیدکنندگان را از بوی بهارنارنج پر می کنند. در وسط حیاط، باغچه‌ ی
باریک بلوار مانندی به عرض حدود ۴ متر تعبیه شده که چمن و گل به آن زینت می
دهد. در دوسوی این باغچه، دو راهرو به عرض ۴ متر به رفت و آمد
بازدیدکنندگان اختصاص دارد.

در اطراف این دو راهرو، دو باغچه به
ابعاد ۲۰* ۴۵  متر تعبیه شده است که سرو و کاج در اطراف آنها به چشم می
خورد و دو حوض مربع مستطیل بزرگ به ابعاد ۴* ۳۲  متر در میان آنها قرار
دارد. سنگ های لبه این حوض ها سنگ هایی هستند که به دلیل عملیات شهرسازی و
امتداد خیابان کریم خان زند به سمت بازار وکیل از حوض باغ شمالی موزه پارس
جدا شده و به این مکان منتقل شده اند. طرفین این دو باغچه راهروهایی با عرض
۴ متر برای استراحت و رفت و آمد قرار دارند.

حیاط جنوبی آرامگاه از
سه طرف با دیوارهای اجری مرتفعی احاطه شده است و تنها در قسمتی از وسط
دیوار جنوبی نرده‌های آهنی ساده ای دیده می شود و در وسط آن، درب ورودی به
حافظیه تعبیه شده است که با سه پله به خیابان گلستان متصل می گردد.

بخش
جنوبی از درب ورودی باغ تا پلکان های تالار میانی، حدود ۱۵۰ متر طول و ۸۰
متر عرض و به طور کلی ۹۹۸۳ متر مربع وسعت دارد. این حیاط ۴ متر پایین تر از
کف تالار میانی است و با ۱۸ پله به آن راه می یابد.

۲- رواق چهار ستونه (بیست ستون) یا تالار حافظیه یا ایوان میانی

در
دوران کریم خان زند، رواق چهار ستونه ای به صورت تالار در این مکان ساخته
شد اما آنچه که امروز وجود دارد تالاری وسیع با بیست ستون سنگی با ارتفاع ۵
متر است که ۵۶ متر طول و ۷ تا ۸ متر عرض دارد و چهار ستون عهد کریم خانی
در وسط آن قرار گرفته است. این رواق که از از تمام نقاط حافظیه مرتفع تر می
باشد و این مجموعه را به حیاط شمالی و حیاط جنوبی تقسیم کرده‌ است. این
تالار با الهام از معماری دوره‌های هخامنشیان و زندیان ساخته شده است و
بسیار زیبا به نظر می رسد.

در گذشته ۴ اتاق نیز در محدوده این رواق
قرار داشت اما بعدها حذف شدند. امروزه در سمت شرق و غرب تالار ۲ اتاق وجود
دارد که متعلق به سازمان میراث فرهنگی و دفتر آرامگاه می باشند.

بالای
درگاه این دو اتاق نیز به یکی از غزل های حافظ مزین گردیده و سه بیت بر
دیوار شرقی و سه بیت بردیوار غربی به خط میرعماد (از مشهورترین خوشنویسان
تاریخ هنر ایران) نوشته و توسط هنرمندان شیرازی بر روی سنگ مرمر نَقر (کنده
کاری) شده است.

این غزل  اینگونه آغاز می شود:

روضه خلدبرین خلوت درویشان است         مایه محتشمی خدمت درویشان است

نمای خارجی تالار نیز از سخن حافظ بی نصیب نمانده و در دو طرف آن اشعار این شاعر به چشم می خورند:

بر روی نمای خارجی تالار، رو به سمت باغ ورودی غزلی با مطلع (بیت آغازین) :

گلعذاری ز گلستان جهان ما را بس                  زین چمن سایه‌ی آن سرو روان ما را بس

و بر نمای خارجی به سمت مقبره، غزلی با مطلع:

چو بشنوی سخن اهل دل مگو که خطاست             سخن شناس نه ای دلبرا خطا اینجاست

آب
انبار حافظیه نیز به شکل یک کانال در وسط رواق بیست ستونه ساخته شده است.
این کانال باعث شده تا حافظیه به دو قسمت شمالی و جنوبی تقسیم شود و مقبره
حافظ در ناحیه شمالی آن قرار گیرد.

۳- محوطه شمالی

صحن
یا محوطه شمالی فضایی با ابعاد در حدود ۶۰* ۵۰ متر است که در گذشته یک
قبرستان عمومی بوده و آرامگاه حافظ در آن قرار دارد. در شرق و غرب ضلع
جنوبی این محوطه دو حوض بزرگ و مستطیل شکل قرار دارد که هر یک از آنها را
دو باغچه با درختان نارنج احاطه کرده است.حوض های این قسمت به عنوان منبعی
برای آب حوض بزرگ مجموعه مورد استفاده قرار می گیرند و آب را به آنجا
انتقال می دهند.

پیرامون محوطه، باغچه هایی به چشم می خورند که چمن
کاری شده و در آن ها کاج، سرو و نارنج کاشته شده است. بر دیوار شمالی صحن
بیت زیر با خط زیبای ثلث به رشته تحریر درآمده است:

سحرم هاتف میخانه به دولت خواهی              گفت باز آی که دیرینه‌ی این درگاهی

در
شمال صحن، ساختمان های دیگری همچون حافظ شناسی با مساحت ۳۳۰ مترمربع،
کتابخانه با مساحت ۴۴۰ مترمربع با ده هزار جلد کتاب قرار دارند.

در
شرق کتابخانه فروشگاه محصولات فرهنگی و در غرب آن نیز یک چایخانه سنتی دیده
می شود. سر در چایخانه با کتیبه ای به خط نستعلیق و بیت زیر زینت یافته
است:

رواق منظر چشم من آشیانه‌ی تست                کرم نما و فرود آ که خانه خانه‌ی تست

در
قسمت شمالی کف محوطه و در کنار مزار حافظ، قبوری دیده می شود که از
مهم‌ترین افراد به خاک سپرده شده در  آنها می توان به نام های زیر اشاره
کرد:

* شیخ محمد اهلی شیرازی، شاعر معروف و صاحب کتاب مشهور سحر حلال متوفی به سال ۹۴۲ هجری قمری

* محمد نصیری‌الحسینی ملقب به فرصت‌الدوله شیرازی، شاعر، متوفی به سال ۱۳۳۹ هجری قمری

* قطب العارفین آقا محمدهاشم ذهبی شیرازی،از سران سلسه‌ی ذهبیه، متوفی به سال ۱۱۹۹ هجری قمری

* حاج ملاعلی سمنانی، عالم و عارف بزرگ، متوفی به سال ۱۳۳۳ هجری قمری

محل کنونی کتابخانه نیز مقبره قاسم خان، حاکم و والی فارس بوده است و در جلوی آن نیز مقبره های افراد زیر قرار دارد:

* حاج سید محمدعلی کازرونی شیرازی، از مجتهدان فارس

* شیخ محمد مهدی کجوری، از مجتهدان برجسته

* شیخ محمدحسن کجوری و سید محمدرضا مجدالعلما (دستغیب)

در
سراسر صحن شمالی خطوط ثلث کتیبه ها و کتیبه ی نستعلیق تاریخ بنا حاصل هنر
خطاطِ به نام، شادروان امیرالکتاب ملک الکلامی کردستانی می باشند. دیوار
های پیرامون محوطه شمالی با آجرنماها و طرح های شمسه گونه تزیین شده و غرفه
هایی را با درfهای چوبی و نقش گل های نیلوفر در خود جای داده اند.

بر روی دیوار جنوبی غزلی با مطلع زیر دبده می شود:

چو بشنوی سخن اهل دل مگو که خطاست         سخن شناس نئی جان من خطا اینجاست

 

 
 ۴- آرامگاه حافظ

مقبره
حافظ در ارتفاع ۱ متری از سطح زمین قرار گرفته و پیرامون آن پنج ردیف،
پلکان مدور وجود دارد که دسترسی به آن را ممکن می کند. بر فراز مقبره حافظ
گنبدی زیبا قرار دارد که نمای خارجی آن با ورق های مسی به صورت ترک ترکی و
مانند کلاه قلندران و درویشان پوشیده شده و سقف آن مزین به کاشی های رنگی
معرق است. آنچه که در نگاه اول به آرامگاه توجه شما را به خود جلب می کند،
رنگ سبز گنبد آن می باشد. این رنگ سبز در نتیجه ی ترکیب مس با اکسیژن و آب
ایجاد شده و جلوه ی خاصی به آرامگاه بخشیده است.

هشت ستون سنگی یکپارچه‌ به ارتفاع ۵ متر که به شکل ستون های دوره کریمخان هستند، این گنبد را بر فراز آرامگاه سرپا نگه داشته اند.

دورتا دور زیر سقف، هشت بیت غزل بر روی سنگ های یکپارچه با خط ثلث نقش بسته که اینگونه آغاز می شود:

حجاب چهره جان می‌شود غبار تنم         خوشا دمی که از آن چهره پرده برفکنم

پیش
از این گفتیم که سنگ روی مزار حافظ مربوط به دوران کریم خان زند تعلق
دارد.  ابعاد آن ۴۰ *۸۰*۲۶۶ سانتیمتر می باشد و غزل هایی از حافظ بر رویش
به چشم می خورد که به شیوه نستعلیق توسط حاجی آقاسی بیک افشار آذربایجانی
نگاشته شده است. در بالای این سنگ و در میان نقش ترنجی، این عبارت به چشم
می خورد: ” انت الباقی و کل شی هالک “

در سطر پایین تر، غزلی زیبا از حافظ در ۱۲ سطر نگاشته شده است که با این بیت آغاز می شود:

مژده‌ی وصل تو کو کز سر جان بر خیزم               طایر قدسم و از دام جهان برخیزم

در قاب دور سنگ نیز غزلی با مطلع (نخستین بیت) زیر دیده می شود:

ای دل غلام شاه جهان باش و شاه باش               پیوسته در حمایت لطف اله باش

با نگاهی به دو گوشه‌ی بالای سنگ، متوجه این دو مصرع می شویم:

بر سر تربت ما چون گذری همت خواه              که زیارتگه رندان جهان خواهد بود

و سپس در گوشه ی پایینی سنگ چشممان به این دو مصرع می خورد:

چراغ اهل معنی خواجه حافظ                        بجو تاریخش از خاک مصلی

نکته قابل توجه درباره ی این مصرع ها این است که عبارت خاک مصلی به حساب حروف ابجد، تاریخ وفات حافظ را بیان می کند.

 

 

 
۵- محوطه غربی

در
غرب محوطه شمالی و در پشت آرامگاهی که محل دفن خاندان قوام السلطنه است،
فضای سبزی وجود دارد که یک حوض کوچک و نسبتا عمیق در میان آن دیده می شود و
امروزه به کلاس‌های بخش آموزش مرکز حافظ شناسی اختصاص یافته است. بر دیوار
این قسمت غزلی با مطلع زیر جلوه می کند:

بیا که قصر امل سخت سست بنیاد است        بیار باده که بنیاد عمر بر باد است

آرامگاه
ها و مقبره های متعددی در این قسمت قرار دارد که از جمله می توان به
آرامگاه غلامحسین صاحب دیوانی (از سیاستمداران عصر پهلوی) اشاره کرد.
مهم‌ترین مقبره این محوطه، مقبره الشعراست که با دری  آهنی به فضای بزرگ و
چمن کاری شده منتهی می‌شود و آرامگاه های جمعی از شاعران، نویسندگان،
عالمان، استادان دانشگاه و هنرمندان را در خود جای داده است که مشهورترین
آنها عبارتند از:

* دکتر لطفعلی صورتگر، شاعر، ۱۳۴۸-۱۲۷۹هجری شمسی

* دکتر مهدی حمیدی شیرازی، شاعر و استاد دانشگاه، ۱۳۶۵-۱۲۹۳ هجری شمسی

* رسول پرویزی، نویسنده و داستان‌نویس، ۱۳۵۶- ۱۲۹۸ هجری شمسی

* استاد جواد مصلح، فیلسوف فرزانه، ۱۳۷۷ – ۱۲۹۸ هجری شمسی

* محمد خلیل رجایی، استاد حکمت و ادب، وفات ۱۳۵۴هجری شمسی

* دکتر عبدالوهاب نورانی وصال، استاد دانشگاه، ۱۳۷۳- ۱۳۰۲ هجری شمسی

* دکتر علی‌محمد مژده، استاد فرزانه‌ی ادبیات دانشگاه، ۱۳۸۱ – ۱۲۹۹ هجری شمسی

* استاد حمید دیرین، موسس و رئیس انجمن خوشنویسان فارس، ۱۳۷۴- ۱۳۱۵  هجری شمسی

* استاد نورالدین رضوی سروستانی، از بزرگان آواز و موسیقی اصیل ایرانی، ۱۳۷۹- ۱۳۱۴ هجری شمسی

* آیت اله العظمی شیخ محمد باقر شهید رابع مجتهد اصطهباناتی، سرحلقه‌ی آزادی خواهان فارس، ۱۲۸۶ – ۱۲۱۶ هجری شمسی

* دکتر سید ابوطالب فنائی، نویسنده، مترجم و شاعر، ۱۳۸۱- ۱۳۲۸هجری شمسی

متاسفانه تصویری از این قسمت در دست نیست

 

۶- محوطه شرقی

در
شرق مجموعه و در سمت راست حیاط شمالی، دیوار دارای ۱۴ طاق نما می باشد که
بر روی آن دو غزل با خط زیبای ثلث به چشم می خورد. یکی از آنها با مطلع زیر
می باشد:

مزرع سبز فلک دیدم و داس مه نو                   یادم از کشته‌ی خویش آمد و هنگام درو

و دیگری با مطلع:

عیب رندان مکن ای زاهد پاکیزه سرشت            که گناه دگری بر تو نخواهند نوشت

در
پشت این دیوار بلند، آرامگاه‌های خصوصی خانواده ی فربد و آرامگاه معدل
واقع شده است. این آرامگاه در سال ۱۳۸۶با تلاش میراث فرهنگی و تخریب خانه
ها و مقبره های اطراف این محدوده به شکل یک بخش جداگانه در آمد و با عنوان
محوطه شرقی به مجموعه حافظیه اضافه شد و امروزه به عنوان محل دفتر انجمن
دوستداران حافظ مورد استفاده قرار می گیرد.

 

۷-  آرامگاه خاندان قوام

اتاق
بزرگی در سمت چپ رواق بیست ستون قرار دارد که متعلق به آرامگاه قوام
السلطنه می باشد و ۲ اتاق در کنار خود دارد. علاوه بر این شش اتاق دیگر نیز
دیده می شود که سه تا به آرامگاه و سه تای دیگر به نقاشی، مینیاتوری، معرق
سازی و میناسازی اختصاص داده شده است.

متاسفانه تصویری از این قسمت در دست نیست

حافظیه | دنیایی از نمادها و نشانه ها

حافظیه
به گونه ای ساخته شده که هر گوشه اش حرفی برای گفتن داشته باشد و دنیایی
از نشانه ها را در خود جای دهد. با آمیخته شدن این مفاهیم بلندپایه در
فرهنگ و عرفان ایرانی اسلامی، آرامگاه شخصیت می یابد و به نمونه ی کامل یک
رندِ عارفِ حقیقت جوی ایرانی تبدیل می شود. این نمادها در هر لحظه پیش روی
شما قرار دارند:

۱- پیش از ورود به مجموعه

قبل از اینکه وارد
مجموعه حافظیه شویم با نخستین نماد آن برخورد می کنیم. آرامگاه حافظ در
مقابل یکی از شلوغ ترین خیابان های شیراز قرار دارد و هنگامی که در خیابان
هستید هیچ اثری از آرامگاه نمی بینید. این خیابان را می توان نماد اسارت در
جهان صنعتی و مدرن دانست چرا که نمی توان از میان آن، آرامگاه حافظ را که
از آن با عنوان نماد افکار و اندیشه های عرفانی یاد می شود، به تماشا نشست.

۲- در محوطه جنوبی

وقتی
که وارد مجموعه می شویم در محوطه ی جنوبی قرار می گیریم که به عنوان نماد
دنیای مادی و ظواهر فریبنده آن در نظر گرفته می شود. سپس باید از پله ها
بالا برویم تا وارد رواق بیست ستون یا تالار حافظیه شویم. از این محوطه،
هرچه که به آرامگاه، نزدیک تر می شویم، گویی انسان از بند هواهای نفسانی
آزاد می گردد و می توان بالارفتن از ایوان را به منزله ی معراج عرفانی و
سیر و سلوک در دنیای ملکوت دانست.

۳- در تالار یا ایوان میانی

ایوان
نشانه ی عالم ملکوت است چرا که در اینجا حجاب ها کنار زده می شوند و مقبره
که نمادی از خورشید و حقیقت است، آشکار می گردد. در این لحظه پایین آمدن
از تالار حافظیه می تواند نماد تعظیم در برابر این خورشید درخشان باشد. این
تالار دارای دو ردیف پلکان است که هریک از آنها ۹ پله دارد و در ادبیات
فارسی، ۹ عدد آسمان ها است و قداست دارد.

۴- در محوطه شمالی

بخش
شمالی را نماد دنیای ملکوت می دانند در این قسمت به آرامگاه می‌رسیم که
نماد دست‌یابی به حقایق و رمز و رازهای دنیا می باشد. این بخش ۸ درب ورودی و
خروجی دارد و آرامگاه نیز از ۸ ستون سنگی تشکیل یافته‌ است. استفاده از
عدد ۸ خیلی هم بی دلیل نیست و آن را نماد زمان حیات حافظ یعنی قرن هشتم و
هشت درب بهشت می دانند.

۵- آرامگاه

آرامگاه، به طور
کلی نماد خورشید است اما درون آن نمادهای دیگری نیز وجود دارند. نمای
بیرونی گنبد آرامگاه، به شکل کلاه درویشان ترک است و از آن با عنوان نماد
آسمان یاد می شود. درون گنبد مجموعه ای از رنگ های عرفانی است که هر یک
نماد خاصی هستند :

آبی فیروزه‌ای، نماد بهشت

سرخ ارغوانی، نماد شراب ازلی

سیاه و سفید، نماد شب و روز

قهوه‌ای سوخته، نماد خاک

طراح بنای حافظیه کیست؟

طراح
بنای حافظیه شخصی فرانسوی به نام آندره گدار (André Godard) است که یکی از
شرق شناسان بزرگ ِ علاقه مند به تاریخ و تمدن و هنر ایران به شمار می رود.
وی زاده ی سال ۱۸۸۱ میلادی و درگذشته ی ۱۹۶۵ میلادی و از معماران و
باستان‌شناسان به نام در جهان است.

او که تحصیلات خود را در دانشکده
هنرهای زیبای پاریس به پایان رسانده بود، در سال ۱۳۰۷ هجری شمسی به دعوت
دولت وقت و به منظور ساماندهی اداره کل باستان‌شناسی، نگهداری و مرمت
بناهای تاریخی راهی ایران شد.

وی ۳۲ سال  در ایران اقامت کرد و ضمن
بازدید و تهیه فهرستی از آثار تاریخی ایران، دست به اقداماتی در جهت حفظ و
نگهداری و مرمت این آثار زد. از جمله فعالیت های وی می توان به موارد زیر
اشاره کرد:

* مدیریت اداره کل عتیقات (باستان‌شناسی و موزه)

* فعالیت های پژوهشی و شناسایی و ثبت آثار فرهنگی ایران

* انتشار نشریه‌ی باستان‌شناسی با همکاری همسرش یدا گدار و ماکسیم سیرو

* بنیان‌گذاری دانشکده ی هنرهای زیبای دانشگاه تهران

* ریاست و استادی دانشکده ی هنرهای زیبای دانشگاه تهران

به
هنگام اشغال فرانسه توسط نازی ها در جریان جنگ جهانی دوم، نمایندگی کمیته
ملی فرانسه در ایران را بر عهده ی وی گذاشتند و او نشریه‌‌ ای به نام
فرانسه آزاد را در تهران منتشر نمود. او از سال ۱۹۳۶، عمرش را صرف معرفی
آثار ایران کرد و  به منظور شناساندن آنها به جهانیان، با همکاری همسرش
بانو یدا گدار و عده‌ای از محققان و دانشمندان ایرانی به انتشار جزواتی
سالانه به نام آثار ایران به زبان فرانسه مشغول شد. گدار موفق شد تا در هشت
جزوه اطلاعاتی دقیق و جزئی از هنر ایران و طرح و نقشه‌ی بناها را ارائه
دهد و به معرفی آنها بپرذازد. بنای حافظیه یکی از کارهای بسیار زیبا و
ماندگار وی به شمار می رود که طراحی و نظارت بر ساخت آن را بر عهده داشت.
در طراحی این بنا معماری اصیل ایرانی حرف اول را می زند و ذوق و هنر
استادکاران هنرمند چاشنی آن شده است.

علاوه بر بنای حافظیه، آنده گدار چند نمونه ی دیگر از بناهای ایرانی را نیز در کارنامه خود دارد:

* موزه ایران باستان در تهران

* مدرسه ایرانشهر در یزد

 

حافظیه در نگاه مردم

علاوه
بر حافظ، عرفا و شعرای نامداری در این مکان به خاک سپرده شده اند که هر یک
در نزد مردم از جایگاه خاصی بر خوردارند. بسیاری با آداب و رسومی خاص به
این آراگاه می روند. برخی با وضو وارد این فضا می شوند، برخی دیگر کفش
هایشان را در کنار مقبره از پای در می آورند و …

دیوان حافظ کتابی
است که در خانه ی هر ایرانی پیدا می شود و در عید نوروز یا شب یلدا تفالی
به آن می زنند. این نشانه ها و رعایت آداب حکایت از احترام و قدسی بودن
مکان در نزد ایرانیان و جایگاه آ در فرهنگ ایرانی دارد.

 

برنامه های فرهنگی حافظیه

آرامگاه حافظ به عنوان یک مکان فرهنگی شناخته می شود و میزبان برنامه های زیر است:

* شعرخوانی شاعران مشهور در ایام مختلف سال و به ویژه در روز بزرگداشت حافظ در ۲۰ مهر ماه

* کنسرت خوانندگان به ویژه موسیقی سنتی ایرانی و عرفانی

* کلاس های حافظ شناسی

* کلاس و کارگاه های ساخت ساز موسیقی سنتی

* طرح سحرگاه با خواجه راز که بر اساس آن در طول ماه مبارک رمضان درب آرامگاه تا سحرگاه به روی دوستداران حافظ باز است.

 

راه دسترسی و اطلاعات بازدید

آدرس: شمال شهر شیراز. حد فاصل چهارراه حافظیه و چهارراه ادبیات

 تلفن:  ۲۲۸۴۵۵۲ ۰۷۱

ساعت بازدید: شش ماه اول از ساعت ۷:۳۰ صبح الی ۲۲ و در شش ماه دوم سال از ۸ صبح الی ۲۱:۳۰

بلیط ورودی: برای گردشگران داخلی ۳۰۰۰ تومان و برای گردشگران خارجی ۲۰۰۰۰تومان.

یکی از جذاب ترین بخش های جهانگردی، دیدار با آثار و ابنیه تاریخی در کشورهای مختلف جهان است که گوشه ای از تاریخ و فرهنگ و سبک زندگی مردمان آن دیار را بر ما عیان می کند. در واقع این خاصیت معماری بوده که با خلق فضا و چشم اندازهای غیر طبیعی، ارتباطی بین انسان و طبیعت برقرار می کند تا جهان از نگاه خلاق هنرمند معمار، به گونه ای دیگر دیده شود.

شاهکارهای معماری معاصر و تاریخی جهان که در سراسر گیتی پراکنده شده است، می تواند ما را با ناگفته ها و ناشنیدنی های بسیاری آشنا کند که از جنبه های گوناگون، اهمیت بسیار دارد. برخی از آثار تاریخی، به واسطه ارتفاع آنها، در کانون توجه معماران و جهانگردان و گردشگران قرار می گیرد. مخصوصا اگر این بنا، معماری منحصر به فردی داشته باشد و صدها سال از ساخت آن گذشته باشد.

 

۲ بنا در روزگار امروز، به دلیل ارتفاع قابل ملاحظه و معماری و بافت منحصر به فردشان، بیش از دیگر بناها مورد توجه عاشقان جهانگردی قرار گرفته است که اتفاقا بلند مرتفع و در ساخت آنها، آجر به کار رفته است. این ۲ بنا از نظر حجم، سبک معماری، رابط فضاها، زیبا شناسی و تکنولوژی معماری و رعایت تناسب در اجزای مختلف و استحکام بنا، نمونه ای منحصر به فرد در دنیای معماری به شمار می رود.

سفر به فلورانس: موزه بدون سقف جهان

ایتالیا را عاشقان جهانگردی، یکی از منحصر به فرد ترین مقصدهای گردشگری تاریخی و طبیعت گردی اروپا و جهان می دانند. چکمه قاره سبز، با تاریخی کهن و طبیعتی بی نظیر، بخشی از تاریخ را گواهی می دهد و دیدنی های شگفت انگیز بسیار دارد.

از کلوسئوم، آوردگاه گلادیاتورهای روم باستان تا میلان، پایتخت مد اروپا و ونیز، رویایی ترین شهر اروپا،‌ همه و همه بستر را برای مقصد شماره یک گردشگری جهان مهیا کرده تا مشکل پسندها را با ظرفیت های مختلف فرهنگی و هنری و اجتماعی و تاریخی آشنا کند.

گردشگری با اتوبوس های دو طبقه رو باز قرمز رنگ HOP ON HOP OFF در خیابان های فلورانس

یکی از شهرهای دیدنی ایتالیا و اروپا، که شما را همچون شهر عشاق اروپا (پاریس)، با فرهنگ و هنر به صورت توامان آشنا می کند، ‌فلورانس ایتالیا بوده که از آن به عنوان موزه بدون سقف یاد می کنند.

کسانی که به وین اتریش سفر کرده اند و در هر کوی و برزن و کوچه و خیابانی، جشنواره ای دیدنی از مجسمه ها و آثار تاریخی چند صد ساله را مشاهده کرده اند که نظر هر بیننده ای را به خود جلب می کند، در سفر به فلورانس، قطعا مجذوب دیدنی های هنر و معماری قرون گذشته این کشور خواهند شد.

به زعم بعضی ها، فلورانس، دانشگاه هنر و معماری جهان بوده و حتی گذشتن در میان کوی و برزن این دیار، ناگفته های بسیاری را بر ما عیان می کند. در این شهر تاریخی و دیدنی ایتالیایی ها، کلیسایی وجود دارد که همچون DUMEO شهر میلان، از جذاب ترین کلیساهای جهان به شمار می رود.

کلیسای تاریخی و عظیم سانتا ماریا دل فیوره (Cattedrale di Santa Maria del Fiore) یا به زبان انگلیسی: “Cathedral of Saint Mary of the Flower” که برخی، آن را الهام گرفته از معماری گنبد سلطانیه ایران می دانند، بزرگ ترین نماد شهر فلورانس و در فهرست بلند ترین گنبد های آجری جهان قرار دارد. این کلیسا، کلیسا مادر فلورانس بوده و عالی ترین مقام مذهبی آن در حال حاضر جوزفه بتوری (Giueseppe Betori) است.

گفته شده که ساخت آن حدود یکصد و هفتاد سال به طول انجامیده است. فردی به نام آمولفو در قرون وسطا، کار ساخت بنا را آغاز کرد. معماری گوتیگ این بنای آجری قرمز رنگ،‌ از هر نقطه ای در فلورانس، نظرها را به سمت خود می کشد.

در قرن چهاردهم میلادی، طبق بررسی های انجام شده، طرحی به نام Brunellesschi با الهام از پانتئون رم باستان، برنده مسابقه طراحی این گنبد شد.

 البته این طرح در عمل، شاهد تغییرات بسیاری بود. گنبد نهایی،‌ همانطور که در تصاویر مشاهده می کنید، دارای ۸ وجه با ۴۲ متر قطر و ۳۲ متر ارتفاع دو لایه است. سازه گنبد، طوری طراحی و ساخته شده است که خود ایستا بوده و نیرو را منتقل می کند.

نمای کلیسا از داخل خیابان Pizza Del Duomo فلورانس

بنابراین، قبل از تکمیل گنبد، سازه قدرت تحمل بار خود را نداشته و با قالب و شمع مهار می شده است. گنبد داخلی، ۹ دایره در هم است که به زیبایی با تابلوی آخر الزمان (last Judgment) توسط جرجو واساری و فردریکو زوکاوی منقوش شده است و فضایی رویایی را به این کلیسای عصر گوتیگ اعطا می کند.

فضای زیر این گنبد، ۴۲ متر پهنا داشته و توسط برونسکی،‌ معمار برجسته عصر رنسانس و با نبوغی منحصر به فرد، فرم گنبد را طراحی کرده است. وی مرکز گنبد را بالا برد و آن را به گرد یک مقطع تیز دار، طراحی نمود. برای حداقل رساندن وزن ساختمان، یک گنبد دو پوسته نسبتا نازک به گرد تویزه های ۲۴ گانه آن که ۸ توزه آن در بیرون قابل رویت است، طراحی کرد.

نمایی نزدیک از بلند ترین بنای آجری اروپا

همانطور که در تصویر مشاهده می کنید،‌ نوک گنبد به صورت فانوسی است که به این دلیل ساخته شده است تا وزن سازه را در راس، مهار کند.

فضای باسیلیکایی داخل کلیسای سانتا ماریا دل فیوره فلورانس، همچون دیگر کلیساهای عصر گوتیگ، ساده و با شیشه های نقاشی شده تزیین شده است و البته دیگر تزئینات داخلی به مرور زمان از بین رفته است یا به موزه ها منتقل شده که رد پای آن را می توان در موزه های ایتالیا مشاهده کرد.

نمایی از سانتا ماریا دلفیوره از ارتفاعات Piazzale Michealngelo

باسیلیکا به کلیساهایی گفته می شود که سالن طولانی دارند. کف سالن این کلیسا، ۱۵۳ در۳۸ متر است که با سنگ های مرمر رنگارنگ مفروش گشت.

شاهکار نقاشی در گنبد سانتا ماریا دل فیوره

این بنای عظیم و تاریخی در خیابان پیزا دل دومو فلورانس واقع شده و در سال ۱۹۸۲ میلادی، در فهرست میراث جهانی قرار گرفت و امروزه، مرکز گردشگری فلورانس محسوب می شود.

فضای داخلی کلیسا سانتا ماریا دل فیوره که سالن دراز با سقف هایی مرتفع دارد

fl9

فضای داخلی کلیسا از بالا

بعد از گذشت ۶۰۰ سال از ساخت این کلیسای عظیم جذاب، در زمان جشن شکل گیری ایتالیایی متحد، نمای این کلیسا با سنگ سفید، قرمز و سبز توسط Giotto پوشیده و تزیین شد. برج ناقوس، در مربعی به ضلع حدود ۱۵ متر و ارتفاع ۸۷ متر توسط این فرد به معماری کلیسا اضافه شد. ۴۱۴ پله در داخل گنبد قرار دارد که با گذر از آن ها می توان به بالای برج رسید و چشم اندازهایی هیجانی از موزه بدون سقف اروپا را تماشا کرد.

نقاشی زیبا که در زیر گنبد انجام شده است

ساختمان ۸ وجهی تعمیدگاه، روبروی درب اصلی کلیسا واقع شده و دو درب برنزی نیز که از شاهکارهای معماری ساختمان است،‌ در آنجا خودنمایی می کند.

بازدید از این بنا همچون همه بناهای مذهبی اروپا،‌ رایگان است.

 جزییات بازدید

سلطانیه: افتخار زنجانی ها

علاوه بر گنبد آجری و فریبنده کلیسای سانتا ماریا دل فیوره شهر فلورانس، گنبد دیگری هم وجود دارد که در فهرست مرتفع ترین گنبد های آجری جهان واقع شده و بعضی آن ها را بلندترین گنبد آجری جهان می دانند. گنبد سلطانیه زنجان، یکی از آنهاست.

این گنبد از نظر ارتفاع بعد از کلیسای سانتاماریا و مسجد ایاصوفیه، سومین گنبد مرتفع جهان است. در ایران، این گنبد بلند ترین گنبد آجری بوده و از جمله آثار کشور در فهرست آثار یونسکو قرار دارد.

نکته جالب آن است که گنبد شهر تاریخی سلطانیه زنجان، دارای دو پوسته بوده و الهام بخش معماران در ساخت کلیسای سانتاماریا و تاج محل هندوستان بوده است. وزن گنبد حدود هزار و ششصد تن بوده و بیش از هفتصد سال پیش ساخته شده است و تنها هشت سانتی متر نشست را تجربه کرد. این گنبد در شهر سلطانیه با رنگ فیروزه ای خود،‌ خودنمایی می کند و یکی از جذابیت های گردشگری زنجانی ها به شمار می رود.

گنبد توسط مغولان ساخته شد تا به عنوان آرامگاه ابدی هشتمین ایلخان مغول، سلطان محمد خدابنده یا الجایتو مورد استفاده قرار بگیرد. شاید برای شما جالب باشد که بدانید چرا این بنای آجری زیبا و تاریخی، ۸ منار دارد.

باید اذعان کرد که گنبد زیبای زنجانی ها، ۸ درب و ۸ ایوان و ۸ منار قرینه دارد. اصل قرینگی که در بنای تاریخی تاج محل هندوستان دیده می شود، در این بنا نیز کاربرد داشته است. روی هر یک از این منارها، یک موذن قرار داشت که امروزه در بنا، رد پایی از آن دیده نمی شود.

هدف از به کار بردن ۸ منار در ۸ جهت این بوده است تا صدای موذن ها به سراسر منطقه برسد و به طور یکنواخت پخش شود. چرا که در صورت بودن تنها یک موذن، گنبد بزرگ مانع از رسیدن صدا به کل شهر می شد.

بنابراین ناگفته پیداست که وجود هشت منار قرینه، موجب مهار نمودن نیروی رانشی گنبد به سمت خارج می شده و استحکام آن را حفظ می کرده است. همچنین برخی معتقدند که این منارها نقش فدایی ساختمان را بر عهده دارند تا به هنگام وقوع زلزله فرو بریزند و مانع آسیب به بنای اصلی شوند.

به هر حال این نکته های جالب معماری و هنر برای عاشقان این عرصه ها می تواند موضوعات خوبی برای تحقیقات بیشتر باشد.

همانطور که می دانید، برای مسلمانان، آگاهی از اوقات شرعی و جهت قبله، اهمیت فراوان داشته و نقش مهمی در انجام مراسم مذهبی دارد. در ساخت این بنا، به احداث یک ساعت هوشمند آفتابی نیز توجه شده است. ساعت آفتابی اسکلت بنا سبب می شد تا ساکنان شهر، با کمترین خطا در تشخیص زمان مواجه شوند.

ساعت آفتابی گنبد سلطانیه

طرز کار این ساعت نیز به این صورت است که اگر نور از سوراخ گنبد اصلی بتابد نشان دهنده زمان اذان ظهر است. نوری که از پنجره های بزرگ می تابد کار عقربه بزرگ ساعت را انجام می داده و نور پنجره های کوچک حدود دقیقه را مشخص می ساخته است. به هنگام شب نیز ستاره هایی که از این پنجره ها دیده می شدند در تشخیص زمان کمک می نمودند.

نگاهی به تاریخچه ساخت گنبد سلطانیه

گفته شده که در دوره ی حکومت ایلخانیان، سلطانیه بعد از مراغه و تبریز سومین پایتخت آنان به شمار می آمد که در میان دشتی وسیع قرار داشت و از آن برای تفریح و شکار استفاده می گردید. پس از مدتی، چهارمین سلطان مغول، ارغون خان، دستور ساخت شهر سلطانیه را صادر کرد تا در آن اقامت کند.

فردی به نام سلطان محمد خدابنده نیز در زمان سلطنت خود دستور ساخت آرامگاهی را صادر کرد و این بنا را طی سال های ۷۰۳ تا ۷۱۳ هجری قمری احداث نمود.

معمار، سید علی شاه و ۳۰۰۰ کارگر برای ساخت این بنا به کار گرفته شدند و وزیر سلطان، خواجه رشیدالدین فضل‌الله همدانی، وظیفه طراحی و نظارت بر ساخت آن را بر عهده داشت. وی پس از مشرف شدن به زیارت حضرت علی (ع) و فرزندش امام حسین (ع) به شیعه روی آورد و تصمیم گرفت تا قبر حضرت علی (ع) و امام حسین (ع) را به سلطانیه انتقال و گنبد سلطانیه را به آرامگاه ایشان اختصاص دهد.

هدف سلطان از احداث چنین بنای منحصر به فردی، این بود که پیکر مطهر امام اول شیعیان را در آن به خاک بسپارد اما در نتیجه مخالفت علمای شیعه موفق به انجام چنین کاری نشد و پس از مرگش این مکان به آرامگاهی برای خودش تبدیل گردید.

درباره سلطان محمد خدابنده روایت های بسیاری وجود دارد. او را فرزند ارشد ارغون خان و هشتمین پادشاه دوره ایلخانی می دانند که با نام الجایتو شهرت داشت. وی در ابتدا به پیروی از آیین پدری به شمنیسم روی آورد.

شمنیسم یا  “شمن باوری”، نام یک رشته باورهای سنتی در برخی اقوام بدوی و مربوط به دوران پیش از تاریخ است که در ابتدا در سراسر جهان پیروانی را داشته است. این پادشاه پس از مدتی به پیروی از مادر به آیین مسیحیت درآمد و نامش را به نیکلاس تغییر داد.

چندی بعد تحت تاثیر علامه حلی و یکی از همسرانش و وزیرش شیخ فضل الله، دین اسلام را انتخاب نمود و نام سلطان محمد خدابنده را برای خود برگزید. الجایتو در سن ۳۴ سالگی و ۲ سال بعد از اتمام کار ساخت گنبد بر اثر بیماری دار فانی را وداع گفت و پیش از مرگش وصیت نمود او را در سردابه گنبد سلطانیه به خاک بسپارند.

شاهکاری از معماری اسلامی

گنبد سلطانیه ساختمانی سه طبقه بوده که سبک نمای آن تقلیدی از معماری سلجوقی است. پلان بنا در قسمت همکف و طبقه اول با فضاهای اطراف مرتبط با گنبد، شکلی شبیه به مستطیل دارد و در طبقه دوم و سوم به صورت هشت ضلعی در می آید.

طول هر یک از اضلاع این هشت ضلعی ۱۷ متر است. علت استفاده از عدد ۸ هنوز به طور دقیق مشخص نیست چرا که این عدد همانند ۷ و ۱۲ مقدس به شمار نمی آید. با این حال برخی امکان ایجاد ساعت آفتابی را دلیل این کار اعلام می نند و برخی دیگر به ایجاد استحکام برای بنا اشاره دارند.

از سوی دیگر عده ای می گویند که این بنا با الهام گرفتن از هشت درِ بهشت به صورت هشت ضلعی ساخته شده است. گنبد سلطانیه در تعداد پله ها نیز از اصول اسلامی پیروی می کند و تعداد ۱۱۰ پله دارد که در حروف ابجد با نام علی (ع) مترادف می گردد. مصالح مورد استفاده در بدنه اصلی گنبد و تمام ساختمان آن آجر است و تنها در قسمت گنبد روکشی از کاشی‌های فیروزه‌ای و لاجوردی دیده می شود که به شیوه معرق‌کاری به کار رفته اند.

ملات مورد استفاد در بنا نیز مخلوطی از گچ و مقدار اندکی آهک است. برخی بر این باورند که در ساخت گنبد سلطانیه از طرح آرامگاه غازان خان ( مشهورترین و مقتدرترین پادشاه ایلخانی) که متآثر از بنای آرمگاه سلطان سنجر ساخته شده، الگوبرداری شده است.

در اینجا باید توجه داشت که پلان آن‌ آرامگاه ها به شکل مربع هستند در حالی که گنبد سلطانیه به صورت هشت‌ضلعی است. همچنین گفته می‌شود که معماری گنبد سلطانیه الهام بخش معماری سبک گوتیک بوده و برونلسکی و گیبرتی در ساختار گنبد کلیسای سانتاماریا دلفیوره ایتالیا حدود صد سال پس از گنبد سلطانیه از آن الهام گرفته شده است که در بالا به آن اشاره کردیم.

بخش های اصلی بنای گنبد سلطانیه

گنبد سلطانیه از ۳ بخش اصلی تشکیل شده که در زیر به آن ها می پردازیم:‌

تربت خانه

وقتی وارد این بنا شوید که معمولا با خرید بلیط امکان پذیر است، بخشی در عمارت وجود دارد به نام تربت خانه که در ضلع جنوبی قرار دارد. ۱۷ متر طول و ۸ متر عرض داشته و ارتفاع شانزده متری آن نظر ها را به خود جلب می کند. الجایتو، پس از آنکه از انتقال جسد حضرت علی و فرزند ایشان نا امید شد، دستور داد تا از خاک نجف و کربلا به سلطانیه انتقال دهند و در ساخت قسمتی از بنا از آن ها استفاده گردید.

 

تصویری از فضای تربت خانه سلطانیه

اگر به عمارت بروید از تربت خانه بازدید کنید، روی دیوارهای محراب روبروی درب، با استفاده از تربت امام حسین علیه السلام، سور الملک با دو خط ثلث و کوفی نقش برجسته که جذابیتی را به محل بخشیده است. به همین خاطر این قسمت عمارت، تربت خانه نام گرفته است. آنچه بیش از همه جلب توجه می کند، کاشی های طلایی رنگ و طرح واره هایی است که در جای جای تربت خانه کار شده و هشت گوش آن، از نظر هنر کاشی کاری، خارق العاده است.

آزاره های این قسمت از عمارت جالب توجه است. ازاره یا روکشِ حفاظتیِ دیوار به حاشیه ی تزیینی اطلاق می شود که از کف اتاق تا ارتفاع یک متری را می پوشاند.

 سردابه

بخش دیگری از بنا که معمولا در عمارت های مذهبی زیاد مشاهده می شود، سردابه است. سردابه به عنوان یکی از فضاهای جانبی گنبد به شمار می رود که در ضلع جنوبی، زیر تربت خانه قرار دارد و برخی بر این باورند که پیش از ساخت گنبد در این مکان احداث شده است.

قوم ایلخانیان به رسم دیرین خود و به پیروی از اعتقادات و آیین نیاکان خویش، مردگان خود را در گورهای سردابه ای در زیر زمین دفن می کردند و اسباب و زیور آلاتی را به تناسب جایگاه اجتماعی فرد، در کنارش قرار می دادند.

سردابه محل دفن پادشاهان و مقام داران در آن زمان بوده است. ورودی این قسمت ارتفاع کمی دارد تا به هنگام ورود به آن مجبور به خم کردن سر شوید و به مردگان احترام بگذارید. این بخش از طریق ایوان جنوبی تربت خانه قابل دسترسی است. در وسط سردابه محل قبر قرار دارد و در طرفین آن دو فضای کوچک دیده می شود.

با وجود اینکه کاووش های به عمل آمده در این محل، وجود هیچ گونه قبری را در سرداب نشان ندادند اما مورخین و برخی از محققین همچنان بر این باورند که سلطان محمد خدابنده در همین سرداب دفن گردیده است.

گنبد خانه

بالاترین بخش عمارت، گنبد خانه نام دارد که حدود ۵۰ متر ارتفاع داشته و قطر آن از گنبد سانتا ماریا دلور فیه فلورانس بزرگ تر است و حدود ۲۶ متر براورد می شود.

نکته جالب درباره این گنبد آن است که نخستین نمونه موجود از گنبد دو پوسته (دوجداره) در جهان به شمار می رود که ۱۶۰ سانتی‌متر ضخامت دارد و فضای خالی بین دو پوسته ۶۰ سانتی‌متر است. دو جداره بودن گنبد هوشمندی معمار را در ارتباط با مسائل ایستایی نشان می دهد که با ایجاد فضایی توخالی، بنا را در مقابل زلزله مقاوم نموده است.

در فضای گنبدخانه، ۸ جرز (دیوار) سنگین با عرض ۷۸/۶ متر قرار دارد که موجب انتقال وزن گنبد به شالوده ها می شود. سطح مقطع هر کدام از این جرزها حداقل ۵۰ متر مربع است و ۲۰۰ تن بار بر آن وارد می شود.

راز نهفته در تعدد طبقات بنا

در این اثر، روابط معماری به صورت حرکت در دو جهت افقی و عمودی دیده می شود. مانند بسیاری از بناهای دیگر، مناره ها حرکت عمودی را به نمایش می گذارند و بر دو نوع هستند: منار پنهان در داخل اسکلت و گلدسته هایی بر فراز بنا. حرکت افقی در این بنا در چهار سطح است که ارتباط آنها توسط منارها برقرار می گردد.

تزیینات داخلی عمارت سلطانیه

 این ۴ سطح عبارتند از:

۱- در قسمت همکف و محل مورد نظر برای مدفن امامان شیعه، فضای بسیار وسیعی وجود دارد که احتمالا برای طواف و اجرای مراسم خاص مذهبی در نظر گرفته شده است.

۲- سطح دوم (طبقه اول) در ارتفاع ۹٫۴۰ متری از کف قرار دارد. در این بخش ایوانی را در هر یک از اضلاع ۸ ضلعی بنا می بینیم که به سمت درون شکل گرفته اند و راهروی پوشیده ای آنها را به هم مرتبط می سازد. به احتمال زیاد خانم ها جهت دیدن مراسم مذهبی در آنها استقرار می یافته اند.

۳- سطح سوم (طبقه دوم) در ارتفاع ۲۷٫۸۰ متر از کف قرار دارد و ایوان هایی شبیه به طبقه اول را در بر می گیرد که روی نمای خارجی بنا ایجاد شده و چشم اندازی رو به دشت پیرامون بنا داشته اند. کاشی‌کاری، مقرنس، تسمه‌کشی، گچ‌کاری و تلفیق‌هایی از آجر و کاشی به همراه کتیبه‌های متعدد جلوه ی خاصی به ایوان ها داده اند و فضای ۸ ایوان امکان تماشای چشم اندازی بی نظیر را به وجود می آورد.

این ایوان ها محل تجمع علما و طلاب علوم دینی بوده است که در دوران صفویه به اتاق تبدیل شده و برای سکونت طلاب مورد استفاده قرار گرفته اند. دیوارهای این اتاق ها در تعمیرات اساسی گنبد سلطانیه تخریب شدند تا از سنگین شدن اسکلت بنا جلوگیری شود و گنبد به شکل نخستین خود بازگردد.

۴- سطح چهارم پشت بام بنا است که فضای مناسب آن، انجام حرکت آزاد در اطراف گنبد را ممکن می کند و برای تعمیر گنبد یا ریختن برف از آن استفاده می شده است.

تزیینات گنبد سلطانیه

تزیینات نخستین چیزی است که در بنای گنبد سلطانیه جلب توجه می کند و حکایت از توجه به هنر و مفهوم به کار گیری عناصر مختلف توسط سازنده دارد. بد نیست بدانید که هنرمندان سه سال وقت خود را صرف مزین نمودن این بنا نموده اند تا شاهکاری کم نظیر بیافرینند.

در این بنا سعی شده است تا با استفاده از خطوط تزیینی سه مفهوم مهم به بیننده القا شود: کلمات الله به عنوان علت غایی جهان هستی، محمد به عنوان بنیانگذار مکتب و علی به عنوان مظهر حکومت عدل الهی. روی گنبد به خط بنایی ترکیبی از کلمات الله، محمد و علی با ترکیب کاشی الوان و رنگ سرد ایجاد گردیده و همین کار در بدنه مناره ها نیز تکرار شده است.

روی دیواره های ایوان های داخلی به کلمات الله، محمد و علی منقوش است که به خط بنایی و با ترکیب کاشی آبی و آجر ایجاد شده اند. نقش بعضی از شعار های اسلامی همچون ” لا اله الا الله – سبحان الله ” نیز به چشم می خورد که به خط بنائی نوشته شده اند و نحوه قرار گیری و تکرار آنها از یک سری تقسیم بندی کاملا ریاضی پیروی می کند.

نکته بعدی آن است که در برخی قسمت ها نیز، کلمه علی با استفاده از ترکیب های پیچیده ریاضی و در قالب هنر کاشی کاری جلوه می کند. در ابتدا تزیینات  روی آجر و کاشی صورت گرفته و آنها منقوش به عبارات اسلامی و نام پادشاه بوده اند. اما پس از مدتی سلطان محمد خدابنده، به دلیلی نامعلوم دستور پوشانیدن تزئینات کاشی با گچ را می دهد و مجددا روی گچ ها با همان عبارات و اسامی مزین می گردند.

به همین دلیل گفته می شود که در بنای گنبد سلطانیه دو دوره تزیینات شامل آجر و کاشی و گچ وجود دارد. رنگ آبی مهم ترین رنگ در تزیینات بنا است و گویی تنها رنگ مورد توجه هنرمندان بوده است.

اما به دلیل نبود امکانات و روش های تکنیکی برای ایجاد رنگ ها، رنگ های متنوعی از آبی سیر تا آبی آسمانی و حتی سبز پررنگ مایل به آبی در گنبد به چشم می خورد که به صورت کلی رنگِ فیروزه ایِ بسیار زیبایی را در بیرون و داخل گنبد به نمایش می گذارند.

در این بنا مشبک های چوبی نیز وجود دارند که از چوب درخت ساج ساخته شده اند. این چوب به دستور سلطان از هند و لبنان به اینجا آورده شد و پیش از به کار گرفتن آنها در ساختمان، در آب نمک خیسانده شدند تا از آسیب موریانه ها جلوگیری نمایند. گفته می شود که این چوب در ساخت کشتی نوح نیز استفاده شده است

 کتیبه های گنبد سلطانیه

کتیبه های گنبد سلطانیه کتیبه های آیات قرآن در جای جای بنا به چشم می خورند و کلیه ی دیوارهای آن را فرا گرفته اند. دور تا دور طبقه ی همکف سوره ی فتح دیده می شود. بالای درب اصلی ورودی به آرامگاه در قسمت شرقی بنا، مزین به آیات آیت الکرسی است و داخل ایوان طبقه ی اول نیز سوره اخلاص (توحید) نقش شده است.

بدنه ها، میزبان آیات سوره های الانبیاء، المومنون و الملک هستند و کلیه دیوارهای طبقه ی اول و دوم کتیبه هایی با نام محمد و علی و یک لوگویی به نام اتحاد را بر روی خود دارند. کتیبه های دیگری منقوش به شش بار سبحان الله، پنج بار نام محمد (ص)، پنج بار نام علی (ع)، محمد رسول الله، سلطان ظل الله و … نیز در این بنا وجود دارند.

پی گنبد سلطانیه

فونداسیون گنبد تاریخی سلطانیه زنجان را باید شاهکاری در استحکام بناهای تاریخی در ایران دانست. فونداسیون آن نیم متر است و  هرچه بالاتر می رویم در نتیجه ی کاهش وزن و فشار وارده بر دیوارها، فرورفتگی ها و فضاهای خالی افزایش می یابد.

طبقات فشرده شن و ماسه به عمق ۸ تا ۱۰ متر، زمین این ساختمان را تشکیل می دهند. پی این ساختمان به حدی قوی است که این بنای ۱۶۰۰ تنی در طی ۷۰۰ سال تنها ۸ سانتی متر نشست داشته و ۳۳ زلزله که شدیدترین آن ها ۶ ریشتر بوده را تاب آورده است.

پایه هایی مرکب از هشت دیوار بزرگ حمال آجری در زیر بنا قرار دارد که در پلان، یک هشت ضلعی منتظم را شکل می دهند. طول هر یک از اضلاع این اشکال ۱۷ متر و مساحت هر یک از این دیوارهای باربر حدود ۵۰ متر مربع است. بار این دیوارها و سایر قسمت های بنا روی پی هایی به قطر دو متر وارد می شود که به صورت رادیه ژنرال (پی هایی برای ساختمان های بزرگ و گودبرداری های عمیق) ایجاد شده است.

مقاومت عالی زمین باعث شده تا پی های این ساختمان عظیم بسیار ناچیز و سطحی و با عمق ۵۰ تا ۶۰ سانتی متر در نظر گرفته شوند و تنها در قسمت شمالی پی ها از سطح طبیعی زمین حدود ۵/۱ متر پایین رفته است. پی ها از بلوک های سنگی منظم به ابعاد ۲۰ در ۲۵ سانتی متر و ملات گچ و آهک ساخته شده اند.

توصیه های گنبد گردی

گنبدهای ایران همچون بازارها و حمام ها و مساجد و آب انبارهای این مرز و بوم، بخشی از هویت فرهنگی و تاریخی کشورمان است که شما را با جشنواره ای از نقوش و طرح ها و رنگ های هیجانی و جذاب آشنا می کند و درس های بسیار و ناگفته های شنیدنی دارد.

غیر از غذاهای معروف و خوشمزه شیرازی، می توانید تنقلات، شیرینی ها و دسرهایی را در این شهر بچشید یا سوغاتی ببرید که اسم شان با اسم این شهر گره خورده است. معروف ترین آنها، فالوده شیرازی است که دیگر به یکی از خوردنی های شیرین ملی تبدیل شده؛ به این ها باید اضافه کرد مسقطی بادام سوخته و نان های محلی. در شیراز که هستید، اگر هنگام گشت و گذار از محدوده بازار گذشتید یا حوالی ارگ کریمخان بودید، حتما طعم فالوده خوشمزه شیرازی را در زادگاهش بچشید که خاطره اش تا ابد در ذهن تان ثبت شود. البته از خوردنی ها و شیرینی های دیگر هم غافل نشوید که با خرید آنها می توانید بخشی از شیراز را به خانه بیاورید.

محبوب در چند رنگ

در ایران انواع فالوده یا همان پالوده، تهیه می شود اما از همه معروف تر فالوده شیرازی است. شاید شما ایرانی را پیدا نکنید که تا به حال طعم فالوده شیرازی را نچشیده باشد. معروف ترین فالوده و قدیمی ترین آنها، احتمالا نوع با گلاب است، اما انواع زعفرانی و شاتوتی آن هم محبوب است.

نکته: تازه بخرید

برای خرید تنقلات شیرازی، مخصوصا اگر می خواهید سوغاتی ببرید، از محل های قابل اعتماد خرید کنید چون در غیر این صورت ممکن است، خوردنی های مانده یا با کیفیت پایین دست تان را بگیرد که تصور اولیه تان را از یک نوع خوردنی خوشمزه تا ابد خراب کند.

چه بخوریم؟

خوشمزه و پرانرژی

اگر مشکل اضافه وزن ندارید یا اگر اهل پیاده روی و سوزاندن کالری هستید، حتما طعم خوش خوردنی های شیراز را بچشید یا برای خودتان سوغاتی بخرید.

فالوده؛ خوشمزه ترین و معروف ترین خوردنی شیراز است.

* فالوده شیرازی: احتمالا شناخته شده ترین خوردنی شیرازی فالوده است. فالوده رشته ای خوشمزه با هل و گلاب که خنکایش شما را در یک بعدازظهر دلپذیر در شیراز حسابی سر حال می آورد. درست کردن فالوده شیرازی، کار آسانی نیست و اگر تجربه درست کردنش را در خانه داشته باشید، می دانید که نزدیک کردن طعم فالوده خانگی به طعم نوع آماده آن کار سختی است اما اگر اصرار دارید آن را در خانه درست کنید، بدانید که نشاسته گل ماده اصلی آن است. اگر از ما می شنوید، بی خیال درست کردن آن در خانه شوید و طعمش را در بیرون از خانه بچشید. اگر در شیراز هستید، حتما طعم آن را در فالوده یا بستنی فروشی های معتبر امتحان کنید تا طعم خوش این خوردنی شیرازی به خوبی در ذهن تان بماند.

فالوده شیرازی در بیشتر مغازه های راسته میدان ارگ کریمخانی عرضه می شود. در این مجموعه، در سفره خانه وکیل هم می توانید طعم آن را بچشید. اگر هم در محدوده بازار هستید، یک فالوده فروشی قدیمی در دهانه سرای مشیر وجود دارد که چند نسل از شیرازی ها با آن خاطرات بسیاری دارند. اگر هم می خواهید طعم فالوده و بستنی سنتی را با هم بچشید سراغ فروشگاه «بابا بستنی» در میدان مطهری، بلوار شهید قدوسی غربی بروید. البته اگر در شیراز آشنایی دارید، می توانید در محدوده محل اقامت تان سراغ یک فالوده فروشی خوشمزه را بگیرید.

* مسقطی: یکی دیگر از شیرینی ها یا دسرهای شیرازی، مسقطی است که ماده اصلی آن مثل فالوده نشاسته است. استان فارس، محل اصلی تولید مسقطی در ایران است که نوع شیرازی، لاری و کازرونی آن معروف است. حتی مسقطی شهر لار در فهرست میراث ناملموس ملی هم به ثبت رسیده است. در تمام قنادی های شهر شیراز می توانید سراغ مسقطی را بگیرید اما برای خرید خوش طعم ترین مسقطی ها باید از دوستان شیرازی تان کمک بگیرید. قنادی کامران در خیابان قصرالدشت هم مسقطی های خوشمزه ای دارد. از این قنادی می توانید به عنوان سوغاتی، کلوچه شیرازی هم بخرید.

* بادام سوخته: اگر دنبال یک سوغاتی خوشمزه در شیراز می گردید که ماندگاری اش هم طولانی باشد، پیشنهاد ما بادام سوخته است. البته بادام سوخته فقط سوغاتی شیراز و استان فارس نیست، بلکه یکی از سوغاتی های استان کردستان هم هست. بادام سوخته یک خوراکی شیرین و ساده است که در آن بادام برشته در غشایی از شکر شکننده جا می گیرد. البته در خریدتان می توانید محدود نباشید و از شیرینی هایی که به جای بادام، پسته یا بادام هندی هم دارند تهیه کنید. قنادی رضا در خیابان باغشاه هم یک قنادی خوب برای خرید سوغاتی های خوشمزه است.

 

* آبلیمو و عرقیجات: در اطراف شیراز، باغ مرکبات فراوان است، بنابراین می توانید لیمو و نارنج های خوشمزه ای از شیراز بخرید. علاوه بر این می توانید آبلیمو یا آب نارنج های خوشمزه ای بخرید. البته شیراز محل مناسبی برای خرید انواع عرقیجات هم هست. برای تهیه آبلیمو و عرقیجات اصیل شیرازی به فروشگاه وطن پوش در ابتدای خیابان ساحلی غربی یا باغ ژاله در خیابان «استاد دیرین» مراجعه کنید.