بایگانی دسته ی : مجله تاریخ

ایالات‌متحده آمریکا و بریتانیا در سال ۱۹۵۳ دولت دموکراتیک ایران را
سرنگون کردند. دلیل آن نفت بود. محمد مصدق نخست‌وزیر ایران صنعت نفت را ملی
کرد و با این کار خشم بریتانیا و شرکت نفت این کشور – که امروز BP شناخته
می‌شود – را برانگیخت.
 
به گزارش دنیای اقتصاد، ایالات‌متحده آمریکا و بریتانیا در سال ۱۹۵۳ دولت دموکراتیک ایران را سرنگون کردند. دلیل آن نفت بود. محمد مصدق نخست‌وزیر ایران صنعت نفت را ملی کرد و با این کار خشم بریتانیا و شرکت نفت این کشور – که امروز BP شناخته می‌شود – را برانگیخت.

بریتانیا با همکاری سیا، مصدق را سرنگون کرده و شاه را به قدرت برگرداندند و شاه تا وقوع انقلاب ایران در سال ۱۹۷۹ حکومت کرد. برای اطلاع بیشتر از این اسناد به گفت‌وگو با فردی نشستم که مدت‌های مدید منتظر مطالعه این اسناد بود. مالکوم برن، قائم‌مقام و مسوول بخش پژوهش‌های موسسه غیردولتی آرشیو امنیت ملی آمریکا واقع در دانشگاه جورج واشنگتن است. او مسوول پروژه روابط ایران – آمریکا در آرشیو امنیت ملی است.
 
مصدق، به‌صورت دموکراتیک به قدرت رسیده بود؟
بله این یک داستان تلخ است. با وجود اینکه سال‌ها از آن گذشته ولی همچنان یک بخش بسیار احساسات‌برانگیز تاریخ است و هر زمان که می‌خواهیم از آن حرف برنیم باید دقت کنیم از چه جملاتی استفاده می‌کنیم، منابع‌مان چیست و سخن چه کسی را باور داریم و غیره.

به‌طور کلی از کشوری صحبت می‌کنیم که در آن انتخابات برگزار می‌شد. زمان‌هایی بود که به وضوح در انتخابات تقلب می‌شد؛ اما همگی معتقدند که مصدق به شیوه کاملا دموکراتیک انتخاب شد.
 
اقدام او برای ملی کردن صنعت نفت در سال ۱۹۵۱ با حمایت گسترده همراه شد، درست است؟
داخل ایران، بدون شک؛ ولی برای بریتانیایی‌ها خیر، ایران و بریتانیا برای داوری به دادگاه بین‌المللی رفتند.
 
آنجا چه اتفاقی افتاد؟
ایران برنده شد و بریتانیا مجبور به عقب‌نشینی شد، به این دلیل به فکر کودتا یا حمله نظامی افتادند.
 
به این ترتیب بریتانیا از آمریکا طلب یاری می‌کند و سیا وارد ماجرا می‌شود، اسم رمز «عملیات آژاکس» است. سپس چه اتفاقی می‌افتد؟
خب زمان زیادی لازم است تا چنین برنامه‌ریزی صورت بگیرد. بریتانیا ابتدا با دولت ترومن تماس گرفت اما آنها پاسخ دادند: «‌نه ما مایل به انجام چنین همکاری نیستیم. بهتر است تا زمان به قدرت رسیدن گروه بعدی صبر کنید.»

زیرا انتخابات به تازگی برگزار و آیزنهاور انتخاب شده بود. مدتی طول کشید تا آیزنهاور این موضوع را بپذیرد ولی در بهار سال ۱۹۵۳ و دو ماه پس از رسیدن به قدرت، او و مشاوران ارشدش به این نتیجه رسیدند که می‌خواهند در این ماجرا حضور داشته باشند.

آنها بیش از هر چیز از دخالت شوروی می‌ترسیدند. بریتانیایی‌ها نفت و درآمد حاصل از آن را می‌خواستند، ولی همگی موافق بودند که باید از دست مصدق خلاص شوند؛ سپس به‌صورت مشترک یک نقشه ریختند و در ژوئیه ۱۹۵۳ آیزنهاور و چرچیل این نقشه را تایید کردند و در اواسط اوت ۱۹۵۳ کودتا اتفاق می‌افتد.
 
بسیار خوب، بنابراین اسنادی که به تازگی توسط سیا منتشر شده‌اند، در حدود هزار صفحه، جزئیات جدیدی از نحوه دخالت سیا در کودتا را افشا می‌کنند. آیا می‌توانید مهم‌ترین افشاگری‌هایی که در این اسناد به آنها برخوردید را برایمان بازگو کنید؟
من هنوز تمام مجموعه را مطالعه نکرده‌ام، اما بسیار جالب است. باید بگویم که این جذابیت برای تاریخ‌پژوهانی که با ماجرا آشنا هستند بیشتر است تا افراد عادی که برای نخستین بار به این موضوع می‌پردازند؛ زیرا با انتشار اسناد جدید جاهای خالی‌ بسیاری تکمیل می‌شوند.

در عین حال دیدگاه‌های جدیدی از ماجرا به‌دست می‌آید، البته دیدگاه‌هایی که همگی آمریکایی هستند ولی نظرات مختلفی از بخش‌های مختلف سیا را نشان می‌دهد. سیا در برابر وزارت امور خارجه، در مقابل کاخ سفید و… داستان پرمایه‌تر می‌شود.

می‌خواهم از این فرصت استفاده کنم، زیرا مهم است توضیح داده شود که آنچه تاکنون راجع به کودتا می‌دانیم چگونه به‌دست آمده است. نخستین مطلب راجع به کودتا در نخستین سال پس از آن، یعنی در سال ۱۹۵۴ توسط یک مجله به نام The Saturday Evening Post منتشر شد، واضح است که فردی درون سیا تصمیم می‌گیرد که داستان را افشا کند و جزئیات بسیار زیادی در مقاله آمده است؛ اما سیا و بریتانیا به‌طور رسمی حاضر به صحبت در این باره نشدند و برای چندین دهه نقش خود را در کودتا نپذیرفتند.

در اواخر دهه ۱۹۷۰ میلادی فردی نام‌آشنا که هدایت کودتا در ایران را به عهده داشت، کرمیت روزولت، از بستگان دو رئیس‌جمهور آمریکا بود و…
 
او پسر تئودور روزولت بود؟
او نوه تئودور و پسرعموی فرانکلین بود. فردی ماجراجو که به کل این واقعه به چشم یک «بازی بزرگ» می‌نگریست، اصطلاحی قدیمی که عادت داشت از آن استفاده کند. او را مسوول عملیات کردند و چندین دهه بعد تصمیم گرفت کتابی در این مورد بنویسد. او کتاب را منتشر کرد.

نحوه انتشار کتاب و سانسور توسط سیا هم داستان جالبی دارد… به هر حال توانست کتاب را منتشر کند و جزئیات بسیاری درباره آنچه اتفاق افتاد را فراهم کرد؛ اما مشکل اینجاست که این کتاب هم مانند تمامی خودنگاره‌ها، تماما به نویسنده مربوط می‌شود و بابت اینکه انصاف در آن رعایت نشده مورد انتقاد قرار می‌گیرد.

کرمیت تمام مرکزیت کتاب است. در زمان‌های مختلف، افراد مختلفی در این مورد کتاب نوشته‌اند، برخی از ماموران بریتانیایی برای مثال…[به لحاظ امنیتی در متن اصلی حذف شده است] کسانی که شاید در آن مکان حضور داشته‌اند؛ اما همه اینها قطعه‌قطعه و پراکنده هستند؛ سپس در سال ۲۰۰۰ نیویورک‌تایمز ۲۰۰ صفحه از اسناد داخلی محرمانه سیا را که به بیرون درز پیدا کرده بودند، در قالب دو مقاله منتشر کرد.

این در ابتدای عصر اینترنت بود و آنها کار بسیار مهمی انجام دادند. اسناد را در اینترنت منتشر کردند. البته برخی از اسامی و بعضی مسائل را حذف کردند ولی به هر حال سند در دسترس بود. اکنون این سند در وب‌سایت ما در آرشیو امنیت ملی موجود است.
 
این اسناد اطلاعات بسیار زیادی از جزئیات کودتا را مشخص کرد؛ چه کسی چه کاری انجام داد، در چه ساعتی از روز ۱۸ اوت چه کسی با چه کسی دیدار کرد و جزئیاتی از این دست. ما مصاحبه‌هایی هم با برخی از عاملان کودتا داریم.

من برخی از این مصاحبه‌ها را انجام دادم و همکارم مارک گازیوروسکی در انجام این مصاحبه‌ها خبره است. در نتیجه توانستیم با استفاده از نظرات مختلف این قطعات پراکنده را گرد هم بیاوریم. در سال ۱۹۸۹ وزارت امور خارجه آمریکا یک مجلد همانند آنچه چند هفته پیش منتشر شد، به چاپ رساند؛ ولی این مجموعه یک مشکل بسیار بزرگ داشت: یک کلمه از نقش سیا و بریتانیا در کودتا، سخن به میان نیامده بود، «اوه خدای من، یک سری تظاهرات خودجوش اتفاق افتاد که به نفع شاه تمام شد، این فوق‌العاده نیست؟» این موضوع باعث خشم تاریخ‌پژوهان شد و نتیجه آنکه افراد دست‌اندرکار انتشار این اسناد استعفا دادند زیرا فقط در پی تطهیر تاریخ بودند.
 
یعنی این بخش‌ها تنظیم و ویرایش شده بودند؟
کاملا حذف شده بودند.
 
یعنی کاملا از قلم افتاده بودند؟
انگار هیچ‌‌وقت اتفاق نیفتاده باشند. در کتاب «یک گزارش از سفیر در روز کودتا» می‌خواندیم که نوشته بود: «اتفاقات فوق‌العاده‌ای درست مقابل چشم‌هایمان در خیابان‌های تهران در شرف وقوع هستند. حمایت خودجوش از شاه.»

یک مشت حرف پوچ و مهمل. بالاخره وزارت امور خارجه تصمیم درست را گرفت تا مجموعه جدیدی را منتشر کند که در آن تحریفات تاریخی تصحیح شوند. مدت بسیاری طول کشید، بیش از ۲۵ سال ولی بالاخره این مجلد بیرون آمد.

مسیر طولانی طی شد تا به این نقطه برسیم ولی اکنون بیش از ۱۰۰۰ صفحه در دست داریم که اطلاعات و نظرات فراوانی از بخش‌های مختلف سیا در اختیارمان قرار می‌دهد. اینکه آنها چگونه فکر می‌کردند و چه‌کار می‌کردند، واکنش آنها چه بود، بخش‌های مربوط به وزارت امور خارجه و همچنین گزارش‌هایشان از واکنش‌های مردمی و… حالا دیگر با پدیده «اثر راشومون*» مواجه شده‌ایم، یعنی وقتی دیدگاه‌های مختلف (که پیشتر وجود نداشته‌اند) متعدد می‌شوند.

هنوز مواردی هستند که منتشر نشده‌اند، ولی تعداد زیادی از مطالب مفید وجود دارند که مردم می‌توانند آنها را کنار هم گذاشته و یادداشت‌ها را با آنچه پیشتر می‌دانستند، مقایسه کنند.
 
یکی از مسائلی که پیشتر هم می‌دانستیم این بود که کرمیت روزولت که شما هم به اسم او اشاره کردید، دستور متوقف کردن کودتا را نادیده گرفت؛ اما این اسناد جدید با جزئیات نشان می‌دهند که او چگونه نافرمانی کرد و به کودتا ادامه داد.
بله باز هم می‌گویم، ما برخی از این اطلاعات را قبلا هم داشتیم. من با یکی از ماموران عملیات مصاحبه کرده بودم، این عملیات نخستین فعالیت برون‌مرزی او برای سیا بود. او که در زمان کودتا بیست و چند سالی بیشتر نداشت خاطره‌ای را تعریف می‌کند که با کرمیت در یک اتاق بودند که از دفتر مرکزی سیا تلگراف رسید: «همه چیز را‌‌ رها کنید. به‌طور فاجعه‌باری شکست خورده‌ایم.

گروهان را جمع کنید و شهر را به سرعت ترک کنید.» به گفته این شاهد عینی، روزولت تلگراف را مچاله کرد و به سطل زباله انداخت و گفت: «ما هرگز از چنین چیزی باخبر نشده‌ایم.» سپس مشغول برنامه‌ریزی برای یک کودتای مجدد شدند که تا ‌آن هنگام دیگر به یک فاجعه بدل شده بود.

در این مجموعه جدید اصل تلگراف ارسالی موجود است و این گفته را تایید می‌کند: «براساس گزارش‌هایی که دریافت می‌کنیم به سرعت رو به شکست هستیم و این یک دردسر اساسی خواهد آفرید. در نتیجه باید از آنجا به سرعت خارج شوید.»

گزارش‌هایی هم داریم که روزولت با تمام مقامات بالادستش دیدار می‌کند، کسانی که گفته بودند: «باید هرچه زود‌تر ماجرا را جمع کنیم.» او هیچ توضیحی نمی‌دهد و می‌گوید: «چرا به تنهایی چنین تصمیمی گرفتم؟ خوب شد که نقشه با موفقیت انجام شد.»
 
نقشه روزولت این بود که کودتا با استخدام جمعیتی برای انجام تظاهرات ادامه یابد، درست است؟
بله.
 
می‌شود بیشتر توضیح دهید.
بله این یک نمود مهم از سیاست ایران است. هر کسی که در ۳۰ سال گذشته در جریان بوده باشد، با صحنه‌های تلویزیونی از جمعیت فراوان حاضر در تظاهرات آشناست. از زمانی که [آیت‌الله] خمینی از تبعید بازگشت و مسائلی از این دست، حضور خیابانی مردم نقشی کلیدی در چند دهه سیاست ایران ایفا می‌کند.

در نتیجه این همیشه یک بخش مهم از نقشه کودتا بود. چند هدف وجود داشت ولی کلیدی‌ترین هدف این بود: «جمعیت را به هر طریقی شده گردهم بیاورید و تظاهر کنید که شاه حمایت همه اقشار مردم را داراست، امیدواریم به این ترتیب موفق بشویم.»
 
شاه‌‌ همان فردی است که آمریکا او را به قدرت نشاند تا سال ۱۹۷۹ که مجبور به ترک ایران شد. نکته اول اینکه، می‌توان نتیجه گرفت اگر همه این ماجرا بر سر نفت بود، پس غرب نتوانست به هدفش برسد زیرا احساسات ملی مصدق به قدری قوی بود که در ‌‌نهایت باوجود اینکه شاه بر سر قدرت ماند ولی کمپانی‌های نفتی غرب، به خصوص بریتیش پترولیوم، مجبور به تقسیم سود حاصل از نفت با ایران شدند.
 
باید کمی در جزئیات دقیق‌تر شویم. اگر در مورد بریتانیایی‌ها حرف می‌زنیم، به نظرم آنها در معامله ضرر کردند. آنها با خودبرتربینی و احساس مالکیت وارد این ماجرا شدند، رفتاری که به دوران استعماری و نواستعماری تعلق داشت.

بریتانیایی‌ها کوچک‌ترین تردیدی در ابراز خواسته‌هایشان و تحقیر و نادیده گرفتن نقش ایرانیان و توانایی‌های آنها نداشتند، ایرانیانی که از آنها به‌خاطر غارت منابعشان منزجر بودند؛ اما به نظر من آمریکایی‌ها رفتار دیگری داشتند و بر سر همین موضوع هم اختلاف هست. افرادی هستند که معتقدند همه جنجال بر سر نفت بود.

به نظرم بستگی دارد که برای نفت اولویت چندم را در این ماجرا قائل باشیم. آیا نفت یک کالای تجاری برای کمپانی‌های خصوصی نفتی محسوب می‌شد که از آن به ثروت فراوانی دست می‌یافتند یا یک مساله استراتژیک مهم در محاسبات جنگ سرد به شمار می‌آمد؟ به نظر من، براساس اسنادی که تاکنون مطالعه کرده‌ام، برای افرادی همچون ترومن و حتی آیزنهاور بخش استراتژیک قضیه اهمیت داشت؛ زیرا آنها فقط به محدود کردن شوروی فکر می‌کردند.

اگر شوروی به نفت دسترسی پیدا می‌کرد، اتفاق بسیار بدی می‌افتاد. از دوره‌ای صحبت می‌کنیم که زمان چندانی از جنگ دوم جهانی نگذشته بود و اروپای غربی هنوز در حال نوسازی بود، ژاپن هم همین‌طور و آنها به منابع طبیعی و نفت نیاز داشتند. اگر به نفت دسترسی پیدا نمی‌کردند به مشکلات سیاسی عمده برمی‌خوردند که از لحاظ تبلیغاتی و ایدئولوژیک راه را برای دخالت سیاسی شوروی هموار می‌ساخت و شوروی یا کشورهای دنباله‌روی آن می‌توانستند وارد میدان شده و امتیازات فراوانی به دست بیاورند. در نتیجه من معتقدم آمریکایی‌ها از این منظر نگران نفت بودند.
 
آیا کمپانی‌های نفتی آمریکا نگران منافع‌شان بودند؟
البته، برخی از اوقات در سیاست خارجی آمریکا مشکل می‌توان تجارت و سیاست را از هم تفکیک کرد. اما در این مورد سیاستمداران می‌خواستند به هر قیمت شده از دستیابی شوروی به نفت ممانعت کنند.این تمام نگرانی آنها بود.
 
بله، البته فکر می‌کنم تنها مساله شوروی در میان نبود. در حقیقت اگر نفت را کنترل کنید یا مسیر دسترسی به آن را در اختیار داشته باشید، یک اهرم بسیار بزرگ در مسائل ژئوپلیتیک تمام دنیا را در اختیار دارید.
 
کاملا این‌طور است.

 ژاندارمری ایران که بعضاً افسران وطن پرست نیز در آن مشغول به کار بودند،
به طرفداری از آلمان‌ها متهم بودند. این در شرایطی بود که مجلس سوم به دلیل
مهاجرت بعضی از نمایندگان به کرمانشاه و تشکیل دولت دفاع ملی، از حد نصاب
افتاده و منحل شده بود.

به گزارش روزنامه ایران، با شروع جنگ جهانی اول و به دنبال آن ورود نیروهای متفقین و متحدین به خاک ایران، اوضاع بشدت بحرانی به نظر می‌رسید. روس‌ها در شمال ایران، عثمانی‌ها در غرب، انگلیسی‌ها در جنوب و جنوب شرقی و آلمان‌ها به طور پراکنده در مرکز و نواحی دیگر فعالیت می‌کردند.

این در حالی بود که دولت ایران اعلام بی طرفی کرده بود. در رویارویی با اغتشاشات و شورش‌های ایلات نیز نیروی نظامی کارآمدی وجود نداشت. انگلستان که به دلیل موقعیت استراتژیک ایران و حفاظت از سرحدات منتهی به هندوستان منافع خود را در خطر می‌دید، تصمیم به اقدام جدی در این زمینه گرفت تا با تشکیل نیروی نظامی مستقلی در ایران علاوه بر محافظت از خط لوله نفت، از نفوذ آلمان‌ها نیز جلوگیری کند. لذا در مارس ۱۹۱۶م/ ۱۳۳۵ ه. ق نیروی نظامی به فرماندهی «ژنرال سرپرسی سایکس» به بهانه تأمین امنیت جنوب، وارد ایران شد تا حافظ منافع بریتانیا باشد.
 
چنگ انداختن روسیه و انگلیس برای تسلط بر ایران
روسیه و انگلیس از دیرباز برای حفظ منافع خود در ایران سیاست‌های خاصی را دنبال می‌کردند. دستیابی به آب های گرم خلیج فارس از طریق ایران و رقابت با انگلیس سیاستی بود که روس‌ها برای حضور در ایران به دنبال آن بودند.

هندوستان نیز به‌عنوان مستعمره غنی دولت انگلیس عامل توجه این دولت به راه‌های منتهی به آن و نیز تحولات مخاطره‌آمیز برای آن بود. لذا ایران به دلیل اینکه نقطه استراتژیک شرق محسوب می‌شد همواره مورد توجه بود.

دولتمردان ایرانی نیز که پس از مشروطه در پی تشکیل مجلس و احزاب مرتبط با آن بودند گهگاه به هر کدام از این دو قدرت متمایل می‌شدند. فقدان کابینه‌های قدرتمند با عوض شدن مکرر دولت‌ها بیش از پیش عرصه را برای حضور و نفوذ انگلستان و روسیه در ایران فراهم می‌کرد. اما رقابت این دو در ایران با قرارداد ۱۹۰۷ به تقسیم منافع انجامید.

تا دو کشور هر کدام بخشی از شمال و جنوب ایران را تحت نفوذ خود قرار دهند. آنچه در این بین مشهود بود ضعف دولت ایران در واکنش به این قرارداد و نقض استقلال کشور بود. طی سال‌ها آنچه  برای این دو کشور مهم به نظر می‌رسید حفاظت از منافع استعماری خود و توجیه این سیاست‌ها بود. با فتح تهران، استبداد «محمدعلی شاه» به پایان رسید و حکومت به فرزند او «احمد شاه» واگذار شد.

پس از آن چندی از تاجگذاری احمد شاه نگذشته بود که جنگ جهانی اول در آگوست ۱۹۱۴ آغاز شد. به محض شروع جنگ، احمد شاه بی‌طرفی ایران را اعلام کرد اما حوادث به گونه‌ای پیش رفت که عملاً با نقض این بی‌طرفی دول متخاصم ایران را نیز عرصه تاخت و تاز خود قرار دادند.

آنچه  خصوصاً متفقین به آن استناد می‌کردند فقدان نیروی نظامی مؤثر در ایران برای جلوگیری از نفوذ آلمانی‌ها در ایران بود. لذا تلاش‌ها برای یافتن راه‌حلی که ضمن مقابله با این نفوذ و حفاظت از هندوستان تأمین‌کننده اهداف و منافع درازمدت انگلیس در ایران باشد، آغاز شد.

 

در این بین «ویلهلم واسموس» کنسول آلمان‌ها در بین عشایر جنوب مشغول یافتن متحدینی بود تا بتوانند به منافع انگلیس ضربه وارد کنند و اینگونه بود که بریتانیا تصمیم به اقدام جدی در این زمینه گرفت و تشکیل یک نیروی نظامی انگلیسی در دستور کار قرار گرفت. نیروی نظامی که از دولت انگلیس دستور بگیرد و برای مقابله با نفوذ آلمان‌ها و حفاظت از هندوستان با عنوان پلیس جنوب تجهیز شود.

این در حالی بود که در ایران اوضاع بشدت بحرانی به نظر می‌رسید و مردم در مضیقه سختی بسر می‌بردند و ناامنی حاصل از اغتشاشات و حضور متفقین به حداکثر رسیده بود. اما با وجود این شرایط، مردم نمی‌توانستند حضور نیروی نظامی یک کشور بیگانه را در خاک ایران تحمل کنند. آنچه  سبب ایستادگی مردم فارس و بوشهر در مقابل پلیس جنوب نیز شد. در واقع جنگ جهانی اول و به دنبال آن حضور دول متخاصم در ایران از یک سو و زنگ خطر برای منافع انگلستان در حفاظت از هندوستان از سوی دیگر، سبب تشکیل پلیس جنوب شد.

به رسمیت شناخته شدن پلیس جنوب در ایران
جنگ جهانی اول برای ایران اثرات مخرب و زیانباری داشت. در شرایطی که مردم ایران در قحطی و ناامنی روزگار می‌گذراندند، نادیده گرفتن بی‌طرفی ایران و ورود نیروهای متخاصم جنگ به کشور خود سبب ایجاد اغتشاشات فزاینده شد.

اما آنچه این کشورها برای ورود به ایران به آن استناد می‌کردند مقابله با برخی تحرکات بود که منافع آنها را تهدید می‌کرد. آنچه دول مزبور خصوصاً متفقین متذکر می‌شدند فقدان نیروی نظامی قدرتمندی بود که بتواند از عهده مقابله با آشوب‌ها برآید.

ژاندارمری ایران که بعضاً افسران وطن پرست نیز در آن مشغول به کار بودند، به طرفداری از آلمان‌ها متهم بودند. این در شرایطی بود که مجلس سوم به دلیل مهاجرت بعضی از نمایندگان به کرمانشاه و تشکیل دولت دفاع ملی، از حد نصاب افتاده و منحل شده بود.

انگلیس به هیچ وجه نمی‌خواست از معرکه عقب بماند و با تشکیل نیروی نظامی به فرماندهی ژنرال «سرپرسی سایکس» و ورود آن به بندرعباس عملاً خود کنترل نظامی جنوب را به دست گرفت.

اما این حرکت نمی‏‌توانست از سوی ایلات و عشایر جنوب چون قشقایی‌ها و تنگستانی‌ها بدون عکس‌العمل باقی بماند. لذا برخورد با آن و شورش‌ها علیه حضور پلیس جنوب بالا گرفت. عمده‌ترین حرکت در این زمینه به رهبری «صولت‌الدوله قشقایی» صورت گرفت.

در مقابل سایکس و دولت انگلیس از ایران توقع داشتند ضمن به رسمیت شناختن پلیس جنوب در راه اعاده نظم در برخورد با اینگونه تحرکات همکاری کنند چرا که سایکس معتقد بود هدف از حضور آنها در ایران برقراری قانون و حفظ نظم و امنیت در ایران است.

اگر چه به رسمیت شناختن پلیس جنوب به مباحثاتی طولانی انجامید اما دولت حسن وثوق (وثوق‌الدوله) ضمن تشکر از اقدامات سایکس در ایران، تشکیلات پلیس جنوب را به رسمیت شناخت. پلیس جنوب شامل ۵۴۰۰ سرباز ایرانی، ۱۹۰ نفر افسر ایرانی و ۴۷ افسر ارشد انگلیسی و ۲۵۶ افسر جزء انگلیسی و هندی بود و بودجه سالانه آن نیز ۳۵میلیون ریال بود که همه را دولت انگلیس پرداخت می‌کرد.

ناکارآمدی و سرانجام انحلال پلیس جنوب
 اما اثرات سوء حضور پلیس جنوب در ایران از جمله موارد قابل ذکر است که در موارد زیادی به آن اشاره شده است. از تعدیات پلیس جنوب در فارس، کرمان و یزد و غارت اهالی که خود سبب ایجاد ناامنی و نابسامانی در ابعاد گوناگون می‌شد و برای القای این فکر بود که در آن شرایط، تنها نیروی توانا برای رفع مشکلات مردم نیروی پلیس جنوب است.

سایکس در توجیه پلیس جنوب حضور آن را برای برقراری نظم، امنیت و مبارزه با قطاع طریق در مناطق جنوبی کشور دانست و از این جهت حضور پلیس جنوب را لازم و منطقی دانست. اما در عرض حال اهالی شهر بابک گزارشی از هجوم نیروهای پلیس جنوب به قریه دهج، غارت مردم و به توپ بستن اهالی آورده شده بود.

اما پلیس جنوب تا سال ۱۹۲۱م/۱۳۳۹ه.ق فعالیت خود را ادامه داد و در طی این سال‌ها کرمان و بلوچستان، یزد، اصفهان، بختیاری، خوزستان، فارس و بنادر را مورد تاخت و تازهای خود قرار داد. مردم با جانفشانی‌های نیروهای محلی بویژه ایلات و عشایر در مقابل این نیرو ایستادگی کرده، از همان آغاز دست به قیام‌هایی علیه پلیس جنوب زدند.

این قیام‌ها که از مارس و سپتامبر ۱۹۱۶ با قیام مردم سیرجان به فرماندهی «حسین خان اسفندیارپور» رئیس ایل بچاقچی شروع شد و تا قیام‌های گسترده مردم فارس به فرماندهی «اسماعیل خان صولت‌الدوله قشقایی»، «ناصرالدیوان کازرونی»، «زایر خضرخان اهرمی»، «شیخ حسین خان چاه‌کوتاهی»، «غضنفرالسلطنه برازجانی» و برخی از خوانین بلوچستان ادامه یافت.

به هر روی اگرچه تشکیل پلیس جنوب تحت عنوان واکنش یک دولت استعماری برای حفظ منافع خود شناخته می‌شود اما حضور یک نیروی نظامی بیگانه در کشور، خود می‌توانست باعث ایجاد تنش و ناامنی شود. پس از آن انگلستان برای اینکه نقش پررنگ‌تری در ایران داشته باشد به دنبال انعقاد قراردادی بود که حضور خود را رسمی و قانونی جلوه دهد.

دولت وثوق و انعقاد قرارداد ۱۹۱۹ سبب شد این بار تحت نظارت گرفتن نیروی نظامی از راه دیگری صورت گیرد. اما مخالفت‌ها با آن، این قرارداد را نیز بی‌اثر کرد. پس از کودتای اسفند ۱۲۹۹ و ادامه مخالفت‌ها با قرداد ۱۹۱۹م، با اعلام الغای آن توسط دولت «سید ضیاالدین طباطبایی» در پانزدهم مه ۱۹۲۱ آخرین سربازان انگلیسی و هندی خاک ایران را ترک کردند و به دنبال آن مستشاران نظامی و مالی انگلیسی نیز از ایران رفتند و پلیس جنوب نیز منحل شد. بدین ترتیب پلیس جنوب ایران که با سماجت دولت انگلیس در ۱۹۱۶م/۱۳۳۴ه.ق تشکیل شد، در ۱۹۲۱م/ ۱۳۴۰ه.ق در ابهام و سردرگمی از هم پاشید.

به گزارش دنیای اقتصاد، نهم مردادماه سال ۱۲۸۸ ه. ش شیخ فضل‌الله نوری، روحانی سرشناس دوره مشروطه به اتهام همکاری با محمد علی‌شاه در سرکوب مشروطه‌خواهان با حکم دادگاه در میدان توپخانه تهران اعدام شد.

شیخ فضل‌الله در آغاز جنبش مشروطه از مخالفان سیدمحمد طباطبایی و عبدالله بهبهانی و از متحدان میرزای‌شیرازی بزرگ، میرزاحسن آشتیانی، حسین محدث‌نوری، سیدمحمدکاظم طباطبایی یزدی و عین‌الدوله نخست‌وزیر مقتدر مظفرالدین‌شاه بود اما پس از مدتی به مشروطه‌خواهان پیوست و در مهاجرت به قم با آنها همراهی کرد، اما پس از مدتی به مخالفت با مشروطه برخاست. پس از فتح تهران، شیخ‌فضل‌الله نوری بازداشت شد.

حکم اعدام او را شیخ ابراهیم زنجانی صادر کرد. خانواده‌اش جسد او را در منزلش دفن کردند اما بعد از ۶ ماه نبش‌قبر و جسدش به قم منتقل و دفن شد.
 
مهدی ملک‌زاده که مخالف سرسخت شیخ بود در شرح بازداشت و اعدام او می‌نویسد: «شیخ از زمانی که حبس شد تا موقعی که اعدام گشت، تمام ساعات را با بردباری و خونسردی و متانت گذراند و ضعف‌نفس از خود نشان نداد و راه عجز و ناله و توسل به این و آن را در پیش نگرفت و شخصیت خود را حفظ کرد… برق تفنگ و سرنیزه‌ها در زیر آفتاب گرم تابستان چشم را خیره می‌کرد.

محکوم، فاصله میان محبس و محل اعدام را با خونسردی و متانت پیمود و با کبر سن و پیری، ضعف و ناتوانی از خود نشان نداد و در دقایق آخر عمر، ثبات و استقامت خود را به ظهور رسانید.»  به گفته مهدی بامداد، به دستور هیات‌مدیره‌ای (سکرت فراماسون‌های شاخه فرانسه) که پس از انحلال مجلس عالی تشکیل شد، شیخ‌فضل‌الله نوری به دار آویخته شد.
 
مهدی بامداد در دایره‌المعارف «شرح حال رجال ایران» اعدام شیخ را از منظری دیگر تقبیح می‌کند و می‌نویسد: «قضات دادگاه و هیات‌مدیره کار خوبی نکردند که مجتهد جامع‌الشرایطی مانند حاج شیخ‌فضل‌الله نوری را به دار آویختند، چون راه را برای کشتن دیگران باز کردند و سه سال بعد در روز عاشورا حاج میرزا علی‌آقای ثقه‌الاسلام را بی‌هیچ گناهی دار زدند و او را شهید کردند.»

فرادید| بیست‌وپنج جولای در تاریخ به روایت
تصویر

۱٫ ۱۸۳۷- اولین تلگراف برقی

“ویلیام کوک” مخترع به همراه “چارلز
ویتستون” برای اولین بار تلگراف برقی را در لندن به نمایش گذاشتند. مخاطبان آن‌ها
مدیران راه‌آهن لندن و بیرمنگام بودند و هدف از این اختراع افزایش ایمنی راه‌آهن
بود.

۲٫ ۱۹۴۶- آزمایش اولین بمب هسته‌ای آمریکا در زیرآب

ایالات‌متحده اولین بمب هسته‌ای زیرآبی را در
نزدیکی “بیکینی اتل” در اقیانوس آرام آزمایش کرد.

۳٫ ۱۹۷۸- تولد اولین نوزاد با “لقاح
مصنوعی”

“لوئیز جوی براون” با وزن ۲٫۶۱
کیلوگرم در بیمارستان اولدم در منچستر به دنیا آمد.

۴٫ ۱۹۸۴- اولین زنی که در فضا راه رفت

“سوتلانا ساویتسکایا” فضانورد اهل
شوروی، اولین زنی بود که با انجام سه ساعت آزمایش خارج از ایستگاه فضایی سالیوت ۷،
در فضا قدم گذاشت.

۵٫ ۱۹۹۴- صلح اسرائیل و اردن پس از ۴۶ سال

“شاه حسین” از اردن و نخست‌وزیر اسرائیل “اسحاق رابین” به
دعوت بیل کلینتون، اعلامیه واشنگتن برای پایان جنگ میان دو کشور را امضاء کردند. کلینتون
از شاه حسین خواست در ازای بخشش بدهی ۷۰۰ میلیون دلاریِ اردن، مذاکرات صلح را آغاز
کند. سرانجام در اکتبر ۱۹۹۴، معاهده صلح امضا شد.

۶٫ ۲۰۰۷- اولین رئیس‌جمهور زن در هند

“پراتیبا پتیل” به‌عنوان اولین رئیس‌جمهور
زن در هند سوگند یاد کرد.

ترجمه: وب‌سایت فرادید

فرادید| «ماده واحده منظم به قرارداد وین» نیمه شب سوم مرداد ۱۳۴۳ از تصویب مجلس سنا گذشت.

احمد میرفندرسکى، معاون وقت وزارت امور خارجه که از سوى دولت حسنعلى منصور وظیفه دفاع از این لایحه را به عهده داشت در مورد جلسه آن شب گفته است: «با کمال اکراه براى دفاع از این ماده پشت تریبون رفتم و دفاع من مهمل ترین دفاعى بود که ممکن است یک نفر از لایحه اى بکند. براى اینکه اصلاً عقیده به آن نداشتم.  
 
مثل اینکه حس ششم من به من مى گفت… کار خطرناکى است… حالا البته دفاع مزخرف من به جاى خودش محفوظ، راستى هم من نمى خواستم در آن ساعت نیمه شب کسى را اغفال کنم!… نیم ساعت بعد از نصف شب بود که این لایحه به تصویب رسید.

جمله آخر صحبتم این بود که گفتم: «همین است که هست. مى خواهید تصویب کنید، مى خواهید تصویب نکنید…» به نظرم روشن تر از این نمى شد گفت که آقا، این مهمل است. ولى اشاره اى بهشان شد… و تصویب کردند.» («در همسایگى خرس» گفت وگوى احمد احرار با میرفندرسکى) این ماده واحده، چند ماه بعد که در جلسه جنجالى مجلس شورا به تصویب رسید، توسط آیت الله خمینى به احیاى کاپیتولاسیون تعبیر شد، مخالفت پرشور آیت الله را برانگیخت و به تبعید او به ترکیه منجر شد.
 
• کاپیتولاسیون
در زمستان ۱۳۴۰، دولت آمریکا به ایران اطلاع داد که براى فرستادن مستشاران نظامى اش به ایران شرط تازه اى دارد. این شرط در واقع پاسخى بود به اصرار بى امان شاه در مورد خریدهاى تسلیحاتى و استفاده از کارشناسان نظامى آمریکایى در ارتش ایران. دولت آمریکا مى خواست که مستشاران نظامى و اعضاى خانواده آنها از مصونیت دیپلماتیک بهره مند شوند. این نوع مصونیت، یادآور حق قضاوت کنسولى یا «کاپیتولاسیون» بود که با توجه به سابقه اش در ایران، امرى شوم محسوب مى شد.

دولت ایران سال ها پیش و بر اساس معاهده ترکمن چاى حق قضاوت کنسولى را به روسیه داد. پس از آن انگلستان و سایر کشورهاى اروپایى نیز از این امتیاز بهره مند شدند. در دوران رضاشاه و پس از تشکیل نظام جدید دادگسترى، کاپیتولاسیون در مراسمى با حضور رضاشاه ملغى اعلام شد. محمدرضا شاه به این اقدام پدرش، به عنوان یکى از افتخارات سلسله پهلوى مى بالید.  
 
اما از سوى دیگر شاه به قدرت ارتش بسیار اهمیت مى داد، به گونه اى که گروهى از ناظران، علاقه او را به خرید تسلیحات پیشرفته «بیمارگونه» توصیف کرده اند. جنبه واقع بینانه علائق نظامى شاه، به این نکته باز مى‌گشت که او در دورانى نسبتاً طولانى، ارتش را تنها پایگاه قدرت خود یافته و به اتکاى آن، دوران ضعف را پشت سر گذاشته بود.

از نظر روان آسیب شناسى نیز اقتدار نظامى، کمبودهاى شخصیتى شاه را التیام مى داد. بنابراین با وجود اهمیتى که افتخار لغو کاپیتولاسیون توسط پدرش براى او داشت، هنگامى که با اصرار آمریکایى ها مواجه شد، تصمیم گرفت به وضعیتى شبیه احیاى کاپیتولاسیون تن دهد.
 
• کشمکش
در این میان دو مسئله دیگر نیز در دو سطح رقابت کاملاً متفاوت مطرح شده است. به این معنى که به جریان افتادن لایحه مربوط به مصونیت مستشاران آمریکایى را از یک سو به دشمنى علم با حسنعلى منصور و از سوى دیگر به رقابت انگلستان و ایالات متحده مربوط دانسته اند. منصور، رهبر حزب تازه تأسیس «ایران نوین»، اولین نخست وزیرى بود که در نظام دو حزبى اوایل دهه چهل به نخست وزیرى رسید. علم (نخست وزیر پیش از منصور و رهبر حزب «مردم») ارائه لایحه مربوط به مصونیت مستشاران آمریکایى را به تأخیر انداخت تا عواقب آن را متوجه دولت منصور کند.  
 
علم در آخرین روزهاى نخست وزیرى اش، پیش از آنکه جاى خود را به منصور دهد، در نامه اى به مجلس ادعا کرد لایحه مذکور به تصویب دولت رسیده است؛ در حالى که در واقع چنین نبود. این لایحه یک بار در دولت مطرح شده بود و مخالفت گروهى از وزیران را برانگیخته بود. علم ادامه بررسى را به جلسه اى دیگر واگذارد، اما هرگز آن را دوباره مطرح نکرد. («معماى هویدا» عباس میلانى) نظر دیگر این است: دولت انگلستان که در دوران پس از جنگ جهانى دوم به تدریج قدرت خود را به نفع ایالات متحده از دست مى داد، از این طریق درصدد لطمه زدن به حیثیت آمریکا برآمد.  
 
به گفته میرفندرسکى: «این ماده واحده حکم دستمالى را داشت که بر سرى که درد نمى کند، بستند… پوست خربزه اى بود که دشمنان آمریکا در ایران زیر پاى دولت متکى به آمریکا، یعنى دولت حسنعلى منصور گذاشتند… شوروى ها در این کار دستى نداشتند، نتیجه باید گرفت که دست انگلیسى ها در کار بود.»
 
کنوانسیون وین، یک قرارداد معمولى بود که بسیارى از کشورهاى جهان به آن پیوسته بودند. این کنوانسیون مصونیت هاى دیپلماتیک را که پیش از آن وجود داشت، تدوین مى کرد و حقوق برابر براى کشورهاى عضو در نظر مى گرفت اما ماده واحده الحاقى به این کنوانسیون به دولت اجازه مى داد که «رئیس و اعضاى هیأت هاى مستشارى نظامى ایالات متحده را در ایران… از مصونیت ها و معافیت هایى که شامل کارمندان ادارى و فنى موصوف در… قرارداد وین مى باشد… برخوردار نماید.»

این ماده واحده روز ۲۱ مهرماه در مجلس شوراى ملى مطرح شد و فراکسیون حزب مردم در مجلس با آن مخالفت کرد. منصور شخصاً در مجلس حاضر بود و از لایحه دفاع مى کرد. ماده واحده سرانجام با اختلاف شش رأى تصویب شد.  
 
حدود دو هفته بعد، آیت الله خمینى در قم سخنرانى معروف خود را علیه این مصوبه ایراد کرد. او که در روز تولد حضرت فاطمه (س) سخن مى گفت، در میان تعجب حضار سخن خود را با «انا لله و انا الیه راجعون» آغاز کرد و از جمله گفت: «ایران دیگر عید ندارد، عید ایران را عزا کردند… استقلال ما را فروختند… عزت ما پایکوب شد. عظمت ایران از بین رفت… ما را بفروشند و ما ساکت باشیم؟ استقلال ما را بفروشند و ما ساکت باشیم؟ ولله گناهکار است کسى که داد نزند… اى سران اسلام، به داد اسلام برسید! اى علماى نجف، به داد اسلام برسید! اى علماى قم به داد اسلام برسید! رفت اسلام…»

چند روز بعد مأموران به خانه آیت الله خمینى در قم آمدند و ایشان را به تهران منتقل کردند.

آیت الله همان شب به ترکیه تبعید شد. حسنعلى منصور بهمن همان سال به دست یکى از مریدان آیت الله ترور شد و جان باخت.

 پی نوشت:

خبر اصلی روزنامه به گزارش مفصلی در مورد اختلافات مصدق با مجلس پرداخته و
همچنین جزئیاتی از جلسه سه‌ساعته وی با شاه که در نهایت منجر به استعفا شد،
آورده است. 

به گزارش دنیای اقتصاد، روزنامه باختر امروز که از ۸ مرداد سال ۱۳۲۸ به سردبیری دکتر حسین فاطمی شروع به کار کرده بود، ارگان غیررسمی جبهه ملی به‌شمار می‌رفت.

این روزنامه در سال ۱۳۳۰ تیراژی بالغ بر ۳۰ هزار نسخه داشت که در میان مطبوعات ایران تا آن هنگام بی‌سابقه بود. باختر امروز تلاش کرد تا در روز ۲۶ تیرماه اخبار مربوط به استعفای دکتر مصدق را به‌صورت گسترده پوشش دهد.

خبر اصلی روزنامه به گزارش مفصلی در مورد اختلافات مصدق با مجلس پرداخته و همچنین جزئیاتی از جلسه سه‌ساعته وی با شاه که در نهایت منجر به استعفا شد، آورده است. روزنامه همچنین به واکنش قشرهای مختلف جامعه به‌خصوص جریان مذهبی به رهبری آیت‌الله کاشانی که در این زمان حامی مصدق بود، بازاریان، احزاب و مردم شهرستان‌های مختلف پرداخته است.
 
به علاوه مقاله‌ای به قلم حسین مکی، نماینده اول تهران در صفحه نخست جای گرفته و تیتر آن به این شرح است: «حسین مکی اسرار استعفای دکتر مصدق را فاش می‌سازد.» متن استعفانامه دکتر مصدق و خبر جلوگیری از انتشار آن در رادیو موضوع دیگری است که روزنامه به آن پرداخته است.

در این میان خبری در مورد انعکاس استعفای دکتر مصدق در محافل خارجی جالب توجه است و به نظر می‌رسد به‌رغم جاسوسی‌ها و اطلاعاتی که معمولا این‌گونه محافل از داخل ایران داشته‌اند، آنان نیز با این خبر با نوعی سردرگمی و نگرانی مواجه شده‌اند.

در این خبر آمده است: «اواخر وقت دیشب (۲۵ تیر) نزدیک ساعت یازده و نیم شایعه استعفا در بعضی از محافل تهران پیدا شد ولی چون هیچ وسیله مناسب و موثقی برای تایید این شایعه وجود نداشت، هیچ‌یک از خبرگزاری‌ها و رادیوهای خارجی آن را تا اول صبح امروز مخابره نکرده بودند و در ساعات اولیه صبح امروز، ناگهان این شایعه در محافل تهران قوت گرفت و حدود ساعت ۹ صبح بود که سیل تلگراف مخبرین خارجی به طرف تلگراف‌خانه سرازیر شد و مخبرین آژانس‌ها خبر استعفا را به‌طور فوق‌العاده به تمام دنیا پخش کردند.

فرادید| گروه جدایی طلب “اتا” در اسپانیا چندی پیش اعلام کرد حاضر است سلاح های خود را زمین بگذارد و به روندهای دموکراتیک تن دهد؛ این گروه پنجاه سال قبل و در دوره دیکتاتوری ژنرال فرانکو با هدف دفاع از استقلال “باسک” شکل گرفته بود اما بعدها انجام چندین عملیات خونین آنها را به کابوس مردم اسپانیا بدل کرد.

به گزارش مجله تاریخ فرادید، گروه جدایی‌طلب مارکسیست “سرزمین باسک و آزادی” مشهور به “اتا” در سال ۱۹۵۹ ضمن در پیش‌گرفتن مبارزه مسلحانه خواستار جدایی منطقه باسک از اسپانیا و فرانسه و تأسیس یک کشور مستقل در تمام مناطق باسک بود. 

این گروه در داخل اسپانیا اقدامات خرابکارانه و تروریستی بسیاری انجام داد که مهمترین آنها ترور نخست وزیر و جانشین ژنرال فرانکو بود. انها گرچه در دو عملیات مهم ترور “کارلوس” پادشاه و “خوزه ماریا آزنار”، نخست‌وزیر ناکام بودند اما موفقیتشان در عملیات ترور “کاررو بلانکو” که قرار بود در آینده جانشین ژنرال فرانکو و دیکتاتور آینده شود نام آنها را بر سر زبان ها انداخت.

عملیات ترور بلانکو شخص دوم حکومت دیکتاتوری فرانکو با یک نقشه عجیب و غیرمنتظره طرح ریزی و اجرا شد. نقشه از این قرار بود که “اتا” مسیری که بلانکو هر روز از آنجا برای عبادت به کلیسا می رفت را شناسایی کرد و مخفیانه یک تونل در زیر خیابان حفر کرد. این تول در روز عملیات انباشته از مواد منفجره شد به حدی که پس از وقوع انفجار خودروی نخست وزیر چند ده متر به هوا پرتاب شد از پشت بام ساختمان کنار خیابان گذشت و آن سوی ساختمان فرود آمد. 

پس لرزه های این انفجار و نجوه آن همه اسپانیا را فرا گرفت؛ مورخین می گویند ترور بلانکو شاید مسیر تاریخ اسپانیا را تغییر داد چون با مرگ او راه برای بازگشت پادشاه تبعیدی اسپانیا باز شد و پس از مرگ فرانکو دوران دیکتاتوری به پایان رسید.

لوئیس کاررو بلانکو و ژنرال فرانکو پیش از ترور

تصویری از صحنه ترور لوئیس کاررو بلانکو

مامورین امنیتی و پلیس اطراف محل ترور و گودالی که در اثر انفجار زیر خودروی نخست وزیر ایجاد شد.

گودالی که در اثر انفجار ایجاد شده در اثر آسیب دیدن لوله های زیر زمین پر از آب شده است.

تصویری از محل ترور لوئیس کاررو بلانکو در خیابان منتهی به کلیسا در مادرید

تصویری از محل ترور نخست وزیر در مادرید

تصویر خودروی لوئیس کاررو بلانکو پس از انفجار؛ خودروی نخست وزیر چند ده متر به هوا پرتاب شد و پشت ساختمان چند طبقه فرود آمد.

تصویر رنگی از خودروی نخست وزیر پس از انفجار

تصویر رنگی از خودروی نخست وزیر پس از انفجار

تصویری از خودروی نخست وزیر پس از انفجار

طرحی از عملیات ترور نخست وزیر و پرتاب لند خودرو تا پشت ساختمان

اعضای “آتا” پس از موفقیت ترور لوئیس کاررو بلانکو مسئولیت این عملیات را به عهده می گیرند.

فرادید| راز تاریخی سازمان اطلاعات مرکزی درباره عملیاتی پنهانی که
هدفش سرنگونی دولت وقت ایران در سال ۱۹۵۳ بوده است، زوایایی عمیق تر از چگونگی
رسیدن سازمان به موفقیت – با وجود اشتباهاتی که منجر به تغییر نقشه اصلی شدند – را
آشکار می سازد.

به گزارش فرادید به نقل از نیویورک تایمز، بر اساس سندی که در سال ۱۹۵۴ توسط یکی از سران برنامه ریز
کودتا نوشته شده است، بیان شده است که چگونه مقامات رسمی آمریکایی و
انگلیسی نقشه کودتایی نظامی را کشیدند که منجر به برگرداندن شاه به قدرت و سرنگون
شدن نخست وزیر منتخب مردم که فردی ملی گرا بود، شد.

این سند نشان می دهد که:

– بریتانیا، که از
برنامه های ایران برای ملی شدن صنعت نفت واهمه داشته است، به فکر شکل دادن یک
کودتا در سال ۱۹۵۲ افتاد و آمریکا را برای ملحق شدن به این عملیات جهت سرنگونی
نخست وزیر(محمد مصدق)، تحت فشار قرار داد.

– سازمان C.I.A – آژانس اطلاعات مرکزی آمریکا – و
سازمان S.I.S – سازمان اطلاعات مخفی
بریتانیا – ژنرال فضل الله زاهدی را جهت تصدی پست نخست
وزیری پس از محمد مصدق برگزیدند و دو روز پس از پیروزی کودتا، به شکلی محرمانه ۵
میلیون دلار برای دولت زاهدی فرستادند.

– ایرانیانی که به
شکلی مخفیانه برای سازمان C.I.A کار می کردند، و همینطور کمونیست های ایرانی، سعی در
ایجاد مزاحمت برای رهبران مذهبی داشتند؛ به عنوان نمونه می توان به حمله آنها به
خانه یکی از روحانیون در جریان یک کمپین اشاره کرد. هدف آنها از این گونه اقدامات،
تغییر مواضع جامعه مذهبی اسلامی
کشور بر علیه دولت مصدق بود.

– ترسو بودن شاه، نزدیک بود که منجر به شکست عملیات سازمان C.I.A شود. ترس از
دست دادن تخت پادشاهی، باعث شده بود که شاه بارها و بارها، از امضای سند C.I.A خودداری
نماید – این سند یک فرمان سلطنتی مبنی بر
تغییر دولت مصدق بود. با وجود این شرایط، سازمان تصمیم گرفت که از خواهر دوقلوی
شاه – اشرف پهلوی – و ژنرال نورمن شوارتسکف (پدر) – پدر نورمن شوارتسکف (پسر) که فرمانده
عملیات طوفان صحرا در جنگ خلیج فارس بود – به عنوان افراد واسط جهت وادار نمودن
شاه به امضای آن سند، استفاده کند. شایان ذکر است که پیش از پیروزی کودتا، شاه از
کشور گریخته بود.

ترجمه: فرادید