بایگانی دسته ی : فرهنگی

ماهنامه تجربه – مهدی عباسی زهان: در کنار تحولات فکری، تغییرات ساختارهای اجتماعی نیز در پیدایش رمان نقش عمده ای داشتند. ساختار اجتماعی قدرت که در دست خاندان های اشرافی و مالکان بود، به تدریج با قدرت یافتن طبقه متوسط دگرگون شد. طبقه متوسط فرهنگ و هنر پیشین را مطابق با خواست های خود تغییر داد و آن را از مقام متافیزیکی و مقدس خود پایین آورد و به آن رنگی از وجود و هویت خویش بخشید.

در چنین اوضاع جدیدی بود که همه چیز از خدا و انسان و دنیا گرفته تا شیوه زیست و تولید روزمره، با عقل و تفکر بشری و به دور از جزم اندیشی کاتولیکی مورد شک و تردید قرار گرفت. در پی رخنه در بنیاد عقاید قرون وسطی و در «زمانی که نظام قدیم ارزش ها که خیر و شر را از یکدیگر جدا می ساخت و به هر چیز معنای خاص خودش را می داد، به آرامی از صحنه بیرون می رفت، دون کیشوت از خانه اش به درآمد.» (هنر رمان، میلان کندرا، ص ۴۳) پس تغییر جهان بینی غربیان در پی وقوع رنسانس عامل اصلی تولد رمان است.

«زوال» را می توان بن مایه ای جهانشمول دانست که با فراگیر شدن مظاهر مدرنیسم در عصر جدید و با ظهور «دون کیشوت» در ادبیات داستانی رخنه کرده و به فراخور تحولات اجتماعی در آثار نویسندگانی از نسل ها و سرزمین های  مخلتف تکرار شده است. سر وانتس جهان سلحشوری های شوالیه ها و قهرمانان خیال پرداز را به تمسخر می گیرد و پا به دوران مدرن داستان نویسی غرب می گذارد.

 

«دون کیشوت نخستین رمان مدرن است که در پرتو آن هزاران رمان پا به عرصه وجود نهاد و هنوز هم از بسیاری جهات در مقام بهترین رمان جهان باقی است و در شهرت و معروفیت در متن آثار داستانی ادبیات مغرب زمین مانند ندارد. این رمان، صفت «دون کیشوت مآب» یعنی خیالباف، و هم چنین دو قهرمان فناناپذیر را در وجود «دون» و ملازمش «سانچو پانزا» به ما ارزانی داشت». (سیری در ادبیات غرب، جی بی پریستلی، ص ۵۱)

علاوه بر «دون کیشوت» که آینه تمام قدی از زوال مالیخولیایی یک شوالیه مضحکت در مقابل نوزایی است، می توان زوال اشرافیت سنتی آمریکایی را در فروپاشی خانواده کامپسون در رمان پرآوازه «خشم و هیاهو» از نویسنده صاحب تکنیک «فاکنر» نیز مشاهده کرد. فاکنر چند قرن بعد از سر وانتس نشان می دهد که «زوال» سرنوشت محتوم هر سنتی در قبال تحول است. در این رمان زوال و فروپاشی خانواده کامپسون که از دیدگاه چهار فرزند خانواده روایت می شود و در طی آن چگونگی زوال اشرافی گری (و به تبع آن برده داری) در جنوب آمریکا در زیر چرخ های اندیشه و تکنولوژی جدید به نمایش گذاشته می شود.

بعدتر، در رمان فارسی نیز می توان در آثاری از قبیل «دایی جان ناپلئون» و «شازده احتجاب» زوال اشرافیت قجری ایرانی در مقابل ورود مظاهر مدرنیسم به ایران را مشاهده کرد. دو رمانی که از قضا هر دو شاهکارهای نویسندگانشان به شمار می آیند، هر دو شهرت و اعتبار بسزایی دارند؛ و البته به واسطه تفاوت عمیقی که از نظر سبک و ساختار دارند قابل قیاس هم نیستند. هر یک به جای خود مخاطبان و طرفداران خودش را دارد. اما وجه مشترک طنز برنده پزشکزاد و رویات پیچیده و ممتاز گلشیری، بن مایه «زوال» است که در هر دو اثر تکرار می شود.

در دهه های نخست قرن اخیر (زمانی که ماجراهای دایی جان ناپلئون و شازده احتجاب اتفاق می افتد) می توان مظاهر مدرنیسم را حداقل در سطح آشکار زندگی اجتماعی و اقتصادی مردم مشاهده کرد. این تظاهر اگرچه بیشتر در بین نخبگان (مثل اسدالله میرزا) بروز می کند اما توده مردم نیز از آن تاثیر می پذیریند. هر چند هنوز جوامع روستایی (مثل غیاث آباد) و حتی جوامع کوچک شهری، کماکان در موقعیت پیشامدرنیسم به سر می بردند.

دهه های نخست قرن اخیر، دورانی تازه با وضعیتی خاص در جامعه ایران است. با بررسی کلی وضعیت رمان های شاخصی که به این دوره پرداخته اند (با وجود تفاوت های فاحشی که بین سلیقه های نویسندگان مثل گلشیری و پزشکزاد وجود دارد)، آدم های اصلی این آثار اغلب به موجوداتی به شدت احساس گرا و اثیری تبدیل می شوند. این اشخاص در فضایی آمیخته با هراس و هیجان خلق می شوند که با آن که در پی یافتن امنیتی موقت هستند اما همواره در دو حوزه اندیشه و عمل دچار توهم و تردید هستند.

 

از سویی دست به دامن خاطرات گذشته ای می شوند که به زعم ایشان باشکوه بوده و از سویی به افق های ایجادشده براساس تحولات عمیق اجتماعی با دیده تردید می نگرند. به عنوان مثال هم شازده احتجاب و هم دایی  جان ناپلئون، آن اطمینان و طغیان گری قاطعانه جد اندر جد  خود را از دست داده اند. و حالا از منظر جایگاه موجودی دچار استحاله و تردیدی به دنیای می نگرند که سودای مردن شدن دارد.

در جهان مدرنِ انسان های متجدد (مثل میرزا اسدالله) فکر خود را در قوم و قبیله خویش محدود نمی کنند. انسان مدرن وطنی دارد به وسعت جهان هستی و اندیشه او رمزها را در می نوردد و به فراسوی ملیت ها راه می یابد. چرا که خوب می داند اگر کوچک ترین تغییری در گوشه ای از جهان به وقع بپیوندد، بی گمان گوشه های دیگر عالم را نیز تحت تاثیر قرار خواهدداد. دایی جان ناپلئون از درک چنین واقعیتی ناتوان است و این ناتوانی مقدمه زوال روزگار اوست.

نمایش زوال اشرافیت قجری در هر دو رمان از طریق توهم قهرمان و توسل وی به رویا شکل می گیرد. رویاپردازی در زمان شازده احتجاب مصداق دقیق و کامل زوال و ناتوانی است، این ناتوانی خود را در سیطره حضور سنگین «گذشته» به نمایش در می آورد، گذشته ای که رو به زوال است.

شازده احتجاب، آخرین بازمانده خاندان قاجار، به سل موروثی مبتلاست. او در آخرین شب زندگی اش اخاطرات خانوادگی و آنچه اجداد خونریز او و خودش بر سر رعایا و نزدیکانشان آورده اند، ماجرای کشته شدن برادر ناتنی شان به دست جد بزرگ و زجرکش کردن همسرش فخرالنسا را مرور می کند. به واقع شازده احتجاب کاری ندارد جز آن که در اندیشه حفظ جهان خود به رویا و توهم متوسل و مرگ خود را انتظار بکشد. انتظاری که در همان ابتدای رمان شاهدش هستیم: «شازده احتجاب توی همان صندلی راحتی اش فر رفته بود و پیشانی داغش را روی دو ستون دستش گذاشته بود و سرفه می کرد.» (ص ۱)

به طور مشابه دایی جان که بزرگ خاندان است و راوی عاشق دختر او شده، تنها کسی است که در خانواده لقب «آقا» را از پدر خود به ارث برده است. او که نایب بازنشسته فوج قزاق بوده و در یکی دو درگیری کوچک شرکت داشته است، حاضر به پذیرفتن وقایع نیست. دون کیشوت آنقدر داستان های شهسواران را خواند که در نهایت خود را شهسواری دیدی سرگردان، و دایی جان آنقدر درباره ناپلئون می خواند که کم کم با او همذات پنداری می کند: «اما آنچه آن موقع ما فهمیدیم و بعدها که کمی تاریخ خواندیم فهمیدیم این بود که به تدریج که علاقه دایی جان به ناپلئون شدت پیدا کرد، نه تنها جنگ های او به حدود سرسام آوری بزرگ شد، بلکه عینا به وضع جنگ های ناپلئون شباهت یافت و در مقام صحبت از جنگ کازرون عینا صحنه جنگ «استرلیتز» ناپلئون را توصیف می کرد..» (ص ۱۰)

در هر دو زمان نام ها، القاب و گذشته ها حی و حاضر و حتی حاضرتر از زنده ها و زنده تر از شازده و دایی جان به زندگی ادامه می دهند و ایشان نمی توانند خود را از سیطره سهمگین آنان دور کنند: «شازده احتجاب می دانست که فایده ای ندارد، که نمی تواند، که پدربزرگ همیشه مثل همان عکس سیاه و سفیدش خواهدماند، مثل پوستی که توی آن کاه کرده باشند، سطحی که دور از او و در آن همه کتاب و عکس و روایت های متناقض به زندگی اش ادامه خواهدداد.» (ص ۲)

 

در هر دو رمان نام ها، القاب و گذشته ها حی و حاضر و حتی حاضرتر از زنده ها و زنده تراز شازده و دایی جان به زندگی ادامه می دهند و ایشان نمی توانند خود را از سیطره سهمگین آنان دور کنند: «شازده احتجاب می دانست که فایده ای ندارد، که نمی تواند، که پدربزرگ همیشه مثل همان عکس سیاه و سفیدش خواهدماند، مثل پوستی که توی آن کاه کرده باشند، سطحی که دور از او ودر آن همهکتاب و عکس و روایت های متناقض به زندگی اش ادامه خواهدداد.» (ص۲)

و به طور مشابه در رمان پزشکزاد: «پدر آقای بزرگ که زمان محمدشاه و ناصرالدین شاه معمارباشی بوده از پول خشت و آجر مردم به نانی و آبی رسیده بود. یک روز پانصد تومان پیشکش برای ناصرالدین شاه فرستاد به خودش یک لقب هفت سیلابی داده که یک بار معمارباشی شد مثلا استسقاءالسلطنه و پسرش هم یعنی مرحوم آقای بزرگ که پول را توی سینی نقره به حضور ناصرالدین شاه برده بود، یک لقب شش سیلابی گرفت، مثلا استسفارالملک… بعد از اینها یکباره از امروز به فردا شدند و جزو آریستوکراسی مملکت… طبیعی است که پسر پلنگ السلطنه می شود ببرالملک، پسر ببرالملک هم شیرالدوله… خلاصه حالا هیچ کس را توی دنیا قبول ندارند.» (ص ۲۵۴)

گذشتگان با تمایم وزن خود، پا بر دوش دایی جان و شازده احتجاب گذاشته اند تا به آن حد که، امکان هر تحرکی را از ایشان سلب کرده اند. در این میان شازده احتجاب میراث دار خاطره ها، القاب، عناوین و تصاویر اجداد گذشته، تنها سنگینی عظیم سرش را بر دست هایش حس می کند و دست هایش از این بابت می لرزد. اجداد شازده سایه های شخصیتی اویند و چنان ارزش های مورد نیاز شازده را پوشانده اند که به دشواری می تواند آن ها را در واقعیت وارد زندگی خود کند. هم از این روست که به رویا پناه می برد.

رویاپردازی دایی جان اما از سوی دیگران جنبه طنز و استهزا به خود گرفته است: «… ما بودیم و حدود سه هزار نفر افراد خسته و گرسنه بدون اسلحه کامل و در مقابل ما چهار رژیمان کاملا مسلح انگلیسی با پیاده نظام، سواره نظام، توپخانه کامل… تنها چیزی که باعث نجات ما شد، همان تاکتیک معروف ناپلئون در جنگ مارنگو بود.. حناح راست را سپردیم به خدا بیامرز سلطانعلی خان… جناح چپ را به خدا بیامرز علی قلی خان… خودم هم فرماندهی سواره نظام را عهده گرفتم… مش قاسم دخالت کرد: اما آقا، خدا بیامرزدش آن اسب کهر شما خودش پای چهل تا اسب در می آمد… پنداری رخش رستم بود. یک رکاب بهش می کشیدند، مثل عقاب از بالای کوه و دره پرواز می کرد…» (صص ۲۱۶- ۲۱۷).

زوال دایی جان ناپلئون درواقع پایان سبک زندگی سنتی ایرانی است که در آن طبقه اشراف زادگان به واسطه پاره ای ارزش های نسی و نژادی بر دیگر طبقات اجتماعی سلطه داشته اند و این زوال ضمن آنکه موجب تمسخر و استهزای بازماندگان شده با طلوع نسلی از «نوکیسه ها» همراه است.

در غیاب سنت اشرافی گری، آن که پول بیشتری داد (پولی که اغلب در مسیر تحولات ناگهانی به او می رسد) از موقعیت اجتماعی مطلوب تری برخوردار می شود. چنان که سال ها پس از مرگ دایی جان، مش قاسم صاحب ثروتی بادآورده می شود: «کاری نمی کند ملاک است، این طور که می گویند در تهران مقدار زیادی زمین داشته که وقتی خریده بیابان بوده بعد به متری هزار و دو هزار تومان رسیده» (ص ۵۳۸). و البته در نتیجه همین ثروت است که همانند دایی جان در کانون توجه جمعیت قرار گرفته و تداعی کننده یک «دایی جان جدید» است: «به نظرم رسید که صدای آقای سالار به گوشم آشناتر آمد، پیرمرد ادامه داد: یادش بخیر خاطرم می آید… گرماگرم جنگ کازرون بود… نمی دانم براتان گفته ام یا نه. انگلیسا ما را از یک طرف محاصره کرده بودند…» (ص ۵۳۸).

منبع: برترینها

روزنامه آسمان آبی – سوسن سیرجانی: صحبت درباره ماندگاری یک اثر بسیار سخت است؛ به ویژه اگر پای تیتراژها در میان باشد که از موسیقی و تصویر تشکیل می شود. در این جا ۱۱ تیتراژ از سریال های مختلف تلویزیونی را بررسی کردیم؛ تیتراژهایی که صرفا به دلیل خلاقیت بصری و گاه موسیقی استفاده شده جایگاه متفاوتی در میان دیگران دارند.

کارگردان: علی حاتمی

سازنده تیتراژ: علی حاتمی

سال ساخت: ۶۶-۱۳۵۹

 

ساختار تیتراژ: سریال «هزاردستان»، داستان زندگی فردی به نام رضا خوشنویس است که با بازگشت به گذشته متوجه می شویم پیش از این، نام او رضا تفنگچی بود. علی حاتمی با بهره گیری از این مضمون تیتراژ را طراحی کرده است. در ابتدا، تصویر رضا در روزگار خوشنویس بودن در حوض آب می افتد، اما آماده خطاطی می شود. روی این تصاویر موسیقی استفاده نشده است. در ادامه، تصاویری از میز کار رضا خوشنویس می بینیم. او قلم را می تراشد و خط نوشتن را آغاز می کند. ناگهان تصاویری از تعداد فشنگ دیده می شود و صدای شلیک می آید. قطره ها و رد خون روی وسایل و عکس ها می افتد. از این جا موسیقی آغاز می شود.

در ادامه، عکس هایی از همه شخصیت های سریال در قاب های کوچک روی یک میز دیده می شود. حاتمی بار دیگر به تصاویر خطاطی بر می گردد و حال از نوک قلم خون می چکد.

تصاویر گل و مرغ بر قلمدان بر یک نقاشی گل و مرغ دیزالو می شود که نام عوامل روی آن می آید. با آمدن نام عوامل، موسیقی اوج می گیرد. تنظیم تاثیرگذار مرتضی حنانه روی ملودی ماندگار مرتضی خان نی داوود، از جمله مهم ترین عوامل تاثیرگذاری این تیتراژ است.

۲٫ آرایشگاه زیبا

کارگردان: مرضیه برومند

سازنده تیتراژ: امیر اثباتی

سال ساخت: ۱۳۶۹

 

ساختار تیتراژ: اسد با وجود بالارفتن سن به دلیل سختگیری های مادر، نمی تواند ازدواج کند؛ این خلاصه داستان سریال «آرایشگاه زیبا» است. مادر اسد مدام به او تلفن می زند و یکی از صداهای غالب سریال زنگ تلفن است؛ بنابراین فریبرز لاچینی، موسیقی جالبی که تلفیقی از یک ریتم شاد و زنگ تلفن های قدیمی است، برای تیتراژ سریال می سازد. در کنار آن، امیر اثباتی، با ترکیب عکس و نقاشی، شخصیت های سریال را در کنار عناوین شان در تیتراژ قرار می دهد؛ مثلا برای طراحی لباس عکسی از یک کلاه، برای طراح گریم عکسی از یک شانه شکسته و… در کنار تصویر شخصیت ها می گذارد. این ترکیب نتیجه بسیار خلاقانه و نویی به وجود آورد که بعد از آن، در کارهای دیگری از آن استفاده شد.

۳٫ گل پامچال

کارگردان: محمدعلی طالبی

سازنده تیتراژ: محمدعلی طالبی

سال ساخت: ۱۳۷۰

 

ساختار تیتراژ: «گل پامچال» داستان زندگی لیلاست؛ دختری از روستاهای خوزستان که جنگ او را آواره کرده و سر از استان گیلان درآورده است. محمدعلی طالبی سختی و رنج لیلا را مبنای ساخت تیتراژ قرار داده است. تیتراژ شروع می شود و لیلا را می بینیم که با لباس جنوبی و ساکی در دست، از دوردست در طوفان حرکت می کند تا به جاده برسد.

زمین می خورد، از مسیرش خارج می شود، گرد و خاک جلوی دید او را می گیرد، اما با هر سختی خودش را به جاده می رساند. موسیقی زیبای محمدرضا علیقلی با تم جنوبی، روی راه رفتن لیلا، حس حرکت در مسیر  تندباد را به خوبی القا می کند و یکی دیگر از ویژگی های این تیتراژ ماندگار است.

۴٫ همسران

کارگردان: بیژن بیرنگ و مسعود رسام

سازنده تیتراژ: بیژن بیرنگ و مسعود رسام

سال ساخت: ۱۳۷۳

 

 
ساختار تیتراژ: این سریال یکی از موفق ترین و پرمخاطب ترین سریال های ایرانی در چند دهه اخیر بوده است. «همسران» درباره دو زوج است که در همسایگی هم زندگی می کنند، اما علاوه بر همه ویژگی های ماندگار این مجموعه، تیتراژ آن نیز بسیار خلاقانه و نو بوده و سال ها در ذهن مخاطب باقی مانده است. پاهای مردی با کفش اسپورت و پاهای مردی با کفش رسمی که مسیر سر کار تا خانه را به صورت جداگانه طی می کنند.

سوار اتوبوس و تاکسی می شوند، از پله ها بالا می روند، در کنار خیابان قدم می زنند تا به خانه می رسند و با یکدیگر در آپارتمان های شان را باز می کنند و همسرانشان با سینی چای در انتظارشان هستند؛ تصویری از زندگی شهری در دهه ۷۰ و حتی ترغیب به استفاده از وسایل نقلیه عمومی از ویژگی های این اثر بود.

۵٫ روزگار قریب

کارگردان: کیانوش عیاری

سازنده تیتراژ: کیانوش عیاری

سال ساخت: ۱۳۸۶

 

ساختار تیتراژ: کیانوش عیاری تیتراژی منحصر به فرد را برای سریالش طراحی و اجرا کرد. «روزگار قریب» راوی زندگینامه دکتر محمد قریب از هفت سالگی تا لحظه درگذشت اوست. عیاری برای نشان دادن گذر زمان در قالب تیتراژ دو دقیقه ای، تصمیم می گیرد از بازیگرانی که برای بازی در نقش دکتر قریب در نظر گرفته استفاده کند و از هفت سالگی شروع کند و با ترکیب تصویر بازیگران، کم کم شخصیت محمد بزرگ و بزرگتر می شود.

از کودکی به کاوه آهنگر نوجوان، بعد از آن به شهاب کسرایی جوان، ناصر هاشمی میانسال و در آخر مهدی هاشمی ۵۰ تا ۶۰ ساله می رسد. پشت این تغییر چهره ها هم اتفاقاتی از جنگ جهانی اول، دوم، کودتا، قحطی و فعالیت های دکتر قریب را می بینیم.

۶٫ ترش و شیرین

کارگردان: رضا عطاران

سازنده تیتراژ: ساسان توکلی فارسانی

خواننده تیتراژ: رضا عطاران و محسن نامجو

سال ساخت: ۱۳۸۶

 

ساختار تیتراژ: تیتراژ سریال «ترش و شیرین» چند ویژگی مهم دارد؛ مهمترین آن همکاری مجدد رضا عطاران با ساسان توکلی فارسانی بعد از تجربه موفق تیتراژ «خانه به دوش» است. شاید یکی از غایبان اصلی فهرست تیتراژهای ما هم تیتراژ سریال «خانه به دوش» باشد، اما ویژگی دیگری که از میان کارهای مشترک توکلی و عطاران «ترش و شیرین» را انتخاب کردیم، موسیقی جالب و ماندگار تیتراژ این سریال است.

برای اولین بار استفاده از موسیقی رپ در تیتراژ یک مجموعه تلویزیونی که در آن محسن نامجو و رضا عطاران همخوانی کرده اند، در سریال «ترش و شیرین» اتفاق افتاد. ریتم تند موسیقی، تلفیقی با کلام رپ و تصاویر ابرهایی که با سرعت در آسمان حرکت می کنند، تیتراژی به یادماندنی برای این سریال به وجود آورد.

۷٫ نقطه سر خط

کارگردان: سعید آقاخانی

سازنده تیتراژ: ساسان توکلی فارسانی

سال ساخت: ۱۳۹۰

 

ساختار تیتراژ: بعد از ۳۰ سال زندگی کارمندی، بالاخره با وامی که صمدآقا ۳۰ سال به دنبال آن بوده، موافقت می شود، اما او به زودی بازنشسته شده و ممکن است وام به او تعلق نگیرد. ساسان توکلی فارسانی برای نشان دادن زندگی کارمندی و تلاش این قشر برای زندگی، سراغ مورچه ها رفته و دانه کشیدن آنها را به نمادی برای این تلاش قرار داده است.

توکلی از تکنیک استفاده از زندگی حیوانات در سریال «خانه به دوش» هم استفاده کرده، با این تفاوت که در انتها سراغ زندگی جغدها و پرندگان رفته است. همچنین موسیقی ساخته مجید اخشابی روی حرکت و دانه کشیدن مورچه ها به خوبی نشسته و تیتراژ این سریال را به نقطه آغازی خوب تبدیل کرده است.

۸٫ مسیر انحرافی

کارگردان: بهرنگ توفیقی

سازنده تیتراژ: نوید توحیدی

خواننده تیتراژ: سینا حجازی

سال ساخت: ۱۳۹۱

 

ساختار تیتراژ: سریال آمریکایی «لاست» زمانی به صورت فراگیر در میان مخاطبان ایرانی با استقبال مواجه شده بود. با پایان یافتن آن، بهرنگ توفیقی با همکاری با نوید توحیدی گوشه چشمی به «لاست»، سریال کمدی «مسیر انحرافی» را برای شبکه سه تولید کرد. داستان درباره عده ای بود که در یک جزیره ناشناخته گم می شوند.

به دلیل فضای فانتزی «مسیر انحرافی» و همچنین موسیقی متفاوتی که سینا حجازی برای تیتراژ ابتدایی سریال ساخته بود، نوید توحیدی، طراح تیتراژ، تصمیم می گیرد با شوخی میان شخصیت های سریال و عناوین آن ها، بر فضای فانتزی سریال بیفزاید؛ مثلا نام بهنوش طباطبایی را می نویسد شقایق طباطیایی و شقایق دهقان را بهنوش طباطبایی و این دو بازیگر اسم های یکدیگر را با پا به سمت پرت می کنند.

۹٫ لیسانسه ها

کارگردان: سروش صحت

سازنده تیتراژ: علیرضا ایوبی

سال ساخت: ۱۳۹۵

 

ساختار تیتراژ: حبیب، مسعود و مازیار سه دوست صمیمی هستند که هر سه لیسانس گرفته اند، اما بیکار و پر از آرزوها و برنامه ریزی هستند. دغدغه ها و اتفاقاتی که برای این سه نفر می افتد، داستان سریال «لیسانسه ها» را شکل می دهد. علیرضا ایوبی، طراح تیتراژ سریال، با استفاده از عکس های آلبوم خصوصی هوتن شکیبا، امیرحسین رستمی و امیر کاظمی، سیر بزرگ شدن این سه بازیگر را با عکس های واقعی در تیتراژ سریال به نمایش گذاشته است. با این روش به نوعی بیننده با گذشته شخصیت ها تا زمانی که وارد داستان سریال می شوند، آشنا می شود.

استفاده از عکس های واقعی بازیگران اتفاق جدید در ساخت تیتراژ بود و با اقبال مخاطبان مواجه شد. برای قسمت آخر این سریال هم تیتراژ متفاوتی با اجرای امید نعمتی به عنوان خواننده ساخته شد. در این تیتراژ، نعمتی به عنوان خواننده رو به دوربین در نمایی بدون کات حرکت می کند. شکل ایستادن آدم های دیگر متاثر از چالش مانکن است. در انتها نیز همه حاضران روی پله ها می نشینند و بعد از پایان موسیقی برای مخاطب دست تکان می دهند.

۱۰٫ پنچری

کارگردان: برزو نیک نژاد

سازنده تیتراژ: امیر ولی خانی

سال ساخت: ۱۳۹۶

 

ساختار تیتراژ: «پنچری» یک درام اجتماعی با درون مایه طنز است، اما قرابت معنایی مشخصی بین نام سریال و خط داستانی آن وجود ندارد. امیر ولی خانی مبنای طراحی تیتراژ را اتفاقات روزمره ای قرار داده است که در تهران می افتند. موسیقی تیتراژ با صدای تلمبه ای شروع می شود که لاستیک را باد می کند یا باد آن را خالی می کند، ولی خانی با تکنیک های نرم افزاری تصویر درخت ها و باغ های تهران را در حالی که انگار بادشان خالی می شود در تیتراژ قرار داده و بلافاصله پس از آن برج ها و ساختمان هایی را می بینیم که انگار باد می شوند و رشد می کنند.

از جایی به بعد، فاز تصاویر وارد فضای شهری می شود و با ماکت هایی اوضاع شهر را می بینیم و در آخر هم با ریتم موسیقی بازی با علایم راهنمایی و رانندگی به تیتراژ اضافه می شود. «پنچری» سریالی کم رمق از کار درآمده است و شاید تنها نقطه تاثیرگذار همین طراحی تیتراژ آن باشد.

۱۱٫ سربداران

کارگردان: محمدعلی نجفی

سازنده تیتراژ: اکبر عالمی

سال ساخت: ۱۳۶۲- ۱۳۶۱

 

ساختار تیتراژ: سربداران عده ای از شیعیان بودند که ضد حکومت مغول ها قیام کردند. سریال «سربداران» داستان این قیام را به تصویر می کشید. اکبر عالمی، کارشناس ظهور و چاپ، مجری و کارشناس قدیمی تلویزیون، براساس ایده ای از محمدعلی نجفی، تصویر شخصیت ها را به صورت سنگواره در تیتراژ به نمایش در می آورد که گویای تاریخی بودن داستان باشد.

تیتراژ، کارت دعوت سریال

سریال «مسیر انحرافی» به کارگردانی بهرنگ توفیقی با برداشتی آزاد از سریال آمریکایی «لاست» در سال ۹۱ ساخته شد. نکته مهم این سریال تیتراژ ابتدایی آن بود که با آهنگی از سینا حجازی ترکیب شده و فضای جالبی را به وجود آورده بود. نوید توحیدی ماجرای ساخت آن را این گونه شرح می دهد: «در زمان ساخت آن سریال، دفتر تبلیغاتی ای بود به نام لمون، که در آن جا ایده های مختلفی مطرح می شد که هیچ کدام مورد طبع آقای هاشمی، تهیه کننده، و آقای توفیقی، کارگردان آن کار، قرار نگرفت تا این که بهرنگ توفیقی موسیقی سریال را که سینا حجازی خوانده بود، آورد و پس از این که آن را گوش دادیم، با موسیقی به ایده اصلی ساخت تیتراژ وصل شدیم.

نوید توحیدی که تجربه ساخت تیتراژ سریال های « مسیر انحراف»، «خداحافظ بچه»، «آوای باران» و… را در کارنامه اش دارد، می گوید: «به نظرم کاری تصویر ماندگارتری نسبت به بقیه دارد که تهیه کننده سریال برایشان هزینه کرده باشد و مفهوم اصلی و کارایی تیتراژ را بداند. مثلا سریال «مسیر انحرافی» پیش تولید پرهزینه ای داشت و خوشبختانه تهیه کننده، کار خوبی می خواست و برای همین حاضر بود این هزینه را بپردازد.»

او به بودجه های عجیبی که این روزها تهیه کننده ها برای سریال ها در نظر می گیرند اشاره و اضافه کرد: «پیشنهادی از سمت شبکه نمایش خانگی برای یکی از سریال های این شبکه داشتیم، اما زمانی که به بحث مالی رسید آن قدر مبلغ ناچیزی بود که تمام ایده ها را از بین می برد.»

او به وضعیت بد تیتراژسازی در این سال های اخیر هم اشاره کرد: «تازگی مد شده مانند سریال های قدیمی فقط اسم ها را با چند تصویر ترکیب می کنند یا با استفاده از پلان های آرشیوی تیتراژ ساخته می شود. اما مثلا سریال هایی که ساسان توکلی فارسانی برای آنها تیتراژ می ساخت این ویژگی را داشت که تیتراژ گاهی بیشتر از خود سریال در ذهن می ماند. اما الان خیلی این دغدغه مندی کم شده است. در ایران مدتی انگار رقابت ایجاد شده بود و خیلی بها داده می شود به ساخت تیتراژ، اما مدتی است که دوباره افول کرده است.»

موسیقی فیلمنامه تیتراژ است

بهانه پرونده ما پرداختن به سریال «پنچری» است. بنابراین به سراغ امیر ولی خانی، سازنده تیتراژ این سریال، رفتیم او تا به حال تیتراژ نزدیک به ۳۰ سریال را ساخته و معتقد است موسیقی سریال می تواند بهترین ایده را به سازنده تیتراژ بدهد و می گوید: «چون کار من تیتراژسازی است، سعی می کنم برای خودم یک روش داشته باشم. مهم ترین نکته همیشه موسیقی سریال است، چون آهنگساز تصاویر سریال را دیده و براساس آن ها موسیقی را طراحی می کند و از من یک قدم جلوتر است و بیشتر با کار ارتباط برقرار کرده است. در سریال «پنچری» صدای غالب در موسیقی تیتراژ، صدای تلمبه ای است که لاستیک را باد می کند. بنابراین باید طوری تیتراژ ساخته شود که موسیقی را کاور کند.»

ولی خانی همچنین با اشاره به این که برای ایجاد تفاوت و جذب مخاطب می شود روی تیتراژ حساب باز کرد، می گوید: «البته بیشتر سریال هایی که تیتراژشان را ساخته ام درام های اجتماعی بوده اند که خیلی تفاوت چندانی در کلیت موضوعات با هم نداشتند برای همین باید سراغ ایده های برویم که به بیشتر دیده شدن سریال کمک می کند.»

ولی خانی برای بررسی کاهش کیفیت و خلاقیت در ساخت سریال ها سه دلیل اصلی را بیان می کند، او ابتدا به تغییر سبک زندگی و ورود اینترنت به زندگی اشاره می کند و می گوید: «یکی از مهم ترین آن ها بالارفتن تعداد رسانه هایی است که در اختیار مردم است، وقتی هر کدام از ما یک تلویزیون در دست مان داریم که با دنیا مرتبط هستیم دیگر کسی به تیتراژ یک سریال تلویزیونی توجه نمی کند. زمانی که تلویزیون دو شبکه داشت و دو سریال پخش می شد، همه توجه ها به سمت همان تعداد محدودی بود که در اختیار داشتیم.»

دلیل دوم این کمبود ایده های خلاق از نظر او بر می گردد به بحث همیشگی بودجه، هزینه و اضافه می کند: «کار تیتراژسازی کر پرهزینه ای است اما برای ساخت سریال، دقیقه ای تعرفه قیمتی تعیین می کنند و تیتراژ فقط دو دقیقه از یک سریال را تشکیل می دهد، نمی توان و صرف نمی کند با بودجه آن دو دقیقه تیتراژ ماندگار و خلاقانه ای ساخت. بنابراین همه آدم های متخصص از این کار فاصله گرفته اند.»

کمیت جایی برای کیفیت نمی گذارد

این شب ها سریال «پنچری» از شبکه سه روی آنتن می رود. موفقیت با بی اقبالی این سریال در میان مخاطبان موضوع بحث ما نیست؛ مسئله ای که نظرها را به سمت این مجموعه تلویزیونی جلب کرده تیتراژ خلاقانه این سریال است. ساخت تیتراژ برای یک مجموعه تلویزیونی که مدتی طولانی قرار است روی آنتن باشد یکی از اصول مهمی است که گاهی به ماندگاری یک کار کمک شایانی می کند.

او درباره ایده شکل گیری این تیتراژ می گوید: «من پیش از این که کارم را در سینما شروع کنم، حرفه اصلی ام گرافیک بود. در نتیجه وقتی به عنوان طراح صحنه وارد کارهای هنری می شدم، گاهی پیش می آمد که کارهای گرافیکی تیتراژ و طراحی آن را برعهده بگیرم.

به واسطه آشنایی که با خانم مرضیه برومند داشتم و تا حدی هم در جریان تولید «آرایشگاه زیبا بودم، از من خواسته شد که تیتراژ آن را بسازم. به دلیل حال و هوای طنزی که در این مجموعه وجود داشت، به نظرم رسید می توان براساس همین طنز و کمدی تیتراژ را هم پیش برد. از طرف من به دلیل سابقه کار در زمینه انیمیشن و تجربه ساخت مجموعه «علی کوچولو»، تصمیم گرفتم تکنیک کات آوت را که برای آن کار استفاده کردم در «آرایشگاه زیبا» هم به کار ببرم».

این که هنوز هم با وجود تولیداتی با کیفیت پایین، شاهد سریال هایی هستیم که برای آن ها زحمت کشیده می شود و به تیتراژشان اهمیت داده می شود از نظر امیر اثباتی باعث خوشحالی است و می گوید: «نمی خواهم بگویم که دیگر مطلقا خلاقیتی در ساخت تیراژ نیست؛ چون گه گاهی کارهای ویژه ای در تلویزیون و به ویژه در کارهای سینمای می بینیم که قابل اتکا هستند».

او با اشاره به این که کمیت گرایی آفت تولیدات هنری است و کیفیت را کاهش می دهد، معتقد است: «تیتراژ هم قربانی سیاستی شده که این روزها بر همه تولیدات فرهنگی و هنری ما، به خصوص در تلویزیون سایه انداخته، سیاست کمیت گرایی، سازندگان سریال ها و مجموعه ها می خواهند با سرعت بیشتر و هزینه کمتر به نتیجه و سود بیشتر برسند و کیفیت و اصول هنری قربانی می شوند».

اثباتی با سابقه طولانی که در سینما دارد، تیتراژ سازی را یکی از مهم ترین و تاثیرگذارترین فعالیت های هنری وابسته به یک اثر نمایشی می داند و می گوید: «در سینمای دنیا با تیتراژهای بسیار ماندگاری رو به رو هستیم، مگر می شود کسی با سینما آشنا باشد و اسم «سال باس» را نشنیده باشد. کسی که طراح تیتراژ آثار شاخص سینمای جهان و مخصوصا کارهای هیچکاک است، یا حتی تیتراژ پلنگ صورتی که امکان ندارد کسی آن را در ذهن نداشته باشد.»

اثباتی خودش را وام دار گرافیست های پیش از خودش می داند و با اشاره به این که سینمای ایران هم از گذشته به ساخت تیتراژ اهمیت می داده، اضافه می کند: «در سینمای خودمان هم کسانی مثل فرشید مثالی را داشته ایم که پیش از انقلاب کارهای بسیار ارزشمندی ارائه داده اند و شاید این مقایسه جدی باشد که من در زمینه ساخت تیتراژ «آرایشگاه زیبا» وام دار تیتراژ فیلم سینمایی «آقای هالو» هستم که از هنرهای ماندگار مثقالی به حساب می آید.»

منبع: برترینها

محمد حسین مهدویان نوشت: حالا دیگر دارم مطمئن می‌شوم «ماجرای نیم‌روز» را از همه‌ کارهایم بیش‌تر دوست دارم‌، چون در کنار تحسین‌ها، واکنش‌های منفی و حتی دشمنی‌ها را نیز برانگیخت.

به گزارش فارس، محمدحسین مهدویان کارگردان «ماجرای نیمروز» در واکنش به حذف فیلمش از از لیست نمایندگان ایران به اسکار در اینستاگرامش نوشت:

 «از سال هشتاد و سه تا امروز تعداد زیادی فیلم مستند و داستانی ساخته‌ام. در میان کارهایم مجموعه‌ی «آخرین روزهای زمستان» و فیلم سینمایی «ایستاده در غبار» بیش‌تر دیده شدند و احتمالن باز هم دیده خواهند شد. برای این کارها خیلی تشویق شده‌ام اما کم‌کم دارم متقاعد می‌شوم بهترین فیلمی که در این چهارده سال ساخته‌ام «ماجرای نیم‌روز» است‌.

 باید یک اعتراف صادقانه بکنم. بعد از «ایستاده در غبار» در خلوت خودم چیزی بود که خیلی آزارم می‌داد. این‌‌که وقتی همه به تو آفرین بگویند احتمالا یک جای کارت می‌لنگد. این یعنی چیزی را تغییر نداده‌ای و فکری را آشفته نساخته‌ای.

شاید برای همین است که حالا دیگر دارم مطمئن می‌شوم «ماجرای نیم‌روز» را از همه‌ کارهایم بیش‌تر دوست دارم‌. چون در کنار تحسین‌ها، واکنش‌های منفی و حتی دشمنی‌ها را نیز برانگیخت. این یعنی این دفعه کارم را بهتر از همیشه انجام داده‌ام و لازم است تکرارش کنم».

منبع: عصرایران