بایگانی دسته ی : فرهنگی

رشیدی اولین آوازش را در سال ۱۳۲۷ با تصنیف «رنج جدایی»، ساخته استادش «موسی خان معروفی» با ارکستر رادیو اجرا کرد. حالا حدود هفت دهه است که صدای او از رادیو پخش می شود. در یک روز گرم تابستانی به منزل ایشان رفتیم. مثل همیشه با مهربانی پذیرای ما بود و از گفتن خاطراتش استقبال کرد.

 

شاید من در حال حاضر قدیمی ترین خواننده رادیو باشم. از ۱۳۲۷ بعد از یک سال و نیم آموزش در هنرستان موسیقی و خدمت استادانم موسی خان معروفی (نار) و آقای دکتر مهدی فروغ (آواز)، با سفارش استاد معروفی به رادیو معرفی شدم. ایشان در آن زمان من را به آقای علی محمد خادم میثاق (یکی از رهبران ارکسترهای رادیو) معرفی کردند و گفتند بفرمایید این هم خواننده ای که دنبالش می گشتید. او نت را می شناسد و بدون زحمت آهنگ هایی را که می خواهید  برای شما اجرا می کند.

استاد معروفی یکی از تصانیف خود به نام «رنج جدایی» را که شعرش از دکتر محمدعلی مشایخ بود به من دادند و من اولین کارم را با آن ارکستر از رادیو خواندم. در آن زمان بیست و سه سال بیشتر نداشتم. ما با عشق به دنبال موسیقی رفتیم و بی تردید می دانستیم که در رادیو پولی در کار نیست.

رادیو در آن زمان و بعد از رفتن رضاشاه روزهای عجیبی را پشت سر می گذاشت و اصلا بودجه ای نداشت. البته دو، سه سال بعد که رادیو سر و سامان گرفت و بودجه ای به آن اختصاص داده شد، خرج زندگی ما را رادیو می داد. برای هر بار خوانندگی بنده به صورت زنده و مستقیم از رادیو، چهار تومان در نظر گرفته بودند و به استاد بنان که از من قدیمی تر و با سابقه تر بود، پنج تومان می دادند.

بله؛ البته رادیو در زمان شکوفایی هنر (دهه های سی و چهل) تنها رسانه مردم بود. این رادیو بود که مردم را با موسیقی آشنا کرد. قبل از رادیو فقط صفحات گرامافون بود که در دسترس همه نبود. آثار خوانندگان قدیم یا هم عصر ما، مانند خانم روح انگیز و قمرالملوک وزیری و آقای تاج اصفهانی و بدیع زاده و تعدادی دیگر به شکل صفحه گرام منتشر می شد. رادیو خدمت بزرگی به موسیقی به خصوص در دهه های سی و چهل کرد.

بنده همیشه گفته ام که اوج هنر موسیقی و ادبیات ایران در این دو دهه بوده و اکثر آهنگ های ماندگار در این دو دهه ساخته شده اند. در آن زمان رادیو شش ارکستر داشت و هنرمندان با آن ها همکاری می کردند.

از آن شش ارکستر بگویید.

اصولا بین هنرمندان یک حسادت وجود دارد که نباید باشد. زنده یاد عباس شاپوری اواخر کار در رادیو بود مرا به گوشه ای از استودیوی شماره ۸ رادیو ایران برد و گفت: «آقای رشیدی سه نفر در این ارکستر هستند که اتحاد مثلث برقرار کرده اند و فقط آهنگ های خودشان را خوب اجرا می کنند و از ما و امثال ما خوششان نمی آید.» البته نمی توانم زیاد به این مسئله صحه بگذارم اما حقیقتی است که وجود دارد.

عطر گیسو اولین آلبومی بود که بعد از انقلاب از من منتشر شد. این آلبوم شامل ۱۰ آهنگی است که من از سال ۱۳۳۴ تا ۱۳۴۴ در رادیو ایران خوانده بودم و مردم با آن خاطره داشتند. در آن زمان آهنگساز کم بود و ما یاد گرفتیم که آهنگسازی هم بکنیم. آهنگسازی بالاترین هنر در موسیقی است و این مسئله خوشبختانه در وجود من بود.

وقتی در کاشان بودم شب های تابستان روی پشت بام می خوابیدم. در آن شب ها حدود ساعت سه صبح نوایی از دوردست ها به گوش ما می رسید. این نوا به این شکل بود: حَق حَق. حَق حَق. بعد پیران خاندان ما برایمان حکایت می کردند که این نوا از پرنده ای به نام «مرغ حق» است.  

این پرنده را کسی ندیده و طبق افسانه ها فقط بعد از نیمه شب و در دوردست شهرها و بیابان ها مرغ حق این قدر حق حق می کند تا از گلوی نازکش چند قطره خون سرازیر شود و در دم می میرد.

ببینید این یک تراژدی است. من تحت تاثیر همین داستان و در سیزده، چهارده سالگی تصنیفی ساختم به نام «مرغ حق». در آن زمان اصلا فکر نمی کردم روزی این تصنیف از رادیو پخش شود. «ناله مرغ حق دوشم دل پرخون کرد/ چهره زرد از اشک خونین گلگون کرد/ همچو منش ز جدایی ها زاری ها بود/ از سر شب تا صبحش بیداری ها بود»

 

برای اولین بار و در رادیو، این کار را با گروه موسیقی آقای تجویدی در برنامه «موسیقی ارتش» خواندم. شب های جمعه این برنامه حدود یک ساعت از رادیو پخش می شد. نیم ساعت اول این برنامه به موزیک اختصاص داشت و آقای داوود امیرقاسمی که درجه دار اداره جنگ بود، خواننده را انتخاب می کرد.

موفق ترین برنامه من «شیدای زمانه» است. آهنگی که در ذهن مردم جاودانه شد و به نوعی شد شناسنامه هنری من. البته نباید از شعر بی نقص زنده یاد تورج نگهبان به راحتی عبور کرد. قطعا اگر به غیر از آقای نگهبان، هر کس دیگری بود، این کار موفق نمی شد و این نقش مهم شعر را در موسیقی نشان می دهد. البته اواسط دهه سی نهضتی برقرار شد و طبق آن مدیران رادیو تصمیم گرفتند آواز را در رادیو کمتر کنند و بیشتر ترانه که خواسته مردم نیز بود، از رادیو پخش کنند.

 

در سال ۱۳۲۷ که به رادیو رفتم، خانه ما رادیو نداشت. محل خرید رادیو در خیابان پشت شهرداری و توپخانه بود. ما باید از شهربانی مجوز می گرفتیم تا بتوانیم رادیو بخریم. دو ماده هم زیر مجوز نوشته شده بود که اگر بخواهید به شهرستان نقل مکان کنید باید با اطلاع نیروی شهربانی باشد و فروشش هم با اطلاع شهربانی ممکن است.

من بارها در مصاحبه تلویزیونی و مطبوعاتی نیز گفته ام، سه سال پیش آقای فخرالدینی که مقام رسمی در حوزه موسیقی داشتند، اعلام کردند: «خلاقیت در موسیقی مرده است.» تنها کسی که از دو دهه سی و چهل (اوج شکوفایی موسیقی ایران) باقی مانده، من هستم. من پنجاه تا شصت آهنگ اجرانشده دارم که طعم و عطر همان دو دهه را دارد. بهترین آهنگ ها و خواننده ها به وسیله رادیو معرفی شدند، اقلا این خوانندگان جوان م که بعضی از آن ها واقعا خوش صدا هستند و آهنگ ندارند، این کارها را بخوانند.

 

آهنگسازی این نیست که دیوان مولوی، سعدی، عطار یا حافظ را باز کنید و روی شعر آهنگ بسازید. امروزه آهنگسازی ما مانند ضربی خوانی قدیمی ها شده. اول آهنگ ساز آهنگ را می سازد، بعد با شاعر تماس می گیرد. شاعر طبق تاثیر آهنگ، شعر مناسب روی آن می گذارد و این یعنی آهنگ سازی که حالا مغفول مانده است.

منبع: برترینها

در ششمین نشست عصر تهران که به همت واحد تهران پژوهی اداره فرهنگ و ارشاد اسلامی شهر تهران برگزار می گردد کتاب قصه های مسعودیه (تهران در آیینه یک عمارت) نوشته آقای بهنام ابوترابیان با حضور نویسنده و اساتید تهران پژوه از جمله سید محمد بهشتی، احمد محیط طباطبایی، منصوره اتحادیه، داریوش شهبازی و … معرفی و مورد نقد بررسی قرار می گیرد.

کتاب « قصه های مسعودیه» که از توسط نشر تاریخ ایران منتشر شده است.با بیانی مستند، قصۀ عمارت را از پیش از احداث تا امروز، در مقاطع تاریخی مختلف شرح می‌دهد، مؤلف کتاب سعی کرده است با مرکزیت این عمارت، بیان روایت‌گونه‌ای از تاریخ تهران و عمارتهای آن به مخاطبین عرضه کند.

گفتنی است عمارت مسعودیه یک ساختمان تاریخی مربوط به دوره قاجار است که توسط ظل السلطان فرزند ناصرالدین شاه و حاکم اصفهان بنا شده است و در میدان بهارستان تهران، قرار دارد مسعودیه از لحاظ معماری و همچنین رویدادهای تاریخی که در آن اتفاق افتاده، واجد اهمیت ارزش زیادی است، عمارت مسعودیه در طول سالهای عمر خود شاهد وقایع بسیار زیادی بود. در جریان جنبش مشروطه با توجه به نزدیکی آن به میدان بهارستان و اختلاف ظل السلطان با برادرش مظفر الدین شاه و فرزند او، یکی از پایگاه‌های مشروطه خواهان و مخالفان محمد علی شاه بود. در سال ۱۲۸۷ در نزدیکی این عمارت بمبی دست ساز زیر کالسکه محمد علی شاه منفجر شد که بهانه لازم را برای به توپ بستن مجلس دست او داد. پس از واقعه بهارستان، عمارت مسعودیه نیز به همراه خانه ظهیرالدوله و سایر مشروطه خواهان به رگبار بسته شد.

بنای بسیاری از ساختمان‌های فرهنگی کشور در این عمارت گذاشته شد. نخستین کتابخانه و موزه ملی ایران جایی در گوشه این عمارت برپا شدند. در حدود سال‌های ۱۳۰۴ انجمن معارف با استفاده از یکی از اتاق‌های آن نخستین کتابخانه رسمی کشور را که پایه اصلی و اولیه کتابخانه ملی بود را گذاشت. چند سال بعد نیز یکی دیگر از اتاق‌های آن به عتیقه‌های باستانی که از گوشه و کنار ایران به دست آمده بود اختصاص یافت و در حقیقت نخستین موزه ایران در آن پایه‌گذاری شد. اشیای عتیقه همین‌جا در سال ۱۳۱۸ به موزه ملی منتقل شد. در فاصله سال‌های ۱۳۴۲ و ۱۳۴۳ ش، از عمارت مسعودیه برای مدت کوتاهی به عنوان دانشکده افسری استفاده شده است. در سال ۱۳۴۵ هجری شمسی با تفکیک وزارت آموزش و پرورش از فرهنگ و هنر، عمارت مسعودیه به وزارت آموزش و پرورش سپرده شد و نخستین وزارتخانه آموزش و پرورش در آنجا مستقر شد … .

ششمین نشست عصر تهران روز سه شنبه ۳۰آبان، ساعت ۱۶ تا ۱۸ در محل نگارخانه تهران اداره فرهنگ و ارشاد اسلامی شهر تهران واقع در خیابان شهید مطهری قبل از چهارراه سهروردی پلاک ١٣٠ برگزار می‌شود. حضور در این برنامه برای همه علاقه‌مندان به مباحث فرهنگی آزاد است.

منبع: عصرایران

کروز درباره فرهادی گفت: «به نظر من او یک نابغه است. می‌توان چیزهای بسیاری از او آموخت.»

منبع: عصرایران

سعید چنگیزیان ۲۰ سال است که در تئاتر بازی می‌کند. در مقایسه با هم‌دوره‌ای‌هایش او کمتر به سینما و تلویزیون روی خوش نشان داده و همه این سال‌ها به گروه تئاتر و قوانین آن پایبند بوده، اما در آستانه ۴۰سالگی می‌خواهد مسیر خود را عوض کند؛ می‌گوید می‌خواهد بایدی برای او وجود نداشته باشد و نقش‌هایش را به دلایلی که خود دوست دارد، انتخاب کند، نه آن‌چه در گروه برای او تعیین می‌شود. چنگیزیان این روزها خلوت و دنیای شخصی خود را می‌خواهد.

 

حالا با آمدن بازیگرانی از نسل‌های جدید می‌توان از شما به‌عنوان بازیگر باتجربه و باسابقه تئاتر نام برد که به تئاتر به‌عنوان حرفه و شغل خود نگاه می‌کند و یکی از بازیگران حرفه‌ای تئاتر است. پشیمان نیستید که این شغل را برای خود انتخاب کردید؟

نه اصلا. شغل با عشق و حالی است. شغلی حساس‌تر و با بالا و پایین‌تر از بازیگری وجود ندارد. همه این‌ها این حرفه را جذاب می‌کند؛ درواقع زندگی را جذاب می‌کند.

زندگی را سخت نمی‌کند؟

چرا خب؛ اما سختی جذابیت با خودش می‌آورد. تا حالا نشده من یک یا دو ماه برای خودم لم بدهم و صفا کنم. مدام در بالا و پایین‌ها، ماجراهای جدی و اساسی غوطه می‌خورم که این به نظرم عالی است.

از لحاظ مالی هم تامین هستید؟ زمانی بازیگری کفاف زندگی را نمی‌داد.

بله، زمانی کفاف زندگی را نمی‌داد، اما الان بهتر شده است.

فکر می‌کنید اگر از لحاظ مالی تامین نبودید، بازهم ا‌ین‌قدر از این حرفه رضایت داشتید؟ منظورم زندگی بدون دغدغه‌ است، نه زندگی لوکس و پرتجمل.

نه، من هنوز حرص و ولعی به جمع‌آوری مال ندارم. بالا و پایین دارد. کمی خالی می‌شوی و بعد باید صبر کنی که دوباره این جای خالی پر شود. مخصوصا این‌که خیلی حواست به جمع‌آوری مال نباشد. هی باید کوتاه بیایی و به یک چیزهایی راضی شوی. این مسائل به هرحال وجود دارد، اما خدارا شکر راضی‌ام، چون اگر کم آوردم، کار کردم و جبران کردم. یعنی شرایط من را وادار کرد که کار کنم تا آرام آرام کمبودها جبران ‌شود.

شما یکی از بازیگران تئاتر هستید که میل و رغبت زیادی برای کارهای تصویری از خود نشان نداده‌اید و در تئاتر بیش از دیگران ثابت‌قدم بودید، بعضی از بازیگران سابق تئاتر دیگر فرصت کارکردن در این عرصه را پیدا نمی‌کنند؟

مدل زندگی تئاتری که روزم را سرگرم تمرین یا اجرای تئاتر باشم، برای من جذاب است. این اتفاق سال‌هاست که رخ می‌دهد و دیگر به شکل روتین در زندگی من درآمده است. بارها این اتفاق افتاده که کارهای سینمایی که به من پیشنهاد شده به خاطر تئاتر کنسل شده است. این اتفاق به این دلیل افتاده که سینما را به تئاتر ترجیح ندادم. در کنار زندگی من سینما باید وجود داشته باشد، اما همیشه منتظر تئاتر خوب هستم که در اجرای آن حضور داشته باشم. در کنار آن هم از هر فرصتی، استفاده می‌کنم برای این‌که در فیلم هم بازی کنم، اما سینما در زندگی من بالاتر از تئاتر قرار ندارد. انگار نمک‌گیر تئاتر شده‌ام.

مثل خیلی از بازیگران تئاتر به این فکر نمی‌کنید که این همه سال در تئاتر کار کردید، اما آن‌قدر که باید دیده نشدید؟ اگر در سینما این سال‌ها را گذرانده بودید، حالا بازیگر مشهورتری بودید.

نه، من به تئاتر وفادارم و اصلا نمی‌ترسم.

از این نگران نیستید که آن‌قدر که باید و شاید شناخته‌شده نیستید. اگر در سینما ‌بودید، طبیعتا شما را بیشتر می‌شناختند؟

برای شناخته شدن، به یک جمعیت مشخص و محدود قائل هستم. من هزار پیشنهاد برای سرشناس‌تر از این شدن دارم، اما زندگی تئاتری به من یاد داده که همیشه در خط خودت باش، با جهان شخصی، خانوادگی و دنیای ریز و پرمحتوای تئاتری صفا و حال کن. این برای من جذاب است. درگیر این نبودم که چهار نفر بیشتر کار من را ببینند و چهار نفر بیشتر بشناسند. هر کس بخواهد می‌‌تواند من را به‌عنوان بازیگر بشناسد. ته‌اش این است که همه بزرگان آمدند و رفتند. جای چه کسی خالی است؟ می‌توانی بشمری و تا ته بروی، اما می‌بینی محلی از اعراب ندارد که دست و پا بزنی. شناخته‌تر بشوی که چه کار کنی؟ مردم تو را چه کار کنند؟حتی دستت هم به مردم نمی‌رسد. من ترجیح می‌دهم با جمعیتی ارتباط داشته باشم که دستم بهشان برسد و بتوانم با آن‌ها دیالوگ برقرار کنم. ارتباط در صفحات مجازی و تعداد فالوئر و این قبیل چیزها برایم تعریف‌نشده است.

 

خب، چرا شهرت را دوست ندارید؛ به هرحال شهرت هم مزیت‌هایی دارد؟

چون خلوتم را دوست دارم. من اجازه نمی‌دهم کسی وارد خلوتم شود. بعضی‌ها اگر هزاران هزار طرفدار هم داشته باشند، بازهم ولع این را دارند که این تعدادچند نفر بیشتر شود. این چه داستانی است که من بخواهم برای خودم درست کنم و برای آن دغدغه و نگرانی داشته باشم؟

شما با افراد زیادی در تئاتر کار کردید، اما با چند نفر آن‌ها در نمایش‌های زیادی همکاری داشتید؛ از جمله امیررضا کوهستانی و حسن معجونی. این ارتباط چطور اتفاق افتاد؟ در تئاتر هم گزیده کارید. انگار در تئاتر هم ولع کار زیاد با گروه‌های مختلف و متنوع را نداشتید.

بله، من با بعضی افراد مانند آقایان یعقوبی،‌ مرادی و گوران یک بار کار کردم. با معجونی و کوهستانی در بیشتر از دو نمایش همکاری کردم. ذاتا خیلی اهل کارکردن با تعداد زیادی از افراد نیستم. درباره نمایش‌های کوهستانی هم که با کارهایش احساس نزدیکی می‌کردم. در گروه معجونی وظیفه‌ام این است که کار کنم. اعضای یک گروه وظیفه دارند در تئاتر با هم کار کنند. به جز یکی‌دو تا در بقیه نمایش‌های معجونی حضور داشته‌ام. در تئاتر کار برایم اینجوری بوده: در همان گروهی که انتخاب کردی، بمان و باش. پراکنده کار نکن. چیزی را که مطمئن هستی درست است و به آن اعتقاد داری ول نکن و همان را بچسب. این همیشه روال کاری و زندگی من بوده و انگار در همان‌ها چیزی را که باید پیدا می‌کنم.

فصل مشترک این دو کارگردان این است که هنوز تئاتر برایشان دغدغه‌ است. مثل خیلی از کارگردانان تئاتر، کارمند نشدند که سالی یک بار تئاتر کار کنند و هیچ احساس مسئولیتی نسبت به آن‌چه روی صحنه می‌برند، نداشته باشند. این دو هم دغدغه کارگردانی دارند، هم دانشش‌ را دارند، هم مدام درپی به‌روز کردن خود و اجرایشان هستند. این یعنی شما با افرادی کار می‌کنید که تئاتر هنوز برایشان یک کار روزمره نشده است.

بله این فصل مشترک برای همه ما یک دغدغه است. بحث کارمندی نیست؛ بحث این است که باید در تئاتر بمانی که ساخته شوی. چون همه‌چیز از هیچ و یک گروه دو سه نفره شروع شد، این نوع کارکردن را انتخاب کردیم و همین‌طور هم ادامه دادیم. بعد هم در این نوع کارکردن صفا، حال خوب و لذت وجود دارد و این شکل کارکردن به زندگی، حال، روان و خیز برداشتن‌هایت هم سرایت می‌کند. من آهسته آهسته پیش نرفتم.

همین انتخاب‌ها یعنی این‌که تو حواست هست که چطور انتخاب کنی و کجا باشی. تئاتر این‌طور به تو جهت می‌دهد که یک کلونی بساز و برو در داخل آن لذت ببر و صفا کن. دست به دست هم‌گروهی‌هایت بده و بیا بالا. همین کاری که ما کردیم و چه حالی از این بهتر. برای همین تئاتر برای من هنوز زنده است. در سینما که این حال وجود ندارد. در سینما یک عده با هم کار می‌کنند و بعد از کار همه‌چیز تمام می‌شود و خداحافظ. در تئاتر ما با هم زندگی و کار می‌کنیم. همین‌هاست که رفتار و سطح زندگی و برخورد اجتماعی آدم را ارتقا می‌دهد.

هیچ وقت به فکر کارگردانی نبودید؟ الان خیلی از بازیگران دوست دارند، خودشان کارگردانی کنند.

من در دانشگاه کارگردانی خواندم، اما هیچ وقت این کار را نکردم. خیلی وقت‌ها این سوال از من پرسیده شده و در زمان‌هایی دغدغه‌ام بوده است، اما نمی‌توانم. بازیگری و آرامشش را دوست دارم، این‌که خودم تنها کار کنم برای من جذاب است. خیلی‌ها هم از من خواستند کارگردانی را تجربه کنم، اما استرسش برایم وحشتناک است.

شکل بازی شما شبیه همین شیوه‌ای است که در کار برای خود در پیش گرفتید یعنی همین که می‌گویید اهل شلوغ‌کاری و نشان‌دادن خودم نیستم. هیچ وقت بازی اغراق‌آمیز و گل‌درشتی از شما ندیدیم. حتی وقتی که لازم بوده کمی هم اغراق کنید، اما این اغراق هم شبیه خودتان ملایم و آرام بوده است. جایی که باید فریاد بزنید و اکت‌های قوی‌تری از شما ببینیم، اما این اتفاق نمی‌افتد.

بله. نمی‌توانم اغراق ‌کنم. همان‌طور که در زندگی هم نمی‌توانم اغراق کنم. نمی‌خواهم بیخود و بی‌جهت دیده شوم. معمولی بودن را بیشتر می‌پسندم. این‌که کسی به کارم، کار نداشته باشد. این به بازی‌‌ام هم سرایت می‌‌کند. درشت بودن در بازی را اشتباه می‌دانم. حتی گاهی اوقات این اتفاق در بازی‌ام رخ داده، اما وقتی حواسم را جمع کردم بعد از دو تا سه اجرا، فیتیله را پایین می‌کشم تا به رئالیسم نزدیک‌تر شود و نمایشی نباشد و باورپذیری آن بیشتر شود. اصولا به گل‌درشت بودن اعتقاد ندارم؛ تپش قلب و استرس برایم می‌آورد چون باید هزارتا کار دیگر هم بکنی برای این‌که گل‌درشت باشی. همیشه اعتقادم این است که بهترین و درست‌ترینی باش که در این وضعیت می‌تواند وجود داشته باشد. یعنی آدم‌ها ناگهان متوجه حضور تو بشوند نه این‌که از اول خودت را به چشم‌شان بیاوری. همیشه این‌طوری بازی و حتی زندگی کرده‌ام.

 

وقتی بازیگرها تبدیل به چهره‌های شناخته شده می‌شوند، گروه و ماندن در آن برایشان کمی بی‌معنی می‌شود و آن‌ها ترجیح می‌دهند با گروه‌ها و افراد دیگر هم کار کنند، اما شما خیلی به گروه پایبند بودید. این میزان وفاداری از کجا می‌آید؟

ترجیحم این است که با آن کلونی‌ای که ساختم، کار و زندگی کنم مگر مواردی مثل این نمایشنامه که به نظرم جذاب آمد، اما وقتی معجونی اصرار داشت باید وقت‌تان را برای گروه بگذارید و برای آن کار کنید، آرام‌آرام من را به کسی تبدیل کرد که خیلی نمی‌تواند خارج از این گروه باشد. درباره کوهستانی، معجونی با او مشکلی نداشت؛ با کوهستانی هم‌سلیقه بود و این سلیقه را به همه دیکته می‌کرد که حواست باشد سر کار چه کسی می‌روی چون تو بازیگر گروه منی که با این کیفیت، توانایی و امضا کار می‌کنی. کلونی که ما کار می‌کنیم جذاب و جالب است و آدم را دلگرم می‌کند به کارکردن.

همین‌طور که می‌گویید با افراد و گروه‌های خوبی کار کردید و احتمالا حسرت کمتری نسبت به بعضی‌ها برای بازی در بعضی نمایش‌ها یا نقش‌ها دارید، اما نقشی بوده که حسرت بازی در آن به دلتان مانده باشد.

نقشی که در کار آخر آقای رفیعی داشتم. دکتر استوکمن را بازی می‌کردم که متاسفانه به اجرا نرسید و خیلی حیفم آمد چون نقش خیلی شاهکاری بود.

درباره نقش‌هایی که دیگران بازی کرده‌اند هم این احساس را داشته‌اید؟

نه، در تقدیر هرکسی است که رلی به او داده شود. من این اعتقاد را دارم، بعضی از رل‌ها به من داده شد که اصلا برایم آرزو و بهشت بود. نقش‌هایی که در نمایش‌های «به خاطر یک مشت روبل» ، «کالیگولا»، «ایوانف» و «شب آوازهایش را می‌‌خواند» بازی کردم و همین نقشی را که الان بازی می‌کنم خیلی دوست دارم چون انگار این نقش‌ها مال من است و فقط من باید آن‌ها را بازی کنم. این اتفاق حال بخصوصی برای من دارد؛ مثل غذایی است که به‌طور طبیعی به من داده می‌شود، چون به آن نیاز دارم و وقتش است که این نقش را بازی کنم. خیلی کم پیش آمد که بدوم تا نقشی را به دست بیاورم. اصلا نمی‌توانم تلاش کنم تا نقشی را به چنگ بیاورم چون ممکن است آن به چنگ آوردن حال آدم دیگری را بد کند چون آن نقش مال او بوده است.

نمایشی بوده که بازی کرده باشید و آن را دوست نداشته یا این‌که از بازی در آن نمایش پشیمان شوید؟

نه، پشیمان نشدم، اما تئاترهایی بودن که ممکن است خیلی دوستشان نداشتم یا نتیجه آن چیزی نبوده که باید می‌شد. بعضی از آن‌ها را به سفارش دوستان رفتم و نمایش‌هایی بود که خیلی شبیه من نبودند.

همسر شما، الهام کردا، هم یک بازیگر شناخته‌شده تئاتر است. چقدر زندگی مشترک تئاتری برکیفیت کار شما تاثیر می‌گذارد؟ این‌که علائق، حرف‌ها و سلیقه مشترکی که دارید، چقدر به فهم یکدیگر کمک می‌‌کند؟

دیالکتیک جذابی از آب درآمده که در چالش‌ها و بالا و پایین‌های زندگی به آدم کمک می‌کند. این‌طور زندگی آدم را پخته می‌کند و به شخصیت قوام می‌دهد. این‌ها کمک می‌کند که قوی‌تر و بامسئولیت‌تر شوی و زوایای دیگری از زندگی را ببینی که به تو کمک می‌کند چه نقش‌هایی را انتخاب کنی. این‌ها جزئی از همان در چارچوب زندگی کردن است. من یک‌خرده آدم کلاسیکی هستم. برای همین سال‌هاست در یک گروه مانده‌ام، اما حالا نمی‌خواهم در گروه بمانم.

یعنی می‌خواهید از گروه « لیو» خداحافظی کنید؟

بله، فکر می‌کنم دیگر این حضور بس است. چیزی اذیتم نمی‌کند، اما فکر می‌کنم وقت رفتن از گروه است. نه این‌که به سینما بروم یا این‌که بخواهم با گرو‌ه‌های دیگر کار کنم. در خودم دنبال یک شخص دیگری می‌گردم. به‌اندازه کافی در گروه بودم. من دیگر آن آدم نیستم. یک خواسته‌ جدیدی در من به‌وجود آمده و چیزی در من عوض شده است.

نگران نیستید که فرصت و نقش‌های خوبی را از دست بدهید؟

نقش‌هایی را که دوست داشتم، بازی کردم و فرصت دیگری برای من وجود ندارد. می‌خواهم مستقل کار کنم.

این تصمیم ناشی از یک خستگی یا حتی عصبانیت نیست؟

نه عصبانیت نیست. نمی‌خواهم چیزی را خراب کنم، چون به نظر من دیگر اصلا چیز بااهمیتی وجود ندارد. فرصت تازه‌ای برای خودم می‌خواهم. یک ری‌ست کردن نیاز دارم. نمی‌خواهم به سینما بروم و به سینما بچسبم.. فردیت و شخصیت خودم الان برایم اهمیت زیادی دارد. من درون‌گرا بودم، اما از لحظه‌ای که کار در تئاتر را شروع کردم، روز به‌روز درون‌گراتر شدم. دیگر خودم را وقف و آویزان گروه نمی‌کنم. دنیای من شخصی‌تر شده است.

فکر می‌کنید در شرایط فعلی تئاتر، متن‌ها و اجراهایی در همان کیفیت گروه خودتان، پیدا می‌کنید؟

من منتظر نمی‌مانم. پیمانه‌ام پر شده و دیگر می‌خواهم برای خودم کار کنم. تئاتری را انتخاب کنم که به خودم مربوط باشد نه به‌دلیل وابستگی‌های گروهی که وظیفه باشد.

با شناختی که از شما دارم، فکر نمی‌کنم هوای بازی در سینما و تصویر به سرتان زده باشد.

اتفاقا هوای خودم به سرم زده است. بازی در سینما و تصویر فردیت می‌خواهد. دوست دارم تک و تنها به سینما بچسبم. سینما فردیت تو را می‌خواهد، حواسش به این‌که تو در یک گروه باشی، نیست. تو باید خودت را هماهنگ کنی. پس یک آدم تنها می‌خواهد بدون این‌که دغدغه و استرس این را داشته باشد که در یک تئاتر بازی کند. من این موظف بودن را نمی‌خواهم. حتما کار تصویر از این به بعد بیشتر انجام می‌دهم. یک حق طبیعی است. آدم‌ها تغییر وضعیت می‌دهند. من ولع سینما ندارم، اما نمی‌خواهم خودم را محدود کسی یا گروهی کنم. دیگر وقتش است بیشتر برای خودم باشم.

پیشنهادهای سینمایی خوبی را برای حضور در تئاتر از دست دادید؟

بعضی وقت‌ها بله. دنبال پول که نیستم. برایم پول ضروری است، اما فکر می‌کنم خیلی برای دلم کار کرده‌ام. فرصت همیشه برای من هست؛ به شرطی که در شرایطی باشم که راحت‌تر با فردیت خودم کار کنم. همیشه این‌طور بوده که من باید باشم تا کار راه بیفتد و نمایش روی صحنه برود. حالا می‌خواهم این‌طور نباشد.

 

این انتخاب به‌دلیل شرایط و سختی‌های زندگی نیست؟

حتما هست. به هرحال چیزهایی روی ما تاثیر می‌گذارد که خودمان هم خبر نداریم، اما من به‌خاطر خودم می‌خواهم به مسیر دیگری بروم؛ مسیری که در آن کمی به تنهایی خودم برسم. از اسم و رسم این‌که در یک گروه با یک نفر باشم دیگر خوشم نمی‌آید.

اما در این گروه همه شما هویت داشتید و وابستگی مانع از هویت مستقل شما نمی‌شد!

باید این‌طور می‌بودیم. ما هویت‌مان را به دست آورده بودیم، اما از این به بعد نمی‌خواهم مسئولیت حضور در گروه را داشته باشم. من به‌دنبال دنیای شخصی خودم هستم. الان هیچ ناراحتی از این‌که جایی نباشم،‌ ندارم. من در این ۲۰ سال، تنهایی‌ام خیلی پر شد و از تمام نقش‌هایی که بازی کردم و ماجراهایی که داشتم، فربه شدم. همه ی همه ی‌ جانم را گذاشتم و هیچ چیزی از خودم کم نگذاشتم. مدیون هم نیستم. فکر می‌‌کنم این‌طور می‌توانم تعریف کنم که نه دلخورم و نه حب و بغض دارم، صرفا فکر می‌کنم وقتش است سری به حال و هوای خودم بزنم.

می‌دانم الان روزگار است که به من بدهکار است نه من به او. به‌اندازه کافی در تئاتر بودم و خودم را وقف آن کردم. کسانی بودند که چند سال صبر کردند و رفتند. من حداقل در این گروه ۱۵ سال بازی کردم. از نقش‌هایی که بازی کردم خسته‌ام؛ آن‌ها دخل من را آوردند. این‌که خودم چه نقشی در این دست‌انداز دارم برایم مهم است. می‌خواهم خودم را در دست‌انداز بندازم و بیرون آمدن از آن برایم جذاب است. هیچ پیش‌بینی درباره آینده ندارم. فقط می‌دانم که حال زندگی و لحظه از یادم رفته.

مدام پشت مسئولیت، خاطره و‌ احساس گم شدم. مسئولیتی که ناشی از به‌ّبه و چه‌چه‌هایی بود که برای زحمت‌هایی که کشیدم، می‌شنیدم. حالا دارم لات‌بازی درمی‌آورم.
آرزو می‌کنم این لات‌بازی نتیجه خوبی برایتان داشته باشد.
واقعیتش این است که هیچ تضمینی وجود ندارد، اما ترسی ندارم. قدرتم را بیشتر احساس می‌کنم. من دنبال وضعیتی هستم که قدرت شخصی و واقعی خودم را داشته باشم.

تصور نمی‌کنید که این‌ها ناشی از غرور باشد؟

با غرورم که به کسی لطمه نمی‌زنم. گیرم که شما همه‌اش به کار من به‌به و چه‌چه بگویید، اما این‌ها که دیگر برای من جذاب نیست. من الان عاشق شیرجه زدن در آب سد، آفرود کردن و رفتن به بیابان و کوه و جنگل شده‌ام. همین الان هم دارم این کارها را می‌کنم. شلوغی و همراه شدن با آدم‌ها اذیتم می‌کند. خلوتی می‌خواهم که به خودم ربط داشته باشد. همیشه ترس از بیکاری داشتم. به خاطر این‌که دایره امور در دست من نبود.

برای این و آن کار می‌کردم. شاید قرار بر این بوده که ۲۰ سال در تئاتر کار کنم و بعد این پکیج را ببندم و کنار بگذارم. می‌خواهم بدانم بعد از ۲۰ سال می‌توانم دوباره استارت بزنم و آدم جدیدی را از خودم بیرون بکشم که در چشمانش اطمینان از همه تجربه‌هایی باشد که داشته و می‌خواهد این تجربه‌ها را برای خودش پیاده کند. خیلی از رفقای من که رفتند شاید الان با حسرت می‌گویند کاش من روی این صحنه داشتم بازی می‌کردم، اما حالا این کاش برای من وجود ندارد؛ باش وجود دارد. آن چیزی که باید باشم، هستم. ترس از بیکاری برای افراد گردن‌کلفت‌تر از من هم وجود دارد، اما الان نباید بترسم. مثل همین مونولوگی بازی می‌کنم که خیلی ترسناک است. می‌دانم ممکن است خیلی استرس داشته باشد، اما می‌خواهم ببینم اگر این نباشد، آن یکی می‌شود. نمی‌خواهم دیگر بایدی برای من وجود داشته باشد.

منبع: برترینها

گفت و گوی حاضر حاوی برخی پیشنهادهای کاربردی به منظور مطالعه استاندارد آثار نیچه است. برایان لایتنر، استاد دانشگاه شیکاگو و از نیچه شناسان مشهور جهان، دانستن حدی از تاریخ فلسفه را برای فهم نیچه مهم و ضروری می داند. پیشنهاد وی در ابتدا مطالعه سه کتاب عمومی درباره کلیت ایده ها، آثار و عقاید او و متعاقبا مطالعه کتاب «فراسوی نیک و بد» و سپس کتاب «تبارشناسی اخلاق» است.

 

وی همچنین تک نگاری های نیچه پژوهان جهان انگلیسی زبان را برای آشنایی با فلسفه نیچه توصیه می کند. به زعم لایتنر، نیچه پژوهان آلمانی زبان به دلیل نفوذ بیش از حد هایدگر به بیراهه رفته اند و تک نگاری آنان بیش از آن که درباره نیچه باشد، درباره هایدگر است.

این اتفاق در زمان بسیار مناسبی رخ داد، در جشن یکشنبه عید پاک سال ۱۹۸۲٫ تصور می کنم به طور خوشایندی طعنه آمیز است. در آن زمان دانشجوی لیسانس دانشگاه پرینستون بودم و دوره آموزشی «تاریخ فلسفه: از کانت تا نیمه دوم قرن نوزدهم» را با ریچارد رورتی می گذراندم. چند جلسه از آن دوره آموزشی به نیچه اختصاص داشت. در آن یکشنبه جشن پاک شروع به خواندن تکلیف کلاسی بخش نیچه کردم.

او نویسنده قهاری است؛ پدیده ای است که در فلسفه معمول نیست. او در نوشتار صاحب سبکی بزرگ، شوخ، کمی بدجنس و گستاخ است. علاوه بر این، تقریبا به تمامی ساحات حیات بشری توجه دارد و در هر کدام از آن ها حرفی برای گفتن دارد حرف هایی که اغلب جنجالی و جذابند. شاید بشود گفت که نیچه به علت خصمش نسبت به جریان اصلی فلسفه غرب، خراج از فضای آکادمیک از محبوبیت بیشتری برخوردار است.

آیا کسانی که فلسفه نخوانده اند می توانند مقدار قابل توجهی از اندیشه های نیچه را دریابند؟ برای مثال کسی که کتاب «اخلاق» اسپینوزا را به طور اتفاقی در کتابفروشی یا کتابخانه ببیند و بدون دانش قبلی آن را بخواند، به احتمال زیاد از خواندن آن لذت نخواهدبرد. آیا این امر درباره آثار نیچه هم صادق است؟

تصور می کنم کسانی که آثار او را بدون پیش زمینه فلسفی بخوانند بیشتر محتوای آن را از دست خواهندداد، چرا که بخش قابل توجهی از آثار نیچه واکنش و در مواردی گفت و گویی تلویحی با فیلسوفان پیش از خودش است. اگر شما چیزی از کانت، افلاطون یا فیلسوفان پیشاسقراطی ندانید، نمی توانید درک کنید که انگیزه های او برای نوشتن کتاب چه بوده و مطالبش واکنش به چه چیزی است.

تاثیرات زندگی نیچه بر فلسفه اش بسیار دراماتیک است. قسمی از آن ها شامل زندگینامه فکری او می شوند. این که چه چیزهایی خواند و در چه رشته ای تحصیل کرد و الخ؛ اما به نظر من حقیقت اصلی درباره زندگی نیچه این است که وقتی او درباره رنج کشیدن می نویسد نگاهی بیرونی به آن دارد؛ بلکه درباره رنج کشیدن می نویسد نگاهی بیرونی به آن ندارد؛ بلکه درباره چیزی می نویسد که با آن کاملا آشنایی و الفت دارد. او به واسطه تجربیات شخصی خود، اثرات رنج کشیدن بر ذهن، خلاقیت و نگرش کلی شخص به زندگی را درک می کند.

او در کودکی به شدت نحیف و بیمار بود؛ اما مشکل اصلی او در اوایل دهه سوم زندگی اش شروع شد. یعنی دهه هفتاد. درست زمانی که بیماری های جسمانی او (میگرن، حالت تهوع و سرگیجه) بیشتر و بیشتر شدند و او باید بستری می شد. این مشکلات به قدری وخیم شدند که او در سی و پنج سالگی مجبور به ترک سمت دانشگاهی خود شد. بنابراین باقی زندگی خود را- تا زمان فروپاشی روانی اش در ۱۸۸۹- عمدتا مانند مسافری بیمار و علیل در مهمانسراها و مسافرخانه های مختلف ایتالیا، سوییس و جنوب فرانسه به امید یافتن آب و هوایی مناسب سپری کرد.

 

اغلب می نوشت و تا جایی که سلامتی اش اجازه می داد، قدم می زد. اکثر اوقات بیمار و بستری بود و دچار سردردهای مشقت بار و تهوع و بی خوابی بود. او همه روش های خوددرمانی را که در اواخر قرن نوزدهم مصطلح بودند، امتحان می کرد. او زندگی جسمانی بسیار مشقت باری داشت. سوی چشمانش نیز در این مدت او را درمانده کرد. با تمام این احوال و علیرغم همه بیماری ها، به خواندن و نوشتن ادامه می داد. او واقعا می دانست رنج کشیدن چیست.

هدف کلارک در کتابش همین است. نیچه معتقد است چیزی تحت عنوان حقیقت و معرفت وجود ندارد و هیچ عقیده ای صحیح تر از عقیده ای دیگر نیست. با توجه به این عقیده، کلارک می گوید ممکن است رگه هایی از نگرش پست مدرنیستی به حقیقت در آثار اولیه نیچه قابل مشاهده باشد؛ اما او به تدریج از این دیدگاه فاصله گرفت و تا جایی پیش رفت که به یک باره تمایز معقول کانتی میان فنومن (چیزها آن طور که بر ما پدیدار می شوند) و نومن (چیزها آن طور که وقاعا هستند) را رها کرد.

در این جا دشواری ها و اشکالات فلسفی بسیاری وجود دارد؛ اما مسئله گرانیگاه روایتی است که کلارک می خواهد در قسمت اول کتابش بگوید. در قسمت دوم کتابش هم به سراغ مفاهیم مشهور نیچه، از قبیل خواست قدرت، بازگشت ابدی و آرمان زهد می رود و به هر یک از آن ها فصلی جالب و تفسیری اختصاص می دهد.

از نظر کلارک، مراد نیچه از خواست قدرت این است که انگیزه انسان ها برای انجام کارها کسب حس قدرت است. انسان ها دست به انجام کاری می زنند تا حس قدرتمند بودن داشته باشند. نظر ریچاردسون به هایدگر نزدیک است. اگرچه او برای نظیریه اش دلایل قانع کننده و قدرتمندی می آورد.

نظریه ریچاردسون درباره خواست قدرت بدین قرار است: هر شخصی از مجموعه ای از «رانه»ها تشکیل شده است. رانه سکس، رانه گرسنگی، رانه دانش و الخ. هر رانه ای بنابر خوانش ریچاردسون از نیچه، توسط خواست قدرت مشخص می شود. هر یک از رانه ها می خواهند رانه های دیگر را تحت لوای خود دربیاورند.

بنابراین مثلا اگر رانه سکس در یک شخص چیرگی یابد- فرض کنید در آدمی مثل هیو هفنر- رانه های دیگر را مجبور می کند تحت لوای او قرار بگیرند. و در جهت ارضای او باشند. در این صورت دانش و غذا تا جایی خواسته می شوند که ارضای رانه سکس را تسهیل کنند و الخ. از طریق ارائه این شماری کلی از روانشناسی انسان و متافیزیک رانه ها و خواست قدرت به مثابه طبیعتشان ریچاردسون می تواند نشان دهد که مفهوم خواست قدرت تم اصلی تمام نوشته های دیگر نیچه، اعم از حقیقت، دانش و اخلاقیات است. بدین معنا او روایتی سیستماتیک از فلسفه نیچه ارائه می کند.

حال به سراغ متون اصلی برویم. شما گفته اید کتاب فراسوی نیک و بد بهترین گزینه برای شروع خواندن کتب خود نیچه است؛ چرا که تصویری کلی از تفکر او ترسیم می کند…

نمی دانم که می توانم آن را به عنوان تنها شاهکار نیچه انتخاب کنم یا نه. این کتاب سحرانگیز است، طوری که بسیاری از موضوعات مطرح شده در فراسوی نیک و بد را دنبال می کند. همچنین بسیار غیرمعمول است، چرا که مانند آثار دیگر نیچه چندان قصارگونه نوشته نشده و متشکل از سه مقاله مجزاست. مقاله ها نسبت به دیگر آثار نیچه دارای ساختار و استدلال بیشتری هستند.

فروید ادعا می کند که خواندن آثار نیچه را در نقطه مشخصی رها کرده. شاید او تصور می کرد نیچه نظریه هایش را تا حد ناخوشایندی از پیش گفته است؛ اما تصویری که آن دو از ذهن انسان ارائه می دهند، بسیار به یکدیگر شبیه است. در این تصویر جنبه های ناخودآگاه ذهن- به ویژه تمایلات- همچنین احساسات و جنبه غیرعقلانی ذهن، نقش غیرقابل انکاری در بسیاری از اعتقادات، ارزش ها و اعمال ما دارند.

تبیین فروید درباره ساختار ناخودآگاه دارای دقت و امتیاز بیشتری است. تصویر کلی آن ها همسان است. نیچه در مقابله دوم کتاب تبارشناسی اخلاق ادعا می کند که به وجود آمدن احساس گناه در انسان ماحصل درونی کردن بیرحمی است. وقتی انسان ها متمدن شدند، مجبور به سرکوب غریزه بی رحمی خود شدند. از آنجا که بی رحمی غریزه ای محوری برای نوع بشر است، مجبور شدند آن را در جای دیگری تخلیه کنند و به مرور تبدیل به حس گناه شد. پس احساس گناه چیزی نیست مگر بی رحم بودن نسبت به خودمان. اساسا این روایت، روایتی است که فروید در کتاب «تمدن و ناخرسندی های آن» ارائه می کند.

پی نوشت:

۱٫ این قطعه درواقع شعری است از تئوگنیس شاعر یونانی قرن ششم قبل از میلاد که اصل آن بدین قرار است: «در جهان نعمتی وجود ندارد، بزرگ تر از آن که/ انسان زاده نشود و خورشید را نبیند/ اگر انسان زاده شد، سعادت آن است که/ هرچه زودتر بمیرد و در خاک بیارامد» (به نقل از «تاریخ تمدن» ویل دورانت، صفحه ۱۱۴، چاپ ۱۳۹۱)

۲٫ منظور کتاب «نیچه در باب حقیقت و دروغ» نوشته مادماری کلارک است که در سال ۱۹۹۰ نوشته شد و مورد تحسین بسیار قرار گرفت. کلارک در این کتاب با بررسی دقیق و استدلالی مفاهیم حقیقت و دانش در آثار نیچه سعی کرد تا نشان دهد که مفهوم این دو ترم محوری در فلسفه نیچه به تدریج در آثار او متحول شده و به یک معنای واحد نمی شود آن ها را به کار برد.

۳٫ اشاره به کتاب «سیستم نیچه» نوشته جان ریچاردسون است. عنوان کتاب ریچاردسون از این جهت جنجالی است که غالبا نیچه را به عنوان فیلسوفی ضد سیستم و نظام یکپارچه فلسفی می شناسند.

ریچاردسون در این کتاب تحت تاثیر خوانش هایدگر و دلوز از نیچه است و سعی در اثبات این امر دارد که در آثار نیچه نوعی پیوستگی تماتیک وجود دارد و قالب این پیوستار از مفهوم خواست قدرت او ناشی می شود. لایتنر کتاب ریچاردسون را به این جهت قابل توصیه می داند که تفاسیر آلمانی- فرانسوی نیچه را بسیار روشن تر و مستدل تر از خود آن ها تبیین می کند.

منبع: برترینها