بایگانی دسته ی : فرهنگی

کتاب «خفه‌ شو عزیزم!» در ۸۰ صفحه در شمارگان ۱۰۰۰ نسخه و با بهای ۸۰۰۰ تومان از سوی انتشارات پوینده منتشر و روانه کتابفروشی‌ها شده است.

منبع: عصرایران

هرمز همایون‌پور در این‌باره به ایسنا گفت: ابراهیم مکلا متولد سال ۱۳۱۸ در شهر شیراز بود. او فارغ‌التحصیل دانشکده حقوق دانشگاه تهران و کارمند سیاسی وزارت خارجه تا دهه ۶۰ بود.این مترجم و سردبیر مجله «نقد و بررسی کتاب تهران» با بیان این‌که ابراهیم مکلا بیشتر برای کارهای فرهنگی که انجام می‌داد شهرت داشت، اظهار کرد: پیش از انقلاب در تدوین دایره‌المعارف فارسی با غلامحسین مصاحب همکاری می‌کرد. او جزو هیأت تحریریه دایره‌المعارف فارسی و مورد توجه و اعتماد غلامحسین مصاحب بود. بعد از انقلاب نیز معاون فرهنگی سازمان انتشارات آموزش انقلاب اسلامی (انتشارات علمی و فرهنگی) شد. این سازمان جایگزین موسسه فرانکلین بود و مکلا بخش فرهنگی این سازمان را که بعد از انقلاب آشفته شده بود ساماندهی کرد. در این موسسه او دوره جدید «تاریخ تمدن» ویل‌ دورانت را راه‌اندازی کرد و ویراستاری چند جلد از این مجموعه را بر عهده داشت.

همایون‌پور با بیان این‌که ابراهیم مکلا نویسنده و مترجم خوبی بود، درباره سابقه کارهای مطبوعاتی او گفت: پیش از انقلاب از سال ۱۳۴۱ با مجله «آرش»، مجله پرنفوذ ادبی آن زمان، همکاری می‌کرد. همچنین بعد از مهاجرت به آمریکا با مجله «نقد و بررسی کتاب لس‌آنجلس» به سردبیری مجید روشنگر نیز همکاری داشت. با مجله «نقد و بررسی کتاب تهران» هم که من سردبیر آن هستم همکاری داشت و مقالاتی را برای ما می‌فرستاد. از کتاب‌های او می‌توانم به «خداحافظ آقای چیپس!» نوشته جیمز همیلتون (نشر فرزوان) و «وردی نیروی سرنوشت» نوشته دینا همفریز (نشر آگاه) اشاره کنم.او در ادامه یادآور شد: ابراهیم مکلا بعد از مهاجرت به آمریکا در سال ۶۶ در موسسه‌ای زبان فارسی تدریس می‌کرد.همایون‌پور همچنین گفت: ابراهیم مکلا از دو سال قبل در آمریکا دچار ناراحتی ریه شده بود و سرانجام در روز ششم یا هفتم خردادماه بود که از دنیا رفت.

منبع: بهارنیوز

روزنامه شرق نوشت: محمد شمس‌لنگرودی پس از سال‌ها شاعری و تثبیتش در دنیای ادبیات، پس از نگارش چهار جلد «تاریخ تحلیلی شعر نو» و انتشار دفتر شعرهای بسیاری نظیر «قصیده لبخند چاک چاک»، «پنجاه و سه ترانه عاشقانه»، «باغبان جهنم» و… در شصت‌سالگی بازیگری را با «فلامینگوی شماره ١٣» آغاز کرد؛ فیلمی که اگرچه سال ٨٩ جلوی دوربین رفت اما تاکنون به نمایش درنیامده بود و به‌تازگی در گروه هنر و تجربه اکران شده است. با این شاعر و بازیگر، که تجربه‌های بازیگری‌اش را در امتداد تجربه‌های شاعری‌اش می‌داند، به بهانه نمایش این فیلم درباره شعر، سینما و بازیگری گفت‌وگو کردیم.

برای شمس‌لنگرودی شاعر که چهار دهه در حوزه ادبیات فعالیت کرده و مدتی است به‌طور جدی‌تر سینما را دنبال می‌کند، چه نسبتی بین سینما و شعر برقرار است؟

هرگز به دنبال یافتن خط‌وربطی بین این دو حوزه نبودم و الان هم نیستم. از قدیم‌ به موسیقی خیلی علاقه‌مند بودم، بعد هم به شعر علاقه‌مند شدم و در سنین ٢٠سالگی هم علاقه به سینما و تئاتر در من شکل گرفت. به تئاتر آناهیتا رفتم و در کلاس‌های آقای اسکویی شرکت کردم. در سال ۵٧ هم قرار بود یک تئاتری را به صحنه ببریم به اسم «مونت سِرا» نوشته روبلس، که انقلاب شد و ماند و من دوباره برگشتم به شعر. در تمام این مدت دنبال خط‌وربطی بین اینها نبودم، هر دو را دوست داشتم و احساس می‌کردم که هر دو به خیلی از نیازهای عاطفی من پاسخ می‌دهند و به گمانم می‌توانم از پس آن بربیایم. یعنی چی؟ یعنی اینکه هیچ‌موقع احساس نمی‌کردم از پسِ نقاشی بتوانم بربیایم، برای اینکه آن شور آفرینش در نقاشی برایم وجود نداشت. در شعر، موسیقی و سینما احساس می‌کردم همیشه شور آفرینش در من هست و به سمتشان رفتم.

 پس درواقع اگر بخواهیم صحبت شما را جمع‌بندی کنیم، وجه مشترک این دو زمینه -شعر و سینما- این است که در شما یک‌جور شور آفرینش ایجاد می‌کنند؟

بله، یک نوع شور آفرینش و گرمای رهایی. درواقع، به این معنا که وقتی دارم شعر می‌نویسم، جهانی دارم برای خودم می‌سازم که جهانِ غیرقابل تحمل بیرون نیست. سینما و تئاتر هم برای من همین‌طور است. حتما آنهایی که کار نقاشی می‌کنند، برای آنها هم این‌گونه است، ولی برای من در مورد نقاشی چنین نیست.

 «فلامینگوی شماره ١٣»  اولین فیلمی بود که شما در سال ٨٩ بازی کردید. چطور این اتفاق افتاد و چه شد که پا به عرصه بازیگری گذاشتید؟

به درخواست آقای رسول یونان در «فلامینگو» بازی کردم. رسول یونان فیلم‌نامه فیلم را نوشته بود، می‌خواستند آن را بسازند و به من گفت بیا بازی کن و بعد هم اصرار کرد. به دلایلی نمی‌پذیرفتم، چون خیلی دور شده بودم از این فضا. ایشان گفت بیایید بنشینیم و صحبت کنیم و با کارگردان هم صحبت کن شاید نظرت عوض شد. بعد که حرف زدیم، دیدم بد نیست و یک تجربه‌ای می‌کنم و می‌بینم آن فضاها دوباره برایم زنده می‌شود یا نه؛ رفتم و علاقه‌ام باز بیدار شد. اما علاقه جدی من از وقتی شروع شد که آقای رضا کیانیان آمدند و از من خواستند در فیلم «پنج تا پنج» به کارگردانی خانم تارا اوتادی بازی کنم؛ در آنجا تصمیمم برای ادامه راه، جدی شد.

 تا حالا که چهار تجربه سینمایی داشتید، این فیلم‌ها چه ویژگی‌هایی داشتند که شمایی را که در اولین مورد پیشنهاد رسول یونان را به‌سختی پذیرفتید، در این عرصه نگه داشته‌اند؟

شاید مهم‌ترین دلیل ماندگارشدنم در سینما، این است که فضای شعر از هر نظر، یعنی هم فضای بیرونی که الان در شعر وجود دارد و هم فضای شخصی برای خودم که ۴٠ سال در خلوت و تنهایی حین کارکردن تجربه کردم، یک‌جوری تنهایی و انزوا را شدت می‌بخشید و من چون خیلی اهل انزوا نیستم، وقتی وارد سینما شدم، دیدم درست برعکس است، یعنی تیم عظیمی هستند با گرایش‌های مختلف، با افکار مختلف و شخصیت‌های مختلف که قرار است یک کار جمعی انجام دهند که یک برایندی دارد. خوشبختانه چون با کسانی که کار کردم، بیشترشان آدم‌های خوبی بودند، خود این فضا برایم جذاب شد، یعنی یکی از دلایل ماندگارشدنم، جذابیت فضای جمعی سینماست. در وهله بعد، نقش‌آفرینی برای شخصیت‌هایی که من هیچ موقع با آنها زندگی نکردم و قرابتی با آنها نداشتم جالب بود. اینکه در قالب آنها رفتم و احساس آنها را درک کردم، برایم بسیار جذاب بود. مخصوصا در فیلم «احتمال باران اسیدی» که کاراکتری را بازی کردم که هیچ سنخیتی با من ندارد. یک آدم تنها، منزوی، منفردی که هیچ دوست و آشنایی ندارد و بازنشسته است و با هیچ مرد و زنی ارتباط ندارد و نمی‌دانستم چنین کسی چگونه زندگی می‌کند. خیلی برایم جالب بود ببینم این فرد چگونه زندگی می‌کند. خب لازمه‌اش این بود که به این شخصیت و رفتارش فکر کنم. خب این برای من خیلی جذاب بود.

شما خودتان را به معنای کلاسیک بازیگر می‌دانید؟

به معنای کلاسیک خودم را شاعر هم نمی‌دانم. مهم این است که مردم چه برداشتی کنند. مردم که می‌گویم، منظورم اهالی فن هستند. شما می‌دانید که من برای «احتمال باران اسیدی» در جشن منتقدان و نویسندگان سینما کاندیدای بهترین بازیگر سال شدم. خب برایم خیلی جذاب است، اما اگر از من بپرسید که آیا شما خودتان را بازیگر می‌دانید؟ خودم را بازیگر نمی‌دانم چون در چشم‌اندازهایم کسانی را می‌بینم که خیلی بزرگ هستند. بنابراین خودم را نمی‌توانم شاعر هم بدانم، وقتی که حافظ نیز در زبان فارسی شعر گفته. من خودم را با حافظ می‌سنجم، با سعدی؛ به قول شاملو که یک بار خصوصی به من گفته بود که اگر من به اندازه کلیم کاشانی هم بتوانم در تاریخ ادبیات نفوذ داشته باشم، کلاهم را به هوا می‌اندازم. این واقع‌بینی شاملو را نشان می‌داد. وقتی «کابوی نیمه‌شب» را نگاه می‌کنم، بازی داستین هافمن را که حیرت‌انگیز است نگاه می‌کنم، خب خیلی خام‌طبعانه است من بیایم فکر کنم که یک بازیگرم؛ طبیعتا بازیگر هستم، ولی بازیگر مهم‌بودن فرق می‌کند. بازیگر مهم داستین هافمن است.

خودتان را نابازیگر هم نمی‌دانید؟

خودم را نابازیگر نمی‌دانم، خودم را صد درصد بازیگر می‌دانم، اما اگر سؤال این است که خودم را در خلوت خودم هنرمند و بازیگر می‌دانم، باید بگویم نه. چنین چیزی نیست. یعنی من مرتب در حال تراش‌دادن خودم هستم، در حال نقد خودم هستم، من در خلوت خودم وقتی دارم شعر کار می‌کنم، خودم را شاعر هم نمی‌دانم، ولی اگر کسی بیاید و بپرسد که شما شاعر هستید، می‌گویم بله، هستم. اما در لحظه آفرینش به اینکه من شاعرم فکر نمی‌کنم، در خلوت خودم مرتب در حال پوست‌انداختن هستم.

وقتی که شما کار بازیگری را در  ۶٠سالگی شروع کردید، چه چیزی شور و انگیزه تجربه‌ای ناشناخته و نو را برای شما ایجاد کرد؟ نگران نبودید با پاگذاشتن در عرصه‌ای نیازموده، جایگاه تثبیت‌شده‌تان در ادبیات و شعر متزلزل شود؟

من زمینه‌ کار سینمایی داشتم و از بازیگری سینما بی‌اطلاع نبودم. در سال‌های جوانی عضو کانون فیلم ایران بودم. قبلا هم گفتم جایگاهی که این‌قدر متزلزل باشد که با یک بازی خراب شود، همان بهتر که خراب شود. پس معلوم است جایگاهی نبوده. شاملو هم که می‌دانید با ایرج قادری همکاری کرد و سناریوهای خیلی نازلی نوشت. اما هیچ‌کدام از این تجارب به جایگاه شاملو لطمه نزد، برای اینکه جایگاه شاملو، جایگاه مرتفعی بود. اگر جایگاهی این‌قدر متزلزل باشد که با یک تجربه جدید مورد آسیب قرار گیرد، همان بهتر که چنین شود. منظورم این است که خیلی به جایگاه فکر نمی‌کردم، به این فضای جدیدی که جلویم قرار گرفته بود و پرجلوه هم بود، می‌اندیشیدم و کسب تجربه تازه، انگیزه من بود  و معمولا هم در هر کاری می‌روم، همه تلاشم را می‌کنم، نه اینکه الزاما موفق شوم که آن بحث دیگری است؛ تلاش می‌کنم که به بهترین وجه آن کار را انجام دهم. پس جایی برای ترس باقی نمی‌ماند. من یک ترانه هم خواندم و خوشبختانه هم هرگز ندیدم چیز بدی درباره‌اش گفته شود. بعد از آن ده‌ها نفر برایم آهنگ ساختند و دیگر نخواندم، برای اینکه در آن ترانه و آهنگ چیزی بود که دیدم خوب است و حرف من است و باید تجربه‌اش کنم. در بازیگری هم همین‌جور؛ یعنی الان طبیعی است که سناریوهایی به من پیشنهاد می‌شود. الان در کامپیوترم دو، سه تا فیلم‌نامه است ولی به‌راحتی قبول نمی‌کنم، چون قصدم این نیست که بازیگر شوم. من دنبال بازی هستم، خود زندگی هم بازی است، شعر هم بازی است. درواقع بازیگری هم مثل شاعری برای من راهی است، برای بیشتر جذاب‌کردن زندگی. بنابراین خیلی به جایگاه فکر نمی‌کنم. کاری که برایش انگیزه دارم و به آن علاقه دارم، را سعی می‌کنم به‌خوبی انجام دهم، به طوری که نشان داده شد که به‌خوبی هم انجام دادم و کاندیدای بهترین بازیگری جشن انجمن منتقدان سینمایی هم شدم.

در ادامه مسیر هم نگران این نیستید که در سینما در موقعیتی قرار بگیرید که در مقایسه با جایگاهتان در شعر معاصر، موقعیت مطلوبی نباشد؟

این نگرانی را ندارم، بلکه حواسم هست که با وسواس بیشتری کار کنم. مثلا شاملو به خاطر مشکلات عدیده مالی، می‌رفت به‌عنوان شغل فیلم‌نامه‌هایی که شاید چندان مطلوبش نبود هم می‌نوشت، بعدا می‌گفت آن دوران، دوران بردگی من بود، یعنی دیگر نگران نبود چون، مجبور بود این کار را بکند. من چرا نگران باشم؟ باید حواسم را جمع‌تر کنم و کار دقیق‌تری را انجام دهم.

درواقع این‌طور نیست که شما یک وسوسه‌ای داشته باشید برای اینکه ژانر تازه‌ای را تجربه کنید و بعد آن وسوسه، برای شما این نگرانی را ایجاد کند که نکند مسیری که انتخاب کردم درست نباشد؟

هر کسی یک جهان‌بینی‌ای دارد. کسی که اهل تأمل است، اهل هنر است، اهل شعر و ادبیات است، حرفی برای گفتن دارد. به قول نرودا که می‌گفت همه شاعرها یک حرفی دارند که تمام تلاششان را می‌کنند که به یک وجهی آن حرف را بگویند. خب وقتی من تمام تلاشم این باشد که به بهترین وجه درونیات خودم را بیان کنم، فکر می‌کنم همین دقت و وسواس باعث می‌شود که کمتر نگران چیزی باشم و با تلاش، کارم را بکنم. می‌خواهم بگویم قبل از اینکه نگران چیزی باشم، در شروع مراقبت می‌کنم و نگرانم که در انتخاب کار بی‌دقتی نکنم.

این چهار تا تجربه‌ای که داشتید، از نظر خودتان تجارب قابل قبولی بوده‌اند؟

بله، هرکدام به یک دلیل. وقتی که من «فلامینگوی شماره ١٣» را بازی می‌کردم، هنوز تصمیم به بازیگری نداشتم. ورودم یک تجربه‌ای بود برایم و وقتی در آن فیلم مشغول بازی بودم، فیلم‌بردار ما آقای آقاجانی برگشت به من گفت تو بازی‌ات خوب است. پرسیدم چرا؟ گفت خیلی بازی‌ات زیرپوستی است و غلو نداری  و این برایم جالب بود که پس من می‌توانم یک مقدار دقت بیشتری بکنم. با او گفت‌وگو کردم و خواستم بیشتر برایم توضیح بدهد و او هم توضیح داد. خب این یک تجربه‌ای بود که با اینکه تصمیم نداشتم ادامه دهم، اما وقتی وارد فیلم دوم شدم، آن تجربه همراه من بود و حالا می‌خواستم ببینم چیزهای تازه دیگری می‌توانم مثل آن حرف بشنوم. اواخر فیلم «پنج تا پنج» بود که فهمیدم می‌توانم بازیگری کنم و به خودباوری رسیدم و برای همین بود که در فیلم سوم کاندیدا شدم. برای اینکه دقیقا متوجه شده بودم که وزنه بازیگری چیست. امکان دارد فردا در یک فیلم موفق نشوم که بحث دیگری است، اما در فیلم «احتمال باران اسیدی» تمام مدت مشغول تجزیه و تحلیل کاراکتر بودم. خب بعد از مدتی من شدم آن شخصیت در ذهن خودم. بیشترین تجربیاتم را در درک متن فیلم‌نامه، در فیلم سوم به دست آوردم. یعنی با تلاش خودم به دست آوردم و کسی به من چیزی نمی‌گفت. در هر کدام از فیلم‌ها یک دستاوردی داشتم و دستاوردهای هر چهار فیلم، دستاوردهای واحدی نبودند.

اغلب آدم‌ها، وقتی در یک حوزه صاحب سبک و مشهور می‌شوند، کمتر سعی بر تجربه حوزه‌های دیگر دارند. برای شما این‌گونه نبود و شما پس از چهار دهه شاعری، بازیگر شدید. در شعر و شاعری برای شما چه خلأیی وجود داشت که ریسک کردید و در یک حوزه‌ای که زبان و جهان متفاوتی با شعر دارد وارد شدید؟ چه چیزی در شاعری کم بود که بازیگری آن را جبران می‌کرد و شما را ترغیب کرد که بازیگری را تجربه کنید؟

سؤال خوب و دقیقی است. من برای شما چند تا مثال می‌زنم که قضیه برایتان روشن شود. من و آقای دکتر اسماعیل‌پور تابستان دو سال پیش به کنگره جهانی شعر در چین دعوت شدیم. در آنجا همه شاعران مهم جهان که درواقع یک‌جوری نماینده شعر زبان خودشان بودند، حضور داشتند. یکی، دوهفته‌ای آنجا بودیم، شعر خوانده شد، بحث شد، کتاب‌ها چاپ شد، تلویزیون‌ها آمدند مصاحبه‌ها کردند، اما تمام آن اتفاقات، همان‌جا خلاصه شد. درحالی‌که وقتی من یک فیلمی بازی کنم، حتی اگر یک‌دهم این اتفاقات برایش نیفتد، به شکل شگفت‌آوری صدایم به گوش همه می‌رسد. این دوره، دوره‌ای است که دیگر شعر و نقاشی جلوی صحنه نیست. نگاه کنید که شعر مخاطب بیشتری را در جهان امروز جلب می‌کند؛ یا سینما یا موسیقی؟ واقعیت این است که در جهان امروز تئاتر دیگر جلوی صحنه نیست؛ نه اینکه بد است، خیلی از هنرها از تئاتر دارند تغذیه می‌کنند، اما تئاتر بُرد چندانی ندارد. خیلی از هنرها ذاتا دارند از شعر تغذیه می‌کنند. آقای باب دیلن شاعر بوده، آقای لئونارد کوهن شاعر بوده؛ اینها آمدند خواننده شدند تا حرفشان به واسطه موسیقی به گوش جهان برسد. اگر همان شعر را صرفا ادامه می‌دادند، صدایشان به هیچ کجا نمی‌رسید. برای اینکه جلوی صحنه، موسیقی است و سینما. برای منی که مخاطب برایم مهم است و حرفی دارم که می‌خواهم مخاطبم بشنود، طبیعتا سینما که بُرد بیشتری دارد جذاب‌تر است. این به این معنا نیست که شعر بُردی ندارد، این به این معنا نیست که شعر قابلیت و صلاحیت ندارد، بلکه به این معناست که اساسا شعر چنین جوهره‌ای ندارد. شعر متکی به زبان است، باید ترجمه شود به چینی، فرانسه، انگلیسی؛ اما سینما چنین نیازی ندارد، موسیقی چنین نیازی ندارد و بی‌واسطه‌تر هستند.

 خب طبیعتا اگر زمانی که نوجوان بودم و این امکاناتی که الان هست، وجود داشت، حتما از همان موقع می‌رفتم سمت موسیقی و سینما. یک سال‌هایی بود در دهه ۴٠  که احمد شاملو شب‌های شعر گذاشته بود، شب‌های شعر خوشه و جمعیت زیادی را از تمام ایران جذب کرده بود. خب الان دیگر شعر در آن جایگاه نیست. آن زمان هم جایگاه موسیقی و سینما مثل شعر نبود اما امروز این دو (موسیقی و سینما) جایگاه بقیه را گرفته‌اند. بنابراین شما می‌پرسید چه خلأیی وجود داشت، این خلأ در زندگی من نبود، در بی‌قابلیتی شعر نبود، در واقعیت جهان امروز است. به قول پست‌مدرن‌ها، جهان دارد هم‌زمان می‌شود. این هم‌زمانی را شعر پاسخ‌گو  نیست. یعنی چه؟ یعنی شما الان در تلگرام به عنوان یک رسانه دنیای امروز نگاه می‌کنید و در ویدئویی می‌بینید که همسر آقای ترامپ، دست او را پس زده، و جز شما  میلیاردها نفر در سراسر دنیا هم‌زمان این تصویر را دیده‌اند. این هم‌زمانی خاصیت تصویر است. شعر این توانایی را ندارد. سؤال شما بسیار سؤال دقیق، درست و زیبا بود. این عصر، عصر هم‌زمانی است، بنابراین وقتی نیرو و انرژی‌ات را برای بیان درونیاتت می‌گذاری، بهتر است برای چیزی بگذاری که در درون این هم‌زمانی جا داشته باشد.

پس می‌توان از اظهارنظر شما نتیجه گرفت که دوره فراگیری شعر تمام شده است؟

یک‌جوری بله. من در خیلی از کنگره‌های جهانی شعر شرکت داشتم. در فرانسه با آدونیس و خیلی شاعران مطرح دنیا، شب شعر داشتیم در کوچه‌ها. من از برگزارکننده‌ها سؤال کرده بودم که چرا این شعرخوانی را در کوچه‌ها گذاشتید؟ ایده‌ای زیبا، جالب و جذاب بود. ما در کنار اقیانوس، کنار رودخانه‌ها، در خیابان‌ها و… می‌نشستیم و برای عابران شعر می‌خواندیم. مسئول کنگره در پاسخ به من گفت می‌خواهیم مردم را با شعر آشتی دهیم  و من تعجب می‌کردم که یک آدم فرانسوی دارد این حرف را می‌زند، برای اینکه تصورم این بود که مردم لااقل در فرانسه که با شعر قهر نیستند. منتها بعدتر پی بردم که مردم با شعر قهر نیستند منتها شعر دیگر جلوی صحنه نیست. در دنیای امروز شعر، در کنار موسیقی و ترانه شنیده می‌شود. چندی پیش پینک‌فلوید ترانه‌ای خواند برای مهاجران و پناهندگان. خب اگر این یک شعر بود که فقط توی کتاب منتشر می‌شد، چند نفر آن را می‌خواندند؟ اما وقتی با موسیقی همراه شد چند نفر در سراسر جهان آن شعر را شنیدند؟ تأکید می‌کنم اینها به معنی بی‌قابلیتی و بی‌حرمتی شعر نیست و اصلا این فراگیری، جزء وظایف شعر و کارکردهای شعر نیست، جزء کارکردهای موسیقی و سینما است. یکی از عواملی که من بعد از ۶٠ سالگی آمدم و ترانه خواندم که البته ادامه ندادم و بعید است که ادامه هم دهم چون به سمت سینما کشیده شدم، همین نگرش من به مقوله شعر، سینما و موسیقی بود.

حالا که مدتی است بازیگری و سینما برایتان جدی شده، این مشغله تازه بر فعالیت شاعری‌تان سایه نینداخته است؟

این هم سؤال جالبی است. نه، مطلقا. شعر دیگر جزئی از من شده است. شعر در درون آدمی سه دوره طی می‌کند. یک دوره ابتدایی است که هنوز دارد آدم را آزمایش می‌کند. خب این مرحله زود می‌گذرد. یک دوره یافتن زبان و پیچیدگی و… از این مرحله هم بگذری، اگر کارت تداوم پیدا کند و به آن مرحله سوم برسی، دیگر شعر جزئی از تو می‌شود و مثل حرف‌زدن و سایر روزمره‌هایت می‌شود. یعنی من تقریبا هر روز و هر شب شعر می‌گویم. که البته همه آنها خوب نیست. بعضی‌ها را کار می‌کنم و بعضی‌ها را پاره می‌کنم. شعر جزئی از من است، جزئی از تأملات و زندگی من. یعنی شما وقتی یک کلمه را می‌گویید، آن کلمه در ذهن من تبدیل به شعر می‌شود. چند روز قبل با آقای عباس مخبر در شهرک محل سکونتمان قدم می‌زدیم، یک درخت کهن‌سالی بود که از پایینش چند تا جوانه درآمده بود. رو به آقای مخبر گفتم نوه‌گان این درخت را ببینید! دیدن این جوانه‌ها به شکل نوه‌های آن درخت کهن‌سال، از ذهنیت شعری من می‌آید. می‌خواهم بگویم شعر بخشی از نگرش و زندگی من شده است. تلاشی برای شعرگفتن نمی‌کنم؛ اگرچه همیشه نمی‌توان شعر گفت. اما شعر با وجود من ممزوج شده است، برای همین هم امروز دیگر شعر برای من خصوصی‌تر از گذشته است و هیچ علاقه‌ای ندارم که کتابی تازه چاپ کنم. اشعارم را دارم برای خودم جمع می‌کنم و نگه می‌دارم.

 همکاری با آقای علیقلیان «فلامینگوی شماره ١٣» چطور بود؟

اساسا همکاری با آقای علیقلیان مسبب علاقه من به سینما شد. به خاطر شخصیت ایشان. ایشان مهندس هواپیما هستند، علاقه‌شان به شعر و مناعت طبعشان مرا دلبسته سینما کرد. تنها ترسم از ورود به سینما این بود که با یک‌سری آدم‌های ناخوشایند مواجه شوم، ولی خوشبختانه با یک‌سری آدم‌های بسیار خوشایند مواجه شدم و همان‌ها باعث شدند تا من علاقه‌مند به سینما شوم.

 حالا که دیگر چهار تجربه سینمایی در کارنامه خود دارید و با بازیگرانی نظیر گلاب آدینه و رضا کیانیان هم‌بازی شدید و می‌توان گفت سینما برای شما جدی است، خودتان را جزئی از فضای سینمای ایران می‌دانید؟

خودم را جزئی از سینما نمی‌دانم، خودم را هنرجوی سینما می‌دانم، کسی که در حال مطالعه سینماست و علاقه دارد شناخت بیشتری پیدا کند. حداقل دو، سه ماه در میان یک فیلم‌نامه می‌خوانم و معمولا هم فیلم‌نامه‌ها را قبول نکردم، برای اینکه شاید برای کس دیگری خوب باشد، اما برای من خوب نبوده چون چیزی که خیلی در درجه‌اول مهم است، تأملاتی است که در یک اثر هنری جریان دارد. برایم خیلی اهمیت دارد که شخصیت‌پردازی‌ها و فضاسازی‌ها و پیوند کار چگونه است. اگر آن تأملات و تم فیلم مورد قبولم باشد، با کارگردان و نویسنده وارد گفت‌وگو می‌شوم. موقع فیلم دیگر هیچ بحثی با کارگردان ندارم، حتی پشت مانیتور هم نمی‌روم، اما قبل از شروع، اگر از سناریویی خوشم بیاید، خیلی دقیق با کارگردان و نویسنده‌اش گفت‌وگو می‌کنم. می‌توانم بگویم سینما برایم یک مقوله بسیار جدی است مثل شعر.

یعنی شعر و سینما همپای همدیگر؟

بله، یعنی درحال‌حاضر چنین است. امروز که فیلم‌های تاریخ سینما را نگاه می‌کنم، یک‌جور دیگری نگاه می‌کنم نسبت به ١٠ سال پیش. مثلا فیلم «کابوی نیمه‌شب» را بارها دیده بودم، اما الان که نگاه می‌کنم، به ظرایف، دقایق و جزئیاتش نگاه می‌کنم، بیشتر دقت می‌کنم و برایم خیلی جذاب‌تر است. این را هم بگویم که همه کارها را برای رضایت خاطر خودم انجام می‌دهم و اگر به خاطر رضایت خاطر خودم نباشد، به سمت هیچ‌کدام اینها نمی‌روم. یعنی همان‌قدر که در شهرک محل سکونتم، غروب‌ها از تماشای نوری که بر برگ‌ها می‌افتد و این برگ‌ها در نور تکان می‌خورند و برق می‌زنند لذت می‌برم و برایم جلوه زنده‌ای دارند و با آنها احساس پیوند می‌کنم و برایم جذاب و زندگی‌بخش هستند، به همین نسبت هنری را هم دوست دارم که برایم این‌گونه باشد و با من چنین کاری کند. اطمینان خاطرم هم از همین‌جا می‌آید که دنبال جذابیت‌های پنهان در کارها هستم و امیدوارم که در ادامه راه هم، کارها خوب پیش برود.

منبع: عصرایران

روزنامه بهار: مسئله قاچاق فیلم‌های سینما که بخشی از محصولات فرهنگی و مورد علاقه شبکه قاچاق هم هستند، به مسئله این روزهای بسیاری از سینماگران تبدیل شده است. مسئله‌ای که از ورود غیر مجاز کپی «گشت ۲» به بازار قاچاق و واکنش کارگردان آن در آتش زدن کارت خانه سینما، شروع و دوباره به بحثی داغ بدل شد. این مسئله سینماگران را بر آن داشت تا از برخورد انفعالی خانه سینما انتقاد کنند و نگران آینده آثار فرهنگی خود شوند. بر خلاف این نظرات صنف تهیه‌کنندگان خانه سینما جلسات مختلفی با کانون بازرگانی صدا و سیما، وزارت فرهنگ و ارشاد و همچنین شورای راهبردی توسعه سینما برگزار کرده است اما در نهایت بر ضعف قانونی تاکید دارد و به میان آمدن بازوی اجرایی نیروی انتظامی و قوه قضائیه را هم الزامی می‌داند. در این راستا با برخی از کارشناسان سینما این مسئله را به بحث گذاشته‌ایم که در ادامه آن را خواهید خواند.
***

دانش: به جای گمانه زنی باید روی ایجاد برخورد‌های رسمی تمرکز کرد
مهرزاد دانش، منتقد سینما در گفتگو با «بهار» عنوان کرد که قاچاق کالاهای فرهنگی در همه کشورها رخ می‌دهد و تنها منحصر به ایران نیست و در ادامه گفت: یکی دو دهه قبل همکاری مجدانه‌ای برای محدود کردن قاچاق فیلم‌ها بین نیروی انتظامی، قوه قضائیه و خانه سینما برقرار شده بود. فکر می‌کنم اگر همان همکاری‌ها با تداوم جدی صورت بگیرد، کمتر با این مسائل رو به رو شویم. گمان من این است که آن همکاری ها، همکاری هایی مقطعی بود و در مقطع خاص خودش هم جواب داد ولی آن همکاری‌ها ادامه پیدا نکرد. شاید بحث گسست سیاسی و جناحی هم به این مسئله دامن زد و به عدم همکاری منجر شد.

وی در ادامه اظهار داشت: اگر بشود فضایی را ایجاد کرد که نیروی انتظامی، قوه قضائیه، خانه سینما و سازمان سینمایی در کنار هم قرار بگیرند و تشکلی دائمی را سبب شوند، رصد و برخورد جدی با عوامل قاچاق فیلم‌ها ممکن می‌شود و در نهایت کمتر شاهد بروز چنین مشکلاتی هم خواهیم بود.
این منتقد سینما در پاسخ به این سؤال که گمانه زنی‌های مختلفی درباره قاچاق سینما مطرح می‌شود، برخی وجود دست‌هایی پشت قضیه قاچاق فیلم‌ها را مطرح می‌کنند که از این مسیر سود کلانی می‌برند و برخی این مسئله را مطرح می‌کنند که از این  راه برای توافق زود هنگام برای ورود فیلم به شبکه خانگی چانه زنی می‌کنند؛ اظهار داشت: گمانه‌زنی‌ها باید بر اساس استدالال هایی صورت بگیرد. می‌توان حدس‌های مختلفی هم زد ولی‌ترجیح می‌دهم به جای حدس زدن، به شکل جدی ماجرا را به سمت فضای رسمی پیش برد تا با این موضوعات برخورد کند. اگر واقعا شبکه‌هایی هست که به شکل عمدی دست به قاچاق فیلم‌ها می‌زند و دنبال بیرون انداختن رقیب از گود یا بازار گرمی فیلم هستند، در هر صورت نیاز به تمرکز بیشتر برای برخورد جدی‌تر و رسمی‌تر است. وی درباره این که خانه سینما به عنوان یک واحد صنفی چه وظایفی در پیگیری و نظارت بیشتر نهادهای قانونی بر‌عهده دارد؟ ، چنین پاسخ داد: مسئول مستقیم رسیدگی به این مسائل خود صنف و خانه سینما است اما این که برد و توان برخوردی صنف در این مسائل تا چه حد می‌باشد، آیین نامه مشخص می‌کند.

کیایی: روزآمد شدن تهیه کنندگان و مراقبت از فیلم‌ها نیاز امروز سینما است
مصطفی کیایی، کارگردان و نویسنده سینما در پاسخ به این سؤال «بهار» که چه راهکارهایی برای مقابله با مسئله قاچاق فیلم‌ها وجود دارد؟ ، گفت: بحث قاچاق محصولات فرهنگی مثل خیلی از مسائل دیگر جامعه، جریانی پشت آن وجود دارد که سود و منفعتی مالی قابل توجهی می‌برد و بروز این مسئله هم بخشی اش به خواست این جریان بر می‌گردد. جریانی که مانع جمع شدن فرآیند قاچاق است. وقتی با نیروی انتظامی یا قوه قضاییه که قدرت اجرایی دارد صحبت می‌کنیم، آنها هم از مقابله با این مسئله استقبال می‌کنند و آماده همکاری هستند.

این کارگردان سینما تاکید کرد که جریانی سازمان یافته از قاچاق فیلم‌ها حمایت می‌کند و افزود: رقمی که این جریان در این بده بستان‌ها به دست می‌آورند بسیار بالاست. صاحب اثر و شرکت پخش کننده نهایت رقمی حدود یک میلیارد تومان به دست آورند اما این رقم در جریان قاچاق بسیار بیشتر و در حدود دو تا سه میلیارد تومان خواهدبود. در نتیجه مبالغ بزرگی در این سیستم جا به جا می‌شود و بسیاری از فیلم‌های قاچاق شده تنها در زمان اکران آنها مورد سوء استفاده قرار نمی‌گیرند و در طی سال آنها از این محصولات فرهنگی بهره‌برداری مالی می‌کنند. در بازار قاچاق می‌توان کپی هایی را پیدا کرد که با اصل اثر تفاوتی ندارند. خیلی از مراکز در شهرستان‌ها ۱۰۰ نسخه  می‌خرد ولی شاید بقیه این اثر در سیستم قاچاق منتشر شود.  معتقدم یک نیرویی در فضای سینما رخنه کرده و این بازار را در دست گرفته است و به همه شیوه‌ها هم دسترسی دارد و به خوبی از این مسیر درآمد کسب می‌کند.
وی در ادامه به توانایی سیستم قاچاق در دسترسی به محصولات فرهنگی اشاره کرد و گفت: این جریان از هر راه و منابعی وارد می‌شود تا فیلم را به دست آورد و قاچاق آن را به نتیجه می‌رساند. معتقدم برای جلوگیری این مشکل نیاز است تا یک فرآیند اطلاعاتی قوی شکل بگیرد و کسانی که پشت این جریان هستند، دستگیر شوند. مقابله با این سیستم، مقابله با یک فساد است که همکاری نیروهای امنیتی و اطلاعاتی در کنار نیروی انتظامی را می‌طلبد.

کارگردان فیلم «خط ویژه» و «عصر یخبندان» که پیش از این فیلم موفق و پرفروشش «بارکد» ، قربانی سیستم قاچاق شده بود در پاسخ به این سؤال که متولی اصلی برخورد با این مسئله کیست؟ ، تصریح کرد: متولی اصلی در این زمینه دو نهاد قابلیت اجرایی و رسیدگی دارند. یکی وزارت فرهنگ و ارشاد است که مجوزهای آثار توسط آنها ارائه می‌شود و ارشاد به عنوان یک وزارت خانه می‌تواند پیگیر رفع این مشکل باشد. از طرفی هم صنف تهیه کنندگان سینما در خانه سینما باید دنبال این مسئله را بگیرند زیرا منافع مالی فیلم‌ها سهم و مسئله آنهاست. به نظرم همکاری این دو نهاد می‌تواند راهکاری برای مقابله با این مسئله را پیگیری و رسیدگی کنند. برخی از دوستان که اثرشان وارد این سیستم شده و متضرر شده اند، اظهار داشته‌اند که کارت کانون کارگردانان سینما را به آتش خواهند کشید؛ رسیدگی به این مسئله خیلی مرتبط به آن کانون نیست.

کیایی وجود یک بازوی اجرایی برای مقابله با قاچاقچیان محصولات فرهنگی را الزامی دانست و گفت: خانه سینما یا ارشاد نمی‌توانند امور اجرایی و برخورد با این جریان را انجام بدهند. آنها تنها می‌توانند رابطه لازم را بین نیروی انتظامی و قوه قضائیه به وجود بیاورند و این مطالبه را از آنها داشته باشند تا نسبت به این مسئله رسیدگی شود.وی در ادامه بر روزآمد شدن همه سینماگران و به ویژه تهیه‌کنندگان تاکید کرد و اضافه کرد: آشنایی با همه راه‌های کپی‌برداری و مقابله با آنها باید در راس قرار بگیرد و این صنف به روز شوند. الان مثل گذشته نیست که با یک دوربین از روی پرده فیلمبرداری شود و کپی از فیلم به بازار قاچاق وارد شود. لو رفتن محصولات فرهنگی از راه‌های مختلف ممکن شده است و لازم است که شورای عالی تهیه کنندگان آشنایی کافی در این موارد را به دست آورند و به مسائل روز تجهیز شوند. مراقبت از فیلم‌ها با توجه به فضای قاچاق موجود اهمیت بیشتری پیدا کرده است.

ساداتیان: لازم است فقها درباره ضرر و زیان آثار فرهنگی اعلام نظر کنند
سید جمال ساداتیان، تهیه کننده سینما و عضو شورای راهبردی توسعه سینما در گفتگو با «بهار» گفت: کسانی که وارد سیستم قاچاق می‌شوند، از نظر اخلاقی مسئله دارند و تشدید قانون هم راه به جایی نمی‌برد. همان طور که در مسئله مواد مخدر هم نمی‌توانند با عوامل آن برخورد کنند. گردش مالی هزار میلیاردی در قاچاق فیلم ها، بسیار سودآور است و افرادی که در این حیطه فعالند در پناه امن بودن و دور بودن از برخورد سیستم قضایی و انتظامی به راحتی به کار خود مشغولند. این امنیت در سایه، آنها را در ادامه فعالیت خود آزاد گذاشته است. آمارهایی که انجمن رسانه‌های تصویری اعلام کرد، نشان می‌دهد که ۸۵ درصد فیلم هایی که وارد بازار می‌شود، توسط شبکه قاچاق توزیع می‌شود و نه از طریق مجاری رسمی. بسیاری از این فیلم‌ها از روی کپی اصلی تهیه شده‌اند و سود کلانی را به جیب قاچاق چیان واریز می‌کنند حالا فکر کنید آثاری مثل «گشت ۲» که هنوز وارد شبکه خانگی هم نشده‌اند و کپی آنها در اختیار شبکه قاچاق قرار گرفته است، چه سودهایی را برای آنها به همراه خواهد داشت.

وی در ادامه یادآور شد که این مسئله به کرات در دوره‌های پیشین مطرح شده است و گفت: برخورد با افرادی دستفروش که محصولات فرهنگی را ارائه می‌دهند، به مثابه یک مسکن هستند و راهکار اصلی نیست. از آنجا که قانون مدونی برای برخورد با این دسته از افراد و شبکه بزرگتر و پنهان قاچاق محصولات فرهنگی وجود ندارد، سیستم قضایی هم نمی‌تواند برخورد رسمی و جدی‌تری را اعمال کند. در نتیجه این شبکه هم به دلیل سود باد آورده‌ای که در این میان کاسب می‌شوند، حاضر به‌ترک این فرآیند نمی‌شوند. تهیه کننده فیلم «جامه دران» و «چهارشنبه سوری» افزود: لازم است که برخورد نصیحت گونه را کنار گذاشته و قانون‌مند شده مسائل را پیگیری کرد. مدعی نمی‌شوم که می‌توان این مسئله را ریشه کن کرد اما قطعا می‌توان برخوردهای جدی‌تری را درخواست و تبیین کرد تا بتوان به یغما رفتن محصولات فرهنگی را مهار کرد.

وی به بحث کپی رایت اشاره کرد و گفت: شاید لازم است به کپی رایت جهانی بپیوندیم و از آن طریق برخورد با این مسئله فرهنگی را پیگیری کنیم. ظاهرا برخورد با این مسئله را از نظر فقهی رد می‌کنند و کپی محصولات فرهنگی را متضمن ضررو زیان نمی‌دانند. این مسئله باید مورد بررسی و اظهار‌نظر بزرگان قرار بگیرد و این مسئله که محتوای فرهنگی هم مثل محتوای صنعتی، ارزش مادی و معنوی دارد ،  حتما باید از آن صیانت شود. ورود «گشت ۲» به بازار قاچاق دوباره توجهات به این مسئله را جلب کرده است در صورتی که این شبکه قاچاق حتی پیش از این که DVD  فیلم‌ها به شبکه خانگی بیایند، شبکه‌های ماهواره‌ای خارج از کشور یا شبکه‌های مجازی، کپی آنها را به دست آورده و آنها را به یغما می‌برند. ساداتیان با تاکید بر این که این دست از محصولات فرهنگی از نظر مالی متضرر می‌شوند، تصریح کرد: از طرفی این آثار در بدترین حالت ممکن توزیع می‌شوند و از منظر هویت اجتماعی هم به آن فیلم‌ها لطمه می‌خورد زیرا در سخیف‌ترین حالت ممکن توزیع می‌شوند. همچنین باید این مسئله هم بررسی شود که چقدر در این زمینه فرهنگ‌سازی شده است که خود مردم با عدم استقبال و کپی یا خرید این آثار وارد عمل شوند و مانع بهره برداری‌های شبکه قاچاق شوند. چقدر از گردش مالی موجود در شبکه‌های قاچاق به بدنه سینما  بازمی گردد؟ علی القاعده این ناشی از ضعف وزارت ارشاد است که مسئله را تعقیب نمی‌کند تا این موضوع را قانون‌مند کند و بر اساس الزامات قانون با خاطیان هم برخورد نماید.

منبع: بهارنیوز

به گزارش ایرنا، رضا کیانیان تصریح می کند: امروز داشتم درباره ریزگردها با حبیب احمد زاده، نویسنده، صبحت می کردم که خودش هم اهل بوشهر است.او که سالها در جبهه حضور داشته و جنگیده، می گفت: «در زمان جنگ هم ریزگردها بودند؛ طوری که با هجوم ریزگردها در سال چند روز جنگ تعطیل می شد.» ریزگردها یک معضل قدیمی اند.رویارویی با آن #عزم _ملی، #عزم_ منطقه ای و #عزم_ جهانی نیاز دارد.این معضل حل نمی شود، مگر با همکاری کشورهای منطقه و سازمان ملل.

منبع: بهارنیوز

ودود موذن‌زاده در گفتگو با ایلنا، ضمن بیان این مطلب گفت: آنچه به عنوان “اذان موذن‌زاده” شناخته می‌شود اولین اذان ایرانی‌است که گفته شده؛ برای اولین بار پدر‌بزرگ ما “شیخ کریم موذن” این اذان را قبل‌تر از سال ۱۳۳۲ اجرا کرده است. این اذان با همین ویژگی ایرانی بودنش در ذهن همه مردم شکل گرفته و مردم آن را دوست دارند. بعد از پدربزرگم نیز این اذان توسط فرزندانش رحیم و سلیم موذن‌زاده و همچنین خود من؛ اجرا شده است. این خواننده در ادامه افزود: امکان دارد افرادی اعتقاد داشته باشند اذان را نباید با لحن ایرانی اجرا کرد، من به اعتقاد آنها نیز احترام می‌گذارم. اما به خاطر می‌آورم روزی که آقای شهرام ناظری در مصاحبه‌ای از “اذان موذن‌زاده”بسیار تمجید کرد و گفت این اذان در گوشه روح‌الرواح آواز بیات ترک اجرا شده و اصلا ویژگی خاص آن، لحن ایرانی اذان است.

وی همچنین عنوان کرد: هنر این ویژگی را دارد که بسیاری از مفاهیم، به خصوص در حوزه مذهب را بومی کند که نمونه‌اش را در معماری مساجد کشورهای مختلف نیز می‌بینیم. در اجرای اذان موذن‌زاده نیز همین اتفاق افتاده است. اگر بخواهیم دقیقا یک اجرا از کشور دیگری را کپی کنیم که اتفاق مهمی نمی‌افتد. من اعتقاد دارم ویژگی چنین آثاری (اذان موذن‌زاده) این است که بومی شده‌اند و در خاطره چندین نسل رسوخ کرده‌اند. یعنی نمی‌شود آن را از مردم ایران جدا کرد چراکه بسیار برای آن ارزش قائل هستند. ودود موذن‌زاده گفت: وقتی این اذان در قالب موسیقی ردیف دستگاهی ایران قرار می‌گیرد احتمال دارد کمی بحث تجوید و قرائت لغات عربی نیز تحت تاثیر قرار بگیرد. البته مولفه‌های موسیقی ردیف ایرانی بسیار ماهرانه در این اذان گنجانده شده است.

این موزیسین افزود: زیبایی اذان هم به گونه‌ای بوده که نه تنها به روح و مفهوم خود اذان ایرادی وارد نکرده بلکه باعث ارائه بهتر آن، متناسب با فرهنگ ایرانی شده است. به همین دلیل هم؛ اذان موذن‌زاده به عنوان میراث‌فرهنگی کشورمان به ثبت ملی رسیده است. ما نمونه‌هایی از اذان را در کشورهای مختلف داریم که به محض شنیدن آنها متوجه می‌شویم توسط فردی از چه ملیتی اجرا شده است. مثلا وقتی اذانی از کشورهای آفریقایی یا ترکیه را می‌شنوید بالافاصله، هم متوجه اصل پیام می‌شوید و هم از ملیت فرد موذن اطلاع پیدا می‌کنید و این به نظر من هیچ ایرادی ندارد و بسیار ارزشمند است. من هم سال ۱۳۷۶ این اذان را در مسابقه اذان در صداوسیما در کنار یک اذان برگزیده عربی اجرا کردم.

ودود موذن‌زاده در بخش دیگری از این گفتگو درباره ویژگی‌های “ربنا”یی که محمدرضا شجریان اجرا کرده عنوان کرد: در مورد اجرای “ربنا” نکته مهمی وجود دارد که اجازه نمی‌دهد بگوییم مجموع کل این اثر به‌طور کامل در دستگاه‌های ایرانی یا کاملا در فضای موسیقی عربی اجرا شده است. اشتراکاتی میان موسیقی ایرانی و موسیقی عربی وجود دارد، که آقای شجریان در اجرای این اثر از آن الحان استفاده کرده است. وی در ادامه افزود: در واقع “ربنا” تلفیقی از دستگاه‌های موسیقی ایرانی و عربی است. از نظر تونالیته فضاهای مشترک بسیاری میان موسیقی ایرانی و موسیقی عربی وجود دارد؛ برای مثال در دستگاه شور این فضاهای مشترک در تونالیته بیشتر مشهود است.

این موزیسین گفت: در اجرای “ربنا” آقای شجریان کار استثنائی انجام داده است و من به نوبه خودم این کار ارزشمند را تقدیر می‌کنم. این اثر به‌طور قطع کار ماندگاری محسوب می‌شود. این خواننده درباره اجرای ادعیه و مناجات‌ها با الحان ایرانی گفت: بحث استفاده کردن یا نکردن از الحان ایرانی در اجرای مناجات‌ها بحثی است که این روزها بسیار باب شده که من از نظر شرعی و فقهی اطلاعی در این زمینه ندارم اما معتقدم “ربنا” بسیار ارزشمند و قابل تقدیر است و شاید چنین توانایی در اجرا تا چندین نسل دیگر تکرار نشود. از نظر موسیقایی نیز ربنا یک اثر بی‌نظیر محسوب می‌شود.

منبع: بهارنیوز