آداب و رسوم مردم ایران در ماه رمضان
روزنامه بهار: رمضان، از سال‌های دور تاکنون، در فرهنگ مردم از جایگاهی ممتاز برخوردار بوده و همواره آیینهای ویژهای در ارتباط با این ماه، در میان مردم کشورهای اسلامی به اجرا درآمده است. آداب و رسوم ماه مبارک رمضان یکی از مباحث مهم فرهنگ مردم است که به واسطه قدمت خود، از قداست ویژهای برخوردار است. متأسفانه در زندگی شهری و ماشینی، بسیاری از این سنت‌های زیبا به بوته فراموشی سپرده شده‌اند و بسیاری دیگر نیز کم رنگ تر شده‌اند و از آنجا که این رسوم زمینه ساز همبستگی در جامعه به ویژه در میان آحاد ملل مسلمان است، اهمیت فراوانی نیز دارد. در ادامه به بررسی برخی از این آداب و رسوم ماه رمضان در شهر‌های مختلف ایران می‌پردازیم.
بانوان مومن یزدی و ختم قرآن کریم
در ماه مبارک رمضان جلسات قرائت قرآن مجید در سطح مساجد یا منازل برای مردان و زنان مؤمن این دیار از شور و هیجان ویژهای برخوردار است. از روز نخست ماه مبارک رمضان، بیشتر بانوان در منزل یکی از داوطلبان و یا در مکتبخانه‌هایی گرد هم جمع شده و هر فردی جای خود را مشخص می‌کند. در طول ۳۰ روز ماه مبارک رمضان هر روز یک جزء از کلام وحی قرائت می‌شود تا کل قرآن مجید ختم شود. بانوان مؤمن یزدی اعتقاد دارند که در جلسات ختم قرآن مجید در طول ماه مبارک رمضان در پایان، سوره توحید به هر کسی برسد در کارش گشایش و زندگی‌اش توأم با خیر و برکت در طول سال خواهد بود.
پیراهن فاطمه در آذربایجان حاجت می‌دهد!
در این ماه نیز برخی از آداب و سنت‌های مردم آذربایجان شرقی متمایز از دیگر مناطق کشور و منحصر به این خطه از ایران اسلامی است. در آذربایجان شرقی، دو سنت قاباخلاما و کیسه‌دوزی با گذشت قرون همچنان پابرجاست و به خصوص قاباخلاما با جدیت اجرا می‌شود. علی فلسفی، کارشناس مردم‌شناسی سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری آذربایجان شرقی گفت: به طور کلی مردم آذربایجان شرقی از نیمه ماه شعبان، خود را برای استقبال از ماه رمضان آماده میکنند. آخرین جمعه ماه رمضان، ۲۷ ماه رمضان یا آخرین پنجشنبه این ماه، روزی است که در نقاط مختلف استان، زنان و دختران گرد هم می‌آیند و هر خانواده برای خود کیسه‌ای می‌دوزد. سپس مقداری پول در این کیسه‌ها می‌گذارند، بر آن دعا می‌خوانند، فوت میکنند و آن را تا سال دیگر در صندوقچه خود نگاه می‌دارند. این کیسه را برکت کیسه سی یا کیسه برکت می‌نامند و اعتقاد دارند بدین صورت، هرگز دچار فقر و بی‌پولی نخواهند شد. در برخی از روستاهای آذربایجان شرقی، در روز جمعه آخر ماه رمضان، زنانی که بچه دار نمی‌شوند، هنگام عصر به مسجد می‌روند و دو رکعت نماز حاجت به جا می‌آورند. سپس از مسجد خارج می‌شوند و به منزل هفت زن که اسم آنها فاطمه است، می‌روند و از هرکدام یک تکه پارچه می‌گیرند. آنها از پارچه‌های یاد شده، پیراهنی بچه گانه به نام پیراهن فاطمه می‌دوزند و نزد خود نگاه می‌دارند و عقیده دارند تا ماه رمضان سال آینده حتماً بچه دار خواهند شد.
خانه تکانی زنان ترکمن در ماه رمضان
ترکمن‌های ایران به لحاظ کثرت آداب و رسوم در زندگی روزمره، دارای فرهنگی بسیار غنی هستند. این مردم به‌دلیل داشتن پیشینه فرهنگی بسیار کهن، تقریباً برای هر مناسبتی، مراسم خاصی دارند که یکی از این مناسبت‌ها، ماه مبارک رمضان است. فرارسیدن این ماه، سبب خوشحالی هر ترکمن می‌شود. آنها در ماه رمضان از مرد و زن و پیر و جوان با شور و شعفی بسیار، غیر از به جا آوردن فرایض، در تمامی مراسمی که ویژه این ماه است، شرکت میکنند. ترکمن‌ها حداقل یک هفته قبل از حلول ماه مبارک رمضان، مقدمات ورود به این ماه پرفیض و برکت را فراهم میکنند. زنان بیشتر از روزهای معمول به نظافت خانه و حیاط منزل می‌پردازند و مردان نیز خواربار و ملزومات این ماه را خریداری میکنند. در بسیاری از مناطق ترکمن نشین، رسم است که مردم در آخرین جمعه قبل از حلول ماه رمضان، به شکل دسته جمعی، مسجد محل خود را نظافت کنند. برخی از خانواده‌ها نیز سجاده‌هایی را از جنس قالیچه و نمد که به آن نماز لیق میگویند، به مسجد محل خود اهدا میکنند. رویت هلال ماه رمضان نیز در میان ترکمن‌ها با هیجان خاصی همراه است.
سر روزهای هدیه دختران و پسران کرمانی
مردم کرمان نیز در ماه مبارک رمضان، آداب و رسوم ویژهای را دنبال میکنند و در تزکیه نفس و انجام عبادات و فرایض مقدس این ماه مقید هستند. مردم کرمان سعی میکنند هرگونه جشن و مراسمی را که تدارک دیده‌اند، قبل از حلول ماه مبارک رمضان در ماه شعبان برگزار کنند. در قدیم، اوایل ماه مبارک رمضان در میان خانم‌ها به‌ویژه زنان سالخورده رسم بود به خاطر خواصی که قهوه دارد، پس از حل کردن آن در آب، آن را به پیشانی خود می‌مالیدند. در کرمان بزرگ‌ترها با دادن سرروزه‌ای به دختران وپسران که نوعی هدیه و کادوی مناسب بود، بچه‌هایی را که به سن تکلیف می‌رسیدند، به انجام فریضه روزه داری ترغیب می‌کردند. یکی دیگر از رسوم ماه رمضان در برخی مناطق استان کرمان، خواندن الله رمضونی پسران و کلیدزنی دختران در شب‌های قدر است. ثبت آداب و رسوم ماه مبارک رمضان در فهرست میراث معنوی کشور، نشان از اهمیت این فرهنگ در میان ایرانیان دارد که هر کدام به نوعی و با توجه به خاستگاه اعتقادی و آیینی خود، این روزها را گرامی می‌دارند.
کاسم سا، سنت رایج لرستان در رمضان
مردم استان لرستان همواره با حلول ماه رمضان، از مدت‌ها قبل، خود را برای برگزاری آیینهای ویژه این ماه مبارک آماده میکنند. یکی از س‍ن‍ت‌‌ها رایج مردم این دیار که در ای‍‍ام ماه مبارک رمضان بیشتر م‍ورد توجه ق‍ر‌ار می‌گ‍ی‍رد، ف‍رس‍ت‍‍ادن ب‍خ‍ش‍‍ی از غ‍ذ‌ای افطار و سحر به منزل ه‍م‍س‍‍ای‍گ‍‍ان است که به اص‍طلاح ع‍‍ام‍ی‍‍ان‍ه به آن کاسم سا میگویند. بانوان ل‍رس‍ت‍‍ان‍‍ی نیز توجه ویژهای به پخت غ‍ذ‌ای‌اف‍ط‍ار و سحر دارند و با پ‍خ‍ت‍ن انواع آش، ش‍ل‍ه زرد، ف‍رن‍‍ی، ح‍ل‍و‌ا و ش‍ی‍رب‍رن‍ج، ج‍ل‍وه‌‌ای خ‍‍اص به س‍ف‍ره خود می‌ب‍خ‍ش‍ن‍د.
روز والون شیرازی برای تازه عروسان شیرازی
شیرازی‌ها، آخرین جمعه ماه شعبان را کلوخ‌اندازان میگویند. در این روز رسم است که مردم دسته دسته به گردشگاه‌های اطراف شهر می‌روند و آن روز را با خوشی به شام می‌رسانند، چون باور دارند که رمضان، ماه عبادت است و در این ماه فقط باید عبادت کرد. از چند روز مانده به رمضان، بعضی از خانواده‌ها نذر دارند و افطاری می‌دهند و بیشتر میهمانی‌ها به شکل افطاری برگزار می‌شود. همچنین رسم است که پس از افطار، مردم به دید و بازدید می‌روند و گاهی تا وقت سحر دور هم می‌نشینند، صحبت میکنند و شب چره‌ای شامل تنقلاتی مانند رنگینک، زولبیا و بامیه می‌خورند. خانواده‌هایی که دختری را شوهر داده باشند، در نخستین ماه رمضان پس از عروسی، خود را موظف می‌دانند افطاری کاملی به نام روز‌والون تهیه کنند و همراه با گل برای عروس بفرستند. در استان فارس چند روز قبل از ماه مبارک رمضان، زنان خانه‌دار به فکر تهیه خواربار، انواع ترشی و ادویه، عرقیات و چاشنی‌های گوناگون می‌افتند.
آگاهکردن مردم از زمان سحر و افطار با شیپور زدن و ضربه به سطل حلبی
شهرستان کردکوی یا تمیشه سابق، شهری با قدمت طولانی و دارای تاریخی کهن است که از آداب و رسوم ویژهای در ماه مبارک رمضان از گذشته تاکنون برخوردار بوده است. در این شهرستان مردم با ضربهزدن به سطل حلبی که چلک نام داشت مردم را از وقت سحر آگاه می‌کردند که علاوهبر این در گذشته هر همسایه مقید بود که همسایه دیگر را برای وقت سحر بیدار کند که معتقد بودند این کار ثواب دارد. با پایان ماه رمضان والدین برای آگاهکردن کودکان نسبت به پایان ماه رمضان با زبان کودکانه و با گفتن عمو رمضان اثاثیهاش را کول کرد و رفت آنها را نسبت به پایان این ماه آگاه کرده و از طرفی بردن لفظ عمو نشان از احترام و تکریم این ماه نزد مردم داشت. در گذشته یکی از رسوم مردم کردکوی ۱۰ روز پیش از آغاز ماه رمضان بود که تعدادی از جوانان با رفتن به کوچهها و درب منازل مواد غیرضروری و بازیافتی را جمعآوری کرده تا از آن برای ساخت شمع برای روشنایی ماه رمضان استفاده کنند. غبارروبی مساجد، نظافت، پاکیزگی و گِل کردن منازل و استقبال از ماه رمضان دو روز پیش از شروع این ماه از رسومات دیگر ماه رمضان در کردکوی است. یکی دیگر از رسمهایی مخصوص شهرستان کردکوی پخت کلهپاچه برای افطار در شب ۲۷ ماه رمضان است که آنها با اعتقاد به اینکه در این شب امام حسن(ع)ابنملجم را به سزای عملش رسانده است اقدام به افطاریدادن و پخت کلهپاچه میکنند.
دم دم سحری برای بیدار کردن مردم در بوشهر
یکی از سنت‌های قدیمی مردم بوشهر که بیشتر در محلات قدیمی این شهر و در چهارمحل قدیمی این شهر برگزار می‌شده سنت قدیمی دم دم سحری است که توسط افرادی به اجرا گذاشته می‌شود. این سنت قدیمی در زمانی که امکانات پیشرفته‌ای مثل ساعت زنگ دار، رادیو، تلویزیون نبوده که در سحرهای ماه مبارک رمضان، مردم با صدای آن بیدار شوند، اجرا می‌شده است. افرادی که دم دم سحری اجرا می‌کرده اند، معمولا سه تا چهار نفر بوده‌اند و درحالی که یکی چراغ فانوسی به دست دارد ودیگری دمامی را به دوش می‌کشد به صورت گروهی اشعاری در وصف ماه رمضان می‌خواندند.خداوندا تو ستاری / همه خوابندتوبیداری به حق لا اله الاالله / همه عالم نگهداری، یکی از معروف‌ترین اشعاری است که در این سنت بسیار دیرینه خوانده می‌شود. این ابیات اشعاری است که مردم بوشهردر این مراسم می‌خوانند. آیین شبانه گلی گشو، گره گشو یا گره گشای یکى دیگر از سنت‌هاى به جاى مانده گذشتگان این بندر است که در شب ۱۵ ماه مبارک رمضان در میان اهالى مرسوم است. مراسم گلی گشو که به معنی گشوده شدن گره، باز شدن گره، مجازا برطرف شدن مانع و آسان شدن کار است، هرچند دیگر در مرکز استان به فراموشی سپرده شده اما رگه‌هایی از آن را می‌توان در برخی شهرستان‌های استان به ویژه در روستاها دید.
در این شب که مصادف با میلاد باسعادت حضرت امام حسن مجتبى (ع) است دسته‌هاى مختلف که عمده آنان از بچه‌هاى فقیر تشکیل مى‌شود با در دست داشتن کیسه و سردادن جملاتى نظیر گره گشو سرت بشور، با آرد شو اهالى را از آمدن خود به منازل خبر مى‌دهند. مردم نیز باریختن برنج، گندم، شکلات و تنقلات دیگر در کیسه‌هایشان با هدف گشوده شدن مشکلات از آنان پذیرایى مى کنند. اغلب خانواده‌ها دو روز پیش از برگزاری این‌آیین، مقداری گندم خیس میکنند و در روز چهاردهم گندم‌ها را تفت داده تا در موقع آمدن گروه گلی گشو به آنها بدهند.
شب خوانی در شاهرود
گعده‌های مذهبی در منازل که با قرائت دعای افتتاح و احادیث ائمه اطهار و جزخوانی همراه است در قالب دید و بازدید‌های افطاری برگزار می‌گردد. سنت شب خوانی و مناجات‌خوانی هنوز هم در برخی از روستاها متداول می‌باشد که طی آن افرادی خوش خوان با گردیدن در محله‌ها با خواندن مناجات و ادعیه مردم را جهت استفاده از فیوضات سحر آماده می‌نمایند. محافل انس با قرآن و عترت چند سالی است در پارک‌ها و بوستان‌های شهر رونق گرفته است. شرکت در مجالس وعظ و ذکر و مناجات در مساجد شهر و بیوت علما و مراجع از جمله بیت مرحوم آیت الله شاهرودی با استقبال شور انگیزی همراه است. سنت نبوی اعتکاف نیز در سال‌های اخیر به همت جوانان انقلابی و پرشور شاهرود با استقبال کم نظیری رو به رو شده است.
استقبال از ماه رمضان
در شهر مجن با حنابندان
در مجن که شهری در فاصله ۳۵ کیلومتری شمال غرب شاهرود است و به دلیل بافت پلکانی خود آن را ماسوله کویر می‌نامند غبارروبی خانه‌ها و مساجد و حنا بستن به دستان در پیشواز رفتن رمضان از آداب نیکوی متداول در این ماه است. زنان میانسال در گروه‌های چندنفره با حضور در منزل یکی از اهالی همراه با ذکر صلوات، بر کف دست، انگشتان پا و دست و سر خود حنا می‌مالند و بدین طریق در آخرین روزهای ماه شعبان به استقبال ماه رمضان می‌روند.
منبع: بهارنیوز