درباره "مد" و سنخیت آن با دین
چندی پیش هفته‌ی مد را در دنیا پشت سر گذاشتیم. هفته‌ی مد به ترتیب در چهار شهر نیویوک، لندن، میلان و پاریس، چها رخداد مهم دنیای هنر وفرهنگ را در امتداد هم رقم می زند. البته در سایر کشورها و شهرهای دنیا هم سال‌هاست چنین هفته‌ای برگزار می‌شود حتی در کشورهایی مسلمان نشین.
اما هفته‌ی مد ۲۰۱۷ اتفاق بزرگی رخ داد و آن هم اینکه طرح‌های اسلامی «انیسه حسبیون» اندونزیایی به معرض تماشا گذاشته شد. کل مانکن‌ها در ۱۷ مدل مختلف طرح‌های وی با حجاب وارد صحنه شدند.
و اما اینکه حجاب در مد و مد در اندیشه‌های اسلامی چه جایگاهی دارند مبحث مفصلی را می‌طلبد. ابتدا بپردازیم به اینکه اصولاً تعریف کلی و عمومی مد چه است.
خانم سینتیا دورکانین Cynthia Durcanin در مقاله خود در مجله‌ی Elle می‌گوید:
مد پدیده‌ای است که ما هر روز با آن سر و کار داریم. حتی افرادی که مدعی هستند که آنچه می‌پوشند برایشان اهمیتی ندارد، هر روز صبح لباسهایی را انتخاب کرده و به تن می‌کنند که گویای حال و هوای آن روز آنها است.
یکی از مسائل حتمی در دنیای مد، «تغییر» است. ایده‌های تازه‌ی مد، بطور مداوم ما را از طرق مختلفی چون موسیقی، ماهواره، کتاب‌ها و تلویزیون، بمباران می‌کنند. همچنین فیلم‌ها، بر پوشش مردم تاثیرات عظیمی دارند.
آنچه ما می‌پوشیم هم متأثر از دست اندرکاران موسیقی و آیکون‌های دیگر فرهنگی بوده است، و هم نشات گرفته از شخصیت‌های سیاسی و اشرافی گری ها می‌باشد. مد برملا کننده است. لباس‌ها مشخص می‌کنند که ما جزو کدام گروه‌ها هستیم.
شیوه‌های پوشیدن لباس مشخص می‌کنند که ما که هستیم اما همچنین میان گروه‌ها و دسته‌ها، تفاوت و فاصله ایجاد می‌کنند. مد زبانی است که داستان پوشاننده‌ی خود را بیان می‌کند.
لباس‌ها، نوعی روابط بدون کلامی را تولید می‌کنند که همه‌ی ما متوجه آن می‌شویم.
دلایل زیادی برای انتخاب‌های ما در زمینه لباسهایی که می‌پوشیم وجود دارد:
حفاظت خود از برف و باران و سرما
جلب توجه
احساسات: ما وقتی حالمان خوب است، خوب و پر انرژی لباس می‌پوشیم و وقتی حال نداریم هم بی توجه لباس بر تن می‌کنیم.
دلایل و توجیهات مذهبی
موقعیت‌ها و رسوم: برای مثال قضات یونیفورم خاص خود را دارند، سربازان لباس جنگ بر تن دارند و عروس‌ها لباس سفید بلند می‌پوشند.مد یک تجارت عظیم است. افراد، بیش از هر تجارت دیگری در دنیا، درگیر تولید، خرید و فروش لباس، هستند.
مدها به محض اینکه توسط عموم شناسایی و استفاده می‌شوند، تغییر می‌کنند.
مد یک وضعیت خاص ذهنی است. یک روح است و یک انرژی ساطع از وجود خود. مد حرف می زند، می‌تواند یک نجوای کوتاه باشد، یک جیغ پر انرژی و بلند باشد و یا یک لبخند آشنا. بیش از هر چیز، مد در ارتباط با راحت بودن با خود و خود باوری است و اعتماد به نفس را به یک تیپ مخصوص شخص ترجمه می‌کند.
مد شیوه‌ای از بیان خود است که اجازه می‌دهد فرد در طول زندگی نقش‌های متعددی را برای خود تعریف کند. روشی است برای جشن گرفتن گوناگونی دنیایی که در آن زندگی می‌کنیم.
مد درباره‌ی تغییر است؛ تغییر، که از ضروریات جالب و جذاب نگاه داشتن زندگی می‌باشد. در عین حال مد را نباید خیلی جدی گرفت وگرنه اهمیت و جایگاه آن کمرنگ می‌شود.
البته اگر از یک دانشجوی هنر یا یک شیفته‌ی مد در ارتباط با چیستی آن سؤال کنیم احتمالاً پاسخ‌های متفاوتی خواهیم گرفت: «مد راهی است برای نمایان کردن خود» یا «مد یک شکلی از هنر است» و «مد بازی کردن و زیر پا گذاشتن قوانین لباس پوشیدن رایج است».
جایگاه مد در جامعه اسلامی
به گفته‌ی حمید قبادی، دبیر کارگاه مد و لباس وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در نمایشگاه لباس عاشورایی، یکی از کارکردهای لباس، نمایان کردن اندیشه‌های دینی است. همچنین اقلیم باید در لباس جایگاه خود را داشته باشد. نوع لباس پوشیدن ما بسیاری از درونیاتمان را فاش می‌سازد. از جمله فکر و اعتقادات و اندیشه‌های مذهبی‌مان را، لذا نشان دهنده هویت ماست. هر جامعه‌ای اندیشه‌ای خاص خود را دارد و یک جامعه اسلامی که نگاهی معنوی و معناگرا دارد باید آنرا در پوشش خود هم انعکاس دهد.
مد در اندیشه‌های اسلامی
همانطور که می دانیم رسالت اسلام بعنوان کامالترین مکتب الهی، پاسخگویی کامل و صحیح به تمام خواسته‌های فطری و نیازهای اصیل انسان است.
مهم‌ترین علت مدگرایی، فطرت و ذات انسان‌هاست. گرایش به مد در فطرت انسان بخاطر حس زیبایی دوستی، کمال جویی و تنوع طلبی است. البته همه استعدادهای فطری اگر از حالت طبیعی و معقول خود خارج شوند جنبه انحرافی پیدا می‌کنند. این گرایش هم صورت افراطی دارد که تبدیل به مدپرستی می‌شود و نتیجه جهل افراد، ضعف ارزش‌های معنوی و تبلیغات وسیع نظام‌های سرمایه داری است.
اسلام، امروزی شدن و نوگرایی در سبک لباس پوشیدن را در کل پذیرفته است. آیاتی در قران آمده است که طبق آنها خداوند به پیامبر صلوات الله علیه می‌فرماید که مردم طبق عرف و زمانه خویش حرکت کنند و رفتارهایی مطابق هنجارهای جامعه داشته باشند. به عبارتی فرزند زمان خویش باشند. اما بدیهی است که دین مبین اسلام قضیه را به همین جا ختم نکرده است و طبیعتاً چهارچوب‌ها و قوانینی در این راستا دارد.
رعایت این چهارچوب‌ها باعث می‌شود که فرد هویت فرهنگی خود را تباه نکند. برای مثال لباس پوشیدن نباید منجر به اسراف و تجمل گرایی شود، نباید منافاتی با عقل سلیم داشته باشد، نباید به سبب تفاخر باشد و نباید شباهت به پوشش کفار داشته باشد. در حالیکه قرار است نوع لباس پوشیدن گویا هویت ملی و مذهبی فرد و جامعه باشد، تقلید و پیروی از بیگانگان در این امر منجر به عدم استقلال می‌شود و نهایتاً وابستگی مسلمانان لذا حس خود کم بینی در آنان تشدید یافته و آنان را دچار بحران هویت می‌کند. متاسفانه در مدگرایی امروزی جامعه ما هم رگه‌هایی از ازخودبیگانگی دیده می‌شود. تشابه پوشش و خوراک به کفار و مشرکین سبب تغییر تدریجی سبک زندگی و همرنگی‌های دیگر در سایر شئون زندگی می‌شود. طبق اسلام وسیله خودآرایی و محیط آرایی باید از راه حلال و مشروع بدست آمده باشد، اسراف در سرمایه‌ها و استعدادها نداشته باشد، باعث تحریک میل جنسی و هواهای نفسانی نشود و تقلید کورکورانه هم در آن نباشد. مطلوب اسلام این است که زنان و مردان مسلمان در حین فعالیت‌های اجتماعی خود و به هنگام رویارویی با نامحرم، با جنبه‌های انسانی خود حضور یابند نه با جنبه‌های حیوانی و شهوانی که به مرور زمان موجب انحطاط فرد، خانواده و جامعه می‌شود. اسلام زینت و جمال و خودآرایی را نه تنها در ظاهر بلکه در باطن و بعنوان زینت معنوی و آراستگی در فضایل اخلاقی می‌داند. این مکتب، پوشش مناسب را از آن شخصیت‌های موفق می‌داند.
از دیدگاه اسلام شکل گیری و تغییر پوشش و آرایش فرد به متغیرهای متعددی بستگی دارد، از جمله: مقتضیات زمان، موقعیت خاص فرد، وضعیت مئیشتی و جایگاه اجتماعی وی، مقتضیات سنی، مطابقت با عرف جامعه، مطابقت پوشش و آرایش با جنسیت، رعایت عفاف و حیا، پرهیز از خودنمایی و فخر فروشی، منع از انگشت نما شدن و همانطور که پیش از این آمد، پرهیز از مشابهت به کفار.
ادبیات مربوط به حجاب و مد، عمدتاً سبب پیدایش مد اسلامی از درون پوشش اعتراضی اسلامی شد. در اوایل قرن بیستم رفته رفته مدهای لباس اروپایی در جهان اسلام گسترش یافت.
در همان سال‌ها یعنی از اوایل ۱۹۹۰ نمایشگاه‌های مد اسلامی به سرعت رواج یافت و فروشگاه‌های اینترنتی لباس‌های اسلامی نیز افزایش یافت که خصوصاً در کشورهای اروپایی و غیر مسلمان از آنها استقبال گسترده‌ای شد. سپس بدنبال مصرفی و بازاری شدن گسترده پوشش اسلامی در دنیا، بازار جهانی مد اسلامی بوجود آمد.
***
منابع
ایکنا- خبرگزاری بین المللی قرآن
پایگاه اطلاع رسانی حوزه
هنر آنلاین
نشریه الکترونیکی پرسمان
نشریه الکترونیکی «آل»
منبع: الف