گفت و گو با شبنم مقدمی، ناشناخته ای که محبوب شد

ماهنامه همشهری ۲۴ – علی سیف الهی: وقتی می پرسیم از کی با مسئله «شهرت» رو به رو شدید، ارجاع می دهد به همین سه سال پیش؛ به دیده شدن سریال های «مدینه» و «هفت سنگ» در ماه رمضان سال ۹۳ که تعداد کارهای تلویزیونی اش را در عدد ۲۹ با تعداد فیلم های سینمایی اش برابر کرد. در یکی «لیلا»ی شوخ و شنگی بود و در یکی «روحی» سنگی و تلخ با گرفتاری هایی تمام نشدنی.

«روحی» و «لیلا» به اندازه همه اشک های «مدینه» و لبخندهای «هفت سنگ» از هم دور بودند و شبنم مقدمی، تنها نقطه مشترک آنها بود. کافی بود دقت کنید به بازی او با میمیک صورت و لحنش تا بدانید با ظرافت از چشم ها و بیانش بازی می گیرد و آنها را به دو نقطه دور از هم اما دیدنی تبدیل می کند.

 

ظرافتی که آن را از همان سال های دور، از «مینا»ی «فرزند خاک» با آن لهجه غلیظ و نگاه ها و سکوت هایش در برابر «گوانا» (مهتاب نصیرپور) نشان داده بوده. خیلی ها او را از همین سریال های سه سال پیش شناختند اما سابقه کارهای او حداقل دو دهه بیشتر از شهرت اوست و به دهه ۷۰ بر می گردد. به روزهایی که او روی صحنه تئاتر دیده می شد و جلوی دوربین ابراهیم حاتمی کیا، کمال تبریزی و رضا میرکریمی رفته بود.

نه، من در تهران به دنیا آمده ام ولی در کرج تحصیل کرده ام. فاصله تهران- کرج زیاد نیست ولی امکانات تهران، در کرج نبود. ما برای اجرای تئاتر باید از سالن کتابخانه عمومی استفاده می کردیم وهمی الان هم کرج فقط یک سالن تئاتر حرفه ای دارد. به هرحال من سال های اواخر دهه ۶۰ و اوایل دهه ۷۰؛ وقتی هجده- نوزده ساله بودم، در انجمن سینمای جوان دوره تئاتر دیدم. بعد در تئاتر مشغول به کار شدم و بعد هم با کارهای نگارشی و تحقیقی جذب تلویزیون شدم. سنم واقعا خیلی کم بود اما در گروه اجتماعی تلویزیونی کار تحقیقاتی انجام دادم و بعد نوشتن را شروع کردم. چون در کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان یک دوره داستان نویسی گذرانده بودم.

خانواده ام اصلا موافق نبودند. پدر و مادرم آدم های روشنفکر زمانه خودشان و تحصیل کرده بودند اما به اینکه یک دانه دخترشان باید در رشته های هنری درس بخواند، اعتقادی نداشتند. به همین دلیل من ادبیات خواندم. ولی چون خیلی به هنر علاقه مند بودم، هیچ کس نتوانست جلوی این موج علاقه ام را بگیرد. بعدها به ناگزیر این علاقه را پذیرفتند اما تا جایی مقابلم ایستادند و مقاومت کردند.

آن سال ها نسل من به خاطر محدودیت ها، به آرشیوهای غنی برای سینما و تماشای فیلم های خوب جهان دسترسی نداشت. اما با سختی باید بلیت جشنواره را پیدا می کردیم ولی آن قدر انگیزه داشتیم که همه سختی ها را نادیده می گرفتیم. یادم نمی رود که «مسافران» بهرام بیضایی را به چه بدبختی ای در جشنواره دیدم. توی صف گرفتن بلیت، کتک کاری شد. الان همه به این خاطرات لبخند می زنند و آن لاین بلیت می خرند. اما با وجود همه این سختی ها، حال خوب و خاطره های خوب و شیرینی در ذهنم است. اصلا این طوری نیست که فکر کنم الان چقدر خوب است و آن موقع چقدر افتضاح بود. اتفاقا برعکس است؛ فکر می کنم آن همه تلاش برای به دست آوردن، همه چیز را برای ما ارزشمندتر کرد.

اتفاقا علی رغم آن طعنه های دیگران درباره تئاتری بودن، آن سابقه حسن های زیادی می تواند داشته باشد. حداقلش این است که تربیت و مراقبت تئاتری کمک می کند از انتخاب نقش تا اجرای تکنیک های بازیگری وسواس داشته باشید. از طرف دیگر هم  ذخیره ای غنی از انواع نقش ها و تجربه ها به دست می آورید که بعدها می تواند در تلویزیون و سینما کار بازیگر را راحت کند.

هم می نوشتم، هم بازی می کردم. منشی صحنه و دستیار کارگردان هم بوده ام ولی از جایی به بعد متمرکز شدم روی بازیگری. البته آن روزها دغدغه مالی هم داشتم. آن موقع ها گروه های جوان دانشجویی خیلی کم تماشاگر داشتند و تعداد سالن هم ناچیز بود. بنابراین وقتی بازیگر تئاتر بودم، ناچار هم بودم که کار  دیگری انجام بدهم که پول دربیاورم. آن روزها گروهی به اسم خانواده در گروه اجتماعی تلویزیون بود که من در آن کارهای مختلفی می کردم. حتی کلیپ می ساختم.

ببینید، من بچه شیطان و بدی بودم [می خندد]! به خاطر همین پدر و مادرم تصمیم گرفتند برای خسته کردنم من را در کلاس بازیگری و داستان نویسی ثبت نام کنند. در آن کلاس ها داستان هایی را که می خواندیم، خلاصه می کردیم و باید در آن خلاصه، سر و ته داستان و شخصیت ها و اتفاق ها را می گنجاندیم. بعد هم شروع کردیم به تمرین بازیگری.

پدر و مادرم خیلی جدی می گفتند نمی توانی هنرستان بروی. پدرم قبل از انقلاب کارمند تلویزیون و بعدها مهندس برق بود و با مسئله فیلم و تلویزیون بیگانه نبودیم.  مثلا در خانه دوربین سوپرهشت و آپارات داشتیم. اما همه اینها را از دسترسم خارج کردند و حسرت آنها هنوز به دل مانده. ولی تصمیمم را گرفته بودم و مطمئن بودم هر مانعی پیش رویم باشد، باید تا آخرش بروم. اما هیچ حمایتی وجود نداشت؛ هیچ حمایتی. مثلا اگر می گفتم می خواهم زیست شناس یا پزشک شوم، حتما حمایت می شدم ولی در این مسیر هیچ حمایتی نداشتم.  

یادم است آن سال ها یک نمایش عروسکی کار می کردیم که صبح ها برای مدارس و مهد کودک ها اجرا می رفتیم و عصر ها برای مردم عادی. برای آن کار سه ماه تمرین کردیم و سه ماه اجرا داشتیم و بابت این شش ماه فقط ۱۰ هزار تومان گرفتم!  مامانم می گفت: «من نمی فهمم؛ پول تاکسی است بیشتر از این شده». اما خودم می دانستم چه راهی می روم. الان خوشحالم که مقاومت کردن چون تا اینجا خیلی سختی کشیده ام. برخلاف بعضی از هم دوره هایم تحصیلات دانشگاهی مرتبط نداشتم و مجبور بودم خودم را به آنها برسانم. باید خودم را ثابت می کردم. از طرفی بچه شهرستان هم بودم و باز باید یک جور دیگری خودم را نشان می دادم. محیط حرفه ای هم واقعا بی رحم است. الان وقتی بچه های شهرستان می گویند که ما چه کار کنیم، خودم را دقیقا می گذرم جای آنها. از این سابقه ناراضی نیستم و حالا قدر شیرینی موقعیتم را بیشتر می دانم.

ظاهرا خانواده اصرار داشتند پرستار شوید، درست است؟

به خاطر همان فشارها، پرستاری قبول شدم اما اصلا درست را دوست نداشتم. در دبیرستان فقط وقت می کشتم که بروم دانشگاه تا رشته ای را که می خواهم، بخوانم. پدرم اهل موسیقی و شعر بود و به قلم من اعتقاد داشت. هر دو به‌م می گفتند: «چقدر خوب می نویسی». می گفتم: «خب گذارید بروم هنر بخوانم». اما می گفتند «آن رشته برای تفریح است». در نهایت اجازه دادند ادبیات بخوانم. دو ترم از رشته پرستاری مرخصی گرفتم و قول دادم که اگر سال بعد قبول نشدم، همان پرستاری را ادامه بدهم…

به هر حال در رشته ادبیات قبول شدم. بسیاری از متن های ادبیات کلاسیک مثل کارهای ابوسعید ابوالخیر، ناصرخسرو، شاهنامه و… را که در دانشگاه می خواندم، قبلا در دوران نوجوانی خوانده بودم و مدام با آنها سر و کله زده بودم. خانه ما در کرج بود و یادم است بارها رفته بودیم جلوی خانه شاملو و در زده بودیم که درباره شرع و ادبیات و هنر با او حرف بزنم!

واقعا برایم مهم نیست. اگر نقشی خوب باشد، دوستش داشته باشم، چالش برانگیز باشد، کوتاه و بلندی اش برایم اهمیت ندارد. مثلا درباره نقشی که در «نفس» بازی کرده ام، ادعا دارم. چون واقعا برای خودم چالش داشت و سخت بود. ولی خوشحالم که وقت خودم فیلم را دیدم، گفتم «آبرویت نرفت».

وقتی برای جشنواره کودک امسال به اصفهان بودم، همه می گفتند «تو واقعا فیلم کودک با بچه ها کارکردی؟ حوصله داری ها!» گفتم: «حوصله نیست، مرض خودم است. احساس می کنم با بچه ها حالم خوب است». همان جا هم یک جایزه گرفتم که روی سن تقدمی کردم به بچه های فیلمم. گفتم این بچه ها به من کمک کردند که من همسن خودشان شوم. اگر کاری را دوست داشته باشم، انجام می دهم.

درواقع اصلا این محاسبات و معادلات مرسوم را ندارید.

اگر شبیه نقش های دیگرم باشد، ترجیح می دهم بازی نکنم. مگر اینکه پای دوستی در میان باشد. من خیلی رفیق بازم و این طوری نیست که بگویم کار خودم را انجام می دهم. اصلا بلد نیستم. گروه تئاتر «ترمینال» را دارم که مدام با هم کار می کنیم. در این گروه متن را که به من می دهند، می گویند: «این نقش ها برای شما وجود دارد. کدام را بازی می کنی؟» نمی گویند: «آیا بازی می کنی یا نه؟» طبعا اول فیلمنامه را می خوانم و بعد گروه را بررسی می کنم که ببینم چه کسانی هستند و سازندگانش چه سابقه ای دارند. همسرم هم حتما فیلمنامه را می خواند و نظرش را می گوید. اگر نقش را دوست داشته باشم، به چیزهای دیگری مثل قضایای مالی گیر نمی دهم و بازی می کنم.

من خیلی فیلمنامه می خوانم. در این فیلمنامه ها، هم نقشِ خیلی خوب هست، هم نقش هایی که از خودم می پرسم چرا این را به من پیشنهاد داده اند؟ از خواندن فیلمنامه ها به دو دلیل لذت می برم. یکی این که تجربه ام را بیشتر می کنند که بدانم الان در چه وضعیتی به لحاظ نگارش به سر می بریم. وقتی فیلمنامه خوب می خوانم، حالم هم خوب می شود. مثلا یادم است وقتی فیلمنامه آقای جلیلوند، «چهارشنبه ۱۹ اردیبهشت» را خواندم، خیلی دوست داشتم. نقشی را که پیشنهاد کردند، دوست نداشتم اما فیلمنامه به شدت خوب بود که دیدیم براساس آن فیلم خوبی هم ساخته شد.

آن سربالایی ها احتمالا خیلی با دیده نشدن همراه بوده. این اتفاق اذیتتان نمی کرد؟

چون نقش خاصی بود و خیلی از من دور بود. یک انسان را در یک کره دیگری باید کشف می کردم. خیلی هم برای آن زحمت کشیدم. سری کتاب های «نیمه پنهان ماه» انتشارات روایت فتح- که گفت و گو با همسران شهدا و فرماندهان جنگ است- را خواندم. با کلی خانواده شهید هم معاشرت کردم تا بتوانم بازی کنم. هنوز هم همین قدر برای رسیدن به نقش تلاش می کنم. اصولا بلد نیستم نقش را غیرجدی بگیرم.

من در «گزارش یک جشن» هم با آقای حاتمی کیا کار کرده ام که هنوز اکران نشده. آن موقعی که «به نام پدر» را با ایشان کارکردم، تجربه سینمایی ام خیلی کم بود. آقای حاتمی کیا خیلی آدم بزرگی هستند. همکاری با ایشان اتفاق بزرگی برای من بود. تمام تلاشم را می کردم که نکند یک وقت به نظر بیاید یک بچه تئاتری بی عرضه وارد سینما شده. آن نقش هم خیلی دیده شد و البته باید بگویم که آقای پرستویی خیلی به من کمک کردند. آقای پرستویی باعث شدند ترس من از کارکردن با آدم های بزرگ سینما بریزید و به من به عنوان یک آدم غیرحرفه ای مکه تازه وارد سینما شده بود خیلی کمک کردند.

کم کم می رسیم به سال های اخیر که حجم کارهای متوسط و ضعیفتان خیلی کم شده و انتخاب های نسبتا درستی داشته اید. این اتفاق تقریبا از فیلم «امروز» شروع شد که به خاطرش سیمرغ بهترین بازیگر زن نقش مکمل را گرفتید.

جان می کنم! سر «نفس» برای بازی در دو- سه سکانس، یک زبان و فرهنگ و تاریخ دیگر را یاد گرفتم زبان اصفهانی آن زن، زبان اصفهانی امروز نیست. الان اصفهانی ها طور دیگری حرف می زنند. چه کسی دیگر به آپاراتچی می گوید مزقونچی؟ دستیارمان یک عمه مسن اصفهانی داشت که لحن جمله هایم را ده بار با او چک می کردم. سختی دارد ولی وقتی می بینی «شده»، کیف می کنم.

سر «آباجان» هم پدرم درآمد. چند روز پیش خانمی در سوپرمارکت به من گفت شما افتخار آذربایجانید. گفتم قربان شما. گفت ریشه ات را انکار نکن. گفتم: «باور کن من آذربایجانی نیستم». وقتی تو کار را دوست  داری و برای اجرا انگیزه داری و دلت برایش می تپد، زحمتی هم که برایش می کشی، برایت دلچسب است. می شود رنج مقدس.

تنوع کارگردان هایی که با آنها کرا کرده اید نسبتا زیاد است. با کدام کارگردان های دیگر دوست دارید همکاری کنید؟

طبعا الان همه دنیا می گویند اصغر فرهادی. واقعا فضای کار ایشان را دوست دارم. به نظرم آقای فرهادی یک جوری نه تنها به سینما، بلکه به انسان نگاه می کند که خیلی خاص است. دوست دارم آن تجربه را داشته باشم؛ نه فقط به خاطر سینما که سینمایش قطعا جذاب است، بلکه به لحاظ انسان شناسی.

همیشه آرزویم این بود که نقش های خوب بازی کنم. اصلا دنبال شهرت و ستاره شدن نبودم. وقتی به سینما رسیدم، سنم مناسب نقش های مادر بود. دیگر نمی توانستم نقش دختر اول بازی کنم که همه عاشقش می شوند. ولی این اصلا ناراحتم نمی کرد. وقتی رادیو کار می کردم، دستمزدم خیلی کم بود. در یک مدرسه هم تئاتر درس می دادم که زندگی ام را بگذرانم. کمبود نداشتم اما آدم همیشه دل بهترین ها را می خواهد. بهترین سفرها، بهترین جای زندگی و… ولی تربیت تئاتر به من یاد داد که در سطحی که مقدور است، بهترین استفاده و لذت را از زندگی ببرم.

بازی خانم سوسن تسلیمی را خیلی دوست دارم. خانم فاطمه معتمد آریا را هم خیلی دوست دارم. سال ۷۵ مجله «گزارش فیلم» جشنی گرفت که از ما دعوت شد در آن شرکت کنیم. در آن جشن من یک سررسید به خانم معتمد آریا دادم و گفتم: «می شه برای من امضا کنید؟» گفتم من از بچه های تئاترم. گفتند: «آدم تئاتر رو ول می کنه بیاد سینما؟… کِیفش رو ببر».

منبع: برترینها