سناریوهای همه‌پرسی استقلال کردستان
روح الله سوری
با اعلام همه پرسی استقلال کردستان از سوی مسعود بارزانی رهبر اقلیم کردستان عراق و رای پارلمان این اقلیم به برگزاری این همه پرسی در تاریخ ۲۵ سپتامبر، به نظر می‌رسد که موضوع استقلال کردستان عراق وارد مراحل جدی‌تری شده باشد و باید منتظر پیامدهای منفی آن بر منطقه بحران زده خاورمیانه باشیم. مساله بسیار مهمی که می‌بایست در این رابطه مورد اشاره قرار گیرد موضع مشترک کشورهای منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای در مخالفت با این همه‌پرسی است. در واقع مسعود بارزانی پس از اعلام تصمیم اقلیم به برگزاری این همه پرسی نه تنها موفق به کسب هیچ گونه حمایتی از سوی کشورهای مهم منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای از جمله ایران،ترکیه و ایالات متحده امریکا نشده که در داخل نیز با مخالفت‌های جدی گروه‌ها و شخصیت‌های سیاسی عراق از مقتدی صدر گرفته تا عمارحکیم و حتی برخی احزاب کردی همچون حزب گوران مواجه گردیده است که این مساله قطع یقین استقلال احتمالی کردستان در آینده را با مشکلات و موانع مهمی مواجه خواهد نمود.
مهمترین دلیل و علت شکل گیری این موج مخالفت‌های داخلی و خارجی با مساله استقلال اقلیم کردستان، تاثیرات منفی این استقلال بر معادلات خاورمیانه بویژه در شرایط حضور گروه‌های افراطی و‌تروریستی است. از انجا که هرگونه برهم خوردن بیشتر نظم و امنیت در منطقه می‌تواند در تقویت و تشدید فعالیت‌های تروریستی تاثیرگذار باشد لذا بدیهی است که در چنین شرایطی استقلال کردستان با مخالفت جدی بیشترکشورها روبرو شود. ایران و‌ترکیه به دلایلی از جمله حضور جمعیت‌های کرد در داخل کشورهای خود و همچنین وجود برخی گروه‌های کرد مخالف همچون پژاک و پ. ک. ک، یکی از مهمترین مخالفان منطقه‌ای طرح همه پرسی استقلال کردستان است.
همچنین جمهوری اسلامی ایران نظر به نوع روابط خود با عراق پس از صدام و نفوذ و تاثیر قابل توجهی که در این کشور به دلیل حضور شیعیان در راس قدرت عراق به دست آورده است هرگونه اقدامی که در راستای تجزیه عراق باشد را به عنوان تهدیدی برای عراق یکپارچه، تقویت گروه‌های‌تروریستی در این کشور و نهایتا تضعیف موازنه قوای منطقه‌ای به زیان خود تعبیر می‌نماید. از همین روی و با توجه به چنین واقعیت هایی باید دیدار اخیر میان رییس ستاد کل نیروهای مسلح ایران با رجب طیب اردوغان و تاکید آنها بر همکاری‌های نظامی ودفاعی را نیز در راستای هشداری جدی از سوی این دو قدرت منطقه‌ای به مسعود بارزانی و حامیان استقلال کردستان عراق در نظر گرفت. درکنار مخالفت‌های ایران و ترکیه، ایالات متحده امریکا نیز مطابق با گفته‌های مقامات خود به دلیل تاثیرگذاری منفی همه پرسی استقلال بر روند مبارزه با‌تروریسم خواهان به تعویق افتادن این همه پرسی شده است.
حال با توجه به این موج از مخالفت‌های داخلی و خارجی، اینکه همه پرسی استقلال کردستان چه تاثیرات و تبعاتی می‌تواند به همراه داشته باشد نیازمند بررسی مسیرهای احتمالی آن در طی حدود یک هفته باقی مانده تا زمان برگزاری می‌باشد چرا که بسته به اینکه این همه پرسی در نهایت به چه جهتی سوق پیدا نماید نتایج و تبعات آن نیز می‌تواند متفاوت باشد به همین خاطر در ادامه سعی شده است که به بررسی احتمالات مختلف در مسیر این همه پرسی پرداخته شود.
۱- برگزاری همه پرسی: در این حالت همه پرسی همانطور که پارلمان کردستان تصویب کرده است در موعد مقرر خود برگزار خواهد شد که این مساله هم بسته به نتیجه همه پرسی می‌تواند دو احتمال دیگر را بدنبال داشته باشد:
۱-۱- رای منفی مردم کردستان به جدایی از دولت مرکزی
در صورت رای منفی به همه پرسی، مسعود بارزانی و حزب دموکرات کردستان با شکست سنگینی روبروخواهند شدکه این مساله می‌تواند در رقابت‌های درونی اقلیم کردستان نتایج منفی برای آینده سیاسی این حزب و شخص بارزانی به همراه داشته باشد. از طرفی دیگر نیز به دنبال چنین رخدادی، استقلال کردستان برای سال‌های طولانی از موضوعیت خارج خواهد شد و کارایی خود را نیز به عنوان یک اهرم فشار بر دولت مرکزی عراق به شدت از دست خواهد داد. در مقابل پاسخ منفی مردم کردستان به استقلال منجر به افزایش توان و قدرت چانه زنی دولت مرکزی در برابر برخی خواسته‌های اقلیم کردستان خواهد شد که در این میان ایجاد محدودیت از سوی دولت مرکزی در مسیر توافق اقلیم با شرکت‌های نفتی جهت استخراج و فروش نفت، را بایستی از جمله ملموس‌ترین پیامدهای منفی برای اقلیم کردستان درنظر گرفت.
۱-۲ – رای مثبت به همه پرسی:
درصورت برگزاری همه پرسی و رای آری اکثریت کردهای اقلیم کردستان به این همه پرسی سناریوهای مختلفی ممکن است شکل بگیرد:
الف – عدم پذیرش نتیجه همه پرسی از سوی دولت مرکزی عراق
قابل پیش بینی‌ترین حالت با توجه به موضع منفی دولت مرکزی و پارلمان عراق نسبت به این همه پرسی، عدم پذیرش نتیجه همه پرسی از سوی دولت عراق می‌باشد. نتیجه پیدایش یک چنین شرایطی در صورت اصرار طرفین بر خواسته‌های خود، ورود اقلیم کردستان و دولت عراق به دوره‌ای نامعلوم از روابط تنش آمیز می‌باشد که با توجه به شرایط بحرانی منطقه چشم‌انداز اینده خاورمیانه را تیره‌تر از آنچه هست خواهد نمود.
ب – وارد شدن دوطرف به مذاکره:
متعاقب پیروز شدن طرفداران استقلال کردستان در همه پرسی ۲۵ سپتامبر، این احتمال وجود دارد که با وساطت و نقش آفرینی دیگر بازیگران، دولت عراق و اقلیم کردستان وارد مذاکره با یکدیگر شوند تا در قبال اجرایی نشدن نتیجه همه پرسی از سوی اقلیم کردستان، دولت عراق نیز ضمن اجرایی کردن بخش هایی از قانون اساسی در ارتباط با کرکوک، برخی امتیازات عمدتا اقتصادی در بخش‌های بودجه‌ای و یا نفتی را برای این اقلیم درنظر بگیرد. در صورت وقوع چنین حالتی که البته احتمال آن نیز خیلی بالا نمی‌باشد، اگرچه اقلیم کردستان می‌تواند همچنان مساله استقلال کردستان را به اهرم فشاری جدی در روابط آینده خود با دولت مرکزی تبدیل نماید اما این مساله یعنی اجرایی نشدن نتیجه همه پرسی در قبال گرفتن امتیاز از دولت مرکزی به احتمال زیاد منجر به شکل گیری اختلافات و اعتراضات داخلی در اقلیم کردستان خواهد شد که تبعات منفی آن کل عراق و حتی منطقه را نیز از خود متاثر خواهد ساخت.
۲- انصراف از برگزاری همه پرسی در آخرین لحظات
در چنین حالتی اقلیم کردستان عدم برگزاری همه پرسی و به تعویق انداختن آن را به عنوان یک برگ برنده با ارزش در رابطه خود با دولت مرکزی به کار خواهد گرفت و تلاش خواهد نمود تا از این رهگذر مطالبات و خواسته‌های خود را بصورت جدی‌تری دنبال و فشار بر دولت مرکزی را افزایش دهد که در صورت موفق شدن در تحقق خواسته‌ها و امتیازات مورد نظر خود این مساله می‌تواند یک عقب نشینی توام با پیروزی برای مسعود بارزانی و اقلیم کردستان به حساب آید. البته رسیدن به چنین مرحله‌ای بستگی به نوع سیاست و دیپلماسی اتخاذ شده از سوی دولت عراق و دیگر بازیگران در رابطه با مسعود بارزانی خواهد داشت که آیا در آخرین روزهای منتهی به زمان مقرر همه پرسی می‌توانند مقامات کردستان را به تعویق همه پرسی مجاب نمایند یا خیر. لازم به توضیح است که از جمله مهمترین اختلافاتی که بین اقلیم کردستان و دولت مرکزی عراق وجوددارد بحث اجرایی شدن اصل ۱۴۰ قانون اساسی عراق و روشن شدن مساله کرکوک و همچنین مساله بودجه و فروش نفت توسط این اقلیم می‌باشد.
مطابق با اصل ۱۴۰ قانون اساسی نظر به تغییرات جمعیتی ایجاد شده در دوره حکومت بعثی در کرکوک می‌بایست دولت مرکزی در درجه نخست نسبت به بازگشت جمعیت‌های کرد خارج شده از این منطقه اقدام و در درجه بعدی نسبت به برگزاری همه پرسی تعیین سرنوشت کرکوک اقدام نماید.
مساله بعدی وجود منابع نفتی در کردستان می‌باشد که مطابق با اصل ۱۱۰ قانون اساسی عراق مسولیت صدور و فروش آن می‌بایست در اختیار دولت مرکزی باشد در حالی که اقلیم کردستان در طی سال‌های اخیر اقدام به بستن قراردارد با شرکت‌های نفتی و استخراج و فروش نفت نموده است و همین مساله به یکی از اختلافات جدی میان اقلیم کردستان و دولت مرکزی تبدیل شده است. به همین خاطر اعلام همه پرسی برای استقلال و جدی شدن برگزاری آن می‌تواند بستر مناسب برای ورود اقلیم کردستان به مذاکره با دولت مرکزی در راستای رفع اختلافات و گرفتن برخی امتیازها را فراهم نماید. با توجه به نتایجی که برای هریک از احتمالات گفته شده می‌توان متصور شد، گزینه تعویق همه پرسی و برقراری مذاکرات میان اقلیم کردستان و دولت مرکزی جهت دستیابی به یک توافق رضایت بخش دوطرفه، اثرات منفی کمتری برای عراق و منطقه می‌تواند به همراه داشته باشد و به همین لحاظ به نظر می‌رسد که در طی مدت کوتاه باقی مانده تا زمان همه پرسی، دولت عراق و کشورهایی ایران،ترکیه و ایالات متحده می‌بایست تلاش خود را بر انجام نگرفتن همه پرسی متمرکز نمایند.
منبع: بهارنیوز