از ژاپن تا اتریش با صدراعظم قجری
پدر که از آبدارخانه نایب‌السلطنه برسد به امین‌‌السلطانی، پسر هم از پیشخدمتی مخصوص دربار می‌رود تا صدراعظمی؛ این حکایت علی اصغر خان امین‌السلطان است که جهانگردترین دولتمرد دوره قاجار شد. از ژاپن را گشت تا مکه و البته دول اروپایی و آمریکا.
عصر ایران – ۱۱۸ سفر – پدر که از آبدارخانه نایب‌السلطنه برسد به امین‌‌السلطانی، پسر هم از پیشخدمتی مخصوص دربار می‌رود تا صدراعظمی؛ این حکایت علی اصغر خان امین‌السلطان است که جهانگردترین دولتمرد دوره قاجار شد. از ژاپن را گشت تا مکه و البته دول اروپایی و آمریکا.
***
پول جور کن سفرهای فرنگ
علی اصغر امین‌السلطان که در سال‌های پایانی، سلطنت ناصرالدین‌شاه، به صدراعظمی رسیده بود، تبحر بالایی در واگذاری امتیازات گوناگون به دول روس و انگلیس و کسب درآمد برای خاصه خرجی‌های دربار داشت؛ گل‌درشت‌ترین این خرج‌ها هم هزینه سفرهای فرنگ بود و امین‌السلطان نیز خود شیفته سفر.
سفر بهانه‌ای شد برای بازگشت به قدرت
بعد از ناصرالدین‌شاه، امین‌السلطان مقدمات جلوس مظفرالدین میرزا را فراهم کرد. با آمدن مظفرالدین‌شاه امین‌السلطان صدراعظم شد اما آن اقتدار گذشته را نداشت، تا یک سال بعد عزل شد و بی‌سر و صدا به قم رفت. علی‌خان امین‌الدوله نداشت بر مصدر امور قرار گرفت، چندی گذشت نتوانست اوضاع را سر و سامان دهد وامی هم نگرفت. شاه در سر هوای سفر فرنگ داشت امین‌السلطان را از تبعید قم فرا خواند.
سفرهای شاه، امین‌السلطان را، اتابک اعظم کرد
امین‌السلطان با قرضه ۲٫۵ میلیون لیره‌ای از روسیه به آرزوی شاه جامه عمل پوشاند و وی را به فرنگ برد. مظفرالدین‌شاه به پاس خدمات امین‌السلطان وی را مباهی و مفختر به لقب «اتابک اعظم» کرد.
سفرهای امین‌السلطان آغاز شد
هنوز یکسالی از سفر فرنگ مظفرالدین‌شاه نگذشته بود که باز خزانه خالی شد و باز هم شاه دلتنگ سفر فرنگ بود. در آن نوبت، قرارداد نفت موسوم به دارسی عملاً به انگلستان واگذار شد. امین‌السلطان در پی آن بود که امتیاز راه‌آهن جلفا به قزوین را به روس‌ها بسپارد که مخالفت‌ها در گرفت و چند حکم تکفیر امین‌السلطان در نجف صادر شد. فرمانفرما و عین‌الدوله، دو داماد شاه، وقت را غنیمت دانستند و بر ضد او دست به کار شدند. امین‌السلطان هم صلاح را بر قرار ندید. قصد سفر کرد، سفر حج. شاه با استعفا و سفر او موافقت کرد.
سفر مکه از مسیر ژاپن و آمریکا
سفر امین‌السلطان از خاک روسیه آغاز شد، از آنجا به چین و ژاپن و آمریکا و چندی بعد به اروپا عزیمت کرد، سپس راهی مصر شد، از کانال سوئز به جده رسید و سرانجام به مکه. پس از انجام مناسک حج به مدینه عزیمت کرد سپس راهی شام شد و دمشق؛ و از راه بعلبک و بیروت به بیت‌المقدس رسید. چندی بعد به مصر رفت و به یونان و اسلامبول. او از شامات به جنوب آفریقا، تونس، مراکش و سپس فرانسه رسید یکسالی هم در پاریس ماند و سرانجام از سوئیس سر درآورد.
یار غار سفرهای فرنگ
امین‌السلطان که در سفر آخر ناصرالدین‌شاه به فرنگ او را همراهی کرده بود، خود نیز ارادت ویژه‌ای به اروپا پیدا کرد ضمن جور کردن هزینه‌های سفر شاه بعدی به فرنگ، او را همراهی کرد. در تمامی تصاویر موجود در سنت‌پترزبورگ و پاریس، همواره امین‌السلطان در کنار مظفرالدین‌شاه دیده می‌شود.
در سفر اترش: چرا شرکت نسازیم؟
در سفرنامه مکه مهدیقلی‌خان مخبرالدوله از امین‌السلطان بعد از دیدن اتریش نقل می‌شود: «در اروپا بیشتر کارها را کمپانی‌ها و شرکت‌ها انجام می‌دهند، کی دست ما را گرفته است که شرکت نسازیم، گله چوپان می‌خواهد، چوپانی که یک بازویش عدل باشد، یک بازویش علم، چماقی هم در دست داشته باشد…»
در سفر به توکیو: ژاپنی‌ها از هیچ! چیز می‌سازند
امین‌السلطان بعد از دیدن چند کارخانه ژاپنی: «دست صنعت ژاپنی‌ها از هیچ، چیزی می‌سازند که محل حیرت است حتی ریشه درخت … به برخی کارخانه‌هها سر زدیم، صنایع ژاپن بی‌نهایت جالب بود. ژاپن با قدم جدی که در راه تعالی نهاده است، افتخار ممالک آسیایی است.»
*در تهیه این مطلب از تصاویر و مطالب کتاب امین‌السلطان در سفر به اطراف و کناف جهان تهیه شده در موسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران، کمک گرفته شده است.
منبع: سایت ۱۱۸سفر
منبع: عصرایران
