زندگی و زمانه‌ی «حاجی برخوردار»؛ پدر لوازم خانگی ایران
برخوردارها را به نام پدر صنعت ایران می‌شناسند، مردانی که برای نخستین‌بار کارخانه‌های لوازم‌خانگی در ایران را تاسیس کردند. مردانی برآمده از دیار کویر یزد. حاج‌محمدتقی برخوردار یکی از فعالان اقتصادی و کارآفرینان ایرانی است که مانند بیشتر کارخانه‌داران و بازرگانان ایرانی، از سال ۱۳۲۱ فعالیت خود را شروع کرد. سال‌هایی که ایران درگیر جنگ جهانی دوم و ورود قوای متفقین (انگلیس و روسیه) به خاک کشور بود. او فعالیت اقتصادی خود را در دهه ۴۰ به عنوان یکی از اعضای گروه صنعتگران برجسته پی گرفت.
حاج‌محمدحسین برخوردار
خانواده حاج‌محمدتقی از خانواده‌ای از مهرشاه یزد بود که بعد از تاسیس ثبت‌احوال در ایران نام‌های مختلفی مانند مرشد، امین، برخوردار و آگاه برای خود برگزیدند و عده‌ای اعتقاد دارند که چون صاحب ثروت و مکنت بودند ملقب به برخوردار شدند. سه نسل از خاندان برخوردار بین سال‌های ۱۲۸۰ تا ۱۳۵۷ به عنوان یک موسسه اقتصادی فعالیت داشتند. پدر حاج‌محمدتقی یعنی حاج‌محمدحسین برخوردار از بازرگانان معروف بود. او مبادلات تجاری گسترده‌ای با شهرهای بمبئی، کراچی و کلکته هند داشت و در داخل کشور با شهرهای مشهد، تهران، کرمان، بندرعباس، بوشهر، همدان، اهواز، تبریز، اصفهان و سبزوار داد و ستد داشت. این مراودات در حالی انجام می‌شد که ایران به دست متفقین اشغال شده بود و امنیت راه‌ها به مخاطره افتاد بود، از همین روی از معدود روزهایی که جاده‌ها باز بود برای تسریع مبادلات، کالا را برای همکارانش به شهرهای مجاور می‌فرستاد تا کالا از آنجا به شهر مورد نظر فرستاده شود. برخوردار در فروردین ۱۳۲۳ با تجارت‌خانه کرامتی در تهران، چای، زردچوبه و فلفل معامله می‌کند. شیوه حاج‌محمدحسین در زمینه خرید ملک و زمین به این صورت بود که آنها را از طریق حفر چاه، قنات آباد می‌کرد.
حاج‌محمدتقی برخوردار
حاج‌محمدتقی برخوردار در سال ۱۳۰۳ در یزد متولد شد. در دوره نوجوانی حوالی ۱۳۱۴ در حالی که ۱۱ساله بود همراه پدرش نزد بنیانگذار حوزه علمیه قم آیت‌الله‌شیخ‌عبدالکریم حائری‌یزدی رفت و آیت‌الله برایش دعایی کرد. سال‌های ۱۳۱۴ تا ۱۳۲۱ که محمدتقی دوره دبیرستان را می‌گذراند مصادف شد با زمانی که ایران به اشغال متفقین درآمد. شروع کسب‌وکارش در تهران، تفاوت بنیادی با منطقه یزد داشت. تهران مرکز ثقل سیاست، اقتصاد، آموزش، مراکز فرهنگی مدرن، ارتباطات و اطلاعات جدید و محل واردات آخرین تولیدات اروپا و آمریکا در کشور بود. چشم‌انداز تهران، برای مردی که همیشه آینده را می‌دید، جاذبه خاصی داشت. حمایت پدر، در عین دور بودن به لحاظ فاصله جغرافیایی، استقلال عمل او را تا حد زیادی حفظ کرد. این موضوع در اولین تجربه‌های تجاری مستقلش، خود را نشان داد. سال ۱۳۲۴ هنگامی که ارتش آمریکا و متفقین، ایران را ترک می‌کردند و اقدام به فروش ماشین و بسیاری از وسایل خود کردند، او مقداری از این کالاها را خریداری کرد.
این کالاها عموماً ارزان‌تر از محصولات سایر کشورها عرضه شده بود. وی در همین حال به پدرش پیشنهاد کرد که مقدار بیشتری از آن را خریداری کند. زیرا فرصتی بود تا به مبادله اجناسی بپردازد که تا آن زمان در تجارت‌خانه پدرش، آنها را ندیده بود. این تجربه موفق شهامت ورود او را به حوزه‌های جدید بیشتر کرد. حاج‌محمدتقی چون کارت بازرگانی نداشت، از کارت پدر برای واردات چای، رنگ، نخ و مس و صادرات پسته، حنا، بادام و زیره استفاده کرده و کارهای گمرکی، بانکی، اتاق تجارت، وزارت دارایی، تخلیه و ارسال کالا و مکاتبات مربوط را انجام می‌داد. پس از جنگ جهانی دوم به کشورهایی مانند آلمان و ژاپن، که کالاهایشان را به بهای کمتر و مرغوب‌تر عرضه می‌کردند، تمایل بیشتری داشت و در نظر داشت دفتری در آمریکا (در ۲۴سالگی) اجاره کند. در تجارت به ویژه با آمریکایی‌ها دقت خاصی می‌کرد. در کار تجاری مشترک داخلی، روی موقعیت طبقاتی تعصب نداشت. خرید نقدی کمتر انجام می‌داد. گاهی سفته‌های مدت‌دار را برای تامین نقدینگی با بهای کمتر می‌فروخت، گاهی صدی هجده از بازار می‌گرفت. در ۲۱سالگی تجارت آنچنان برایش مهم بود که پیشنهاد فروش زمین نامرغوب کشاورزی و سرمایه‌گذاری در تجارت را به پدرش داد. او در سال ۱۳۲۸ در ۲۵سالگی کارت بازرگانی‌اش را گرفت.
در فاصله سال‌های ۱۳۳۰ تا ۱۳۳۲ با قطع صدور نفت، درآمد صادراتی ایران محدود شد؛ لذا کاهش درآمدهای ارزی محدودیت‌هایی برای واردکننده‌ها پدید آورد. در این شرایط درآمدهای ارزی ناشی از صادرات به نظام بانکی سپرده شد یا واردات کالاهای مورد نظر دولت در برابر ارز صادراتی انجام می‌شد. در این زمان ارزش دلار دولتی ۳۲ ریال و در بازار آزاد حدود ۲۴۰ ریال بود. بعضی از تجار از این موقعیت سوءاستفاده کرده و درآمدهای فراوانی به دست می‌آوردند اما حاج‌محمدتقی برخوردار این کار را نکرد. او در سال‌های محدودیت ارزی با صادرات کالاهایی مانند پسته، حنا و بادام، ارز لازم برای واردات را به دست می‌آورد و توانست تجارت خود را پیش ببرد.
در اواخر سال ۱۳۳۸، حاج‌محمدتقی شرکت بازرگانی پارس الکتریک را تاسیس کرد، که محصولات لوازم‌خانگی و برقی را وارد می‌کرد. سپس در سال ۱۳۴۴ نمایندگی ساعت سیکو را گرفت. شرکت بازرگانی تهران الکتریک، شرکتی بود که حاج‌محمدتقی به صورت شخصی در سال ۱۳۴۷ آن را تاسیس کرد. سرمایه اولیه آن ۱۵۰ میلیون ریال بود و در اواسط دهه ۵۰ سرمایه آن به ۹۰۰ میلیون ریال افزایش یافت. از طریق همین شرکت تا سال ۱۳۵۸ بخش عمده‌ای از فعالیت‌های وارداتی تجاری خود را در زمینه کالاهای برقی و اداری انجام می‌داد. این شرکت در سال ۱۳۵۷ حدود ۴۰۰ کارگر و کارمند داشت و نیز نمایندگی ۱۶ شرکت بزرگ و معتبر بین‌المللی شامل توشیبای ژاپن، آکائی و سان سوئی ژاپن، سیکوی ژاپن، جنرال الکتریک آمریکا، کندی ایتالیا، الیوتی ایتالیا و دووال آلمان برای واردات گرامافون را در اختیار داشت.
برای دیدن عکس در اندازه بزرگ بر روی آن کلیک کنید
حاج‌محمدتقی برخوردار در سال ۱۳۴۲ پارس الکتریک را با هدف تولید رادیو و تلویزیون تاسیس کرد. در آغاز تلویزیون سیاه و سفید تولید می‌کرد، اما از سال ۱۳۵۶ به تولید تلویزیون رنگی روی آورد. این شرکت با سرمایه‌گذاری کاملاً ایرانی تاسیس شد. شرکت پارس الکتریک در زمان انقلاب دو هزار شاغل داشت. شرکت صنعتی پارس توشیبا در بهمن سال ۱۳۴۷ با سرمایه‌گذاری مشترک توشیبای ژاپن با ۴۰ درصد و حاج‌محمدتقی برخوردار با سهم ۴۰ درصد و بانک توسعه صنعتی و معدنی با سهم ۲۰ درصد به منظور تولید انواع کالاهای لوازم‌خانگی، مثل پنکه، آبمیوهگیری، چرخ گوشت و انواع پلوپز در شهر رشت تاسیس شد. تولید این شرکت مقارن سال ۱۳۵۷ قریب به ۷۰۰ هزار دستگاه بود. شرکت لامپ پارس توشیبا نیز، با همان سرمایه‌گذاران در آذر ۱۳۴۸ در جوار کارخانه صنعتی پارس توشیبا، به منظور تولید لامپ شیشه‌ای (معمولی و شمعی) و فلورسنت تاسیس شد. دو شرکت نزدیک دو هزار نیروی انسانی داشتند. ظرفیت اسمی شرکت (در سال ۱۳۵۷) بیش از ۳۸ میلیون لامپ بوده است. شرکت فرش پارس در بهمن ۱۳۵۰ به منظور تولید و فروش انواع موکت، فرش ماشینی، موکت نمدی، چتائی و ریسندگی نخ قالی و موکت در شهر صنعتی البرز با سرمایه‌گذاری مشترک ایرانی تاسیس شد. ظرفیت تولید آن بیش از ۱۰ میلیون متر موکت و یک میلیون و ۲۰۰ هزار متر فرش و ۱۱ میلیون چتائی بود. این شرکت ۴۸۰ کارگر و کارمند داشت. شرکت کالای الکتریک در سال ۱۳۵۱ خریداری شد و به مدت دو سال انواع کلید و پریز تولید می‌کرد. شرکت از سال ۱۳۵۴ به تولید انواع ساعت دیواری سیکو اختصاص یافت.
شرکت کارتن البرز، سرامیک البرز و کاشی پارس را در سال ۱۳۵۲ تاسیس کرد و بهره‌برداری آزمایشی از آن در سال ۱۳۵۴ و ۱۳۵۶ شروع شد. در زمان بحران و خروج سرمایه در سال ۱۳۵۷، کاشی پارس ۹۰ میلیون ریال افزایش سرمایه داد؛ این سه شرکت نزدیک هزار شاغل داشتند.
شرکت لوازم‌خانگی پارس در سال ۱۳۵۴ با سرمایه‌گذاری مشترک ۱۵ درصد جنرال الکتریک آمریکا به منظور تولید یخچال، فریزر و لباسشویی تاسیس شد و با وقوع انقلاب بهره‌برداری از آن به سال ۱۳۵۹ موکول شد و یکی از شرکت‌های بزرگ تولیدکننده داخلی محصولات یخچال با حدود ۵۰۰ کارگر و کارمند شد.
حاج‌محمدتقی برخوردار در تاسیس پنج شرکت بزرگ صنعتی به کمک سرمایه‌گذاران خارجی و بانک‌ها از سال ۱۳۴۱ تا ۱۳۵۰ و پنج شرکت صنعتی نیز از سال ۱۳۵۲ تا ۱۳۵۵ مشارکت داشت. علاوه بر این او در چندین شرکت و بانک سهامدار بود.
در بعد از انقلاب زندگی حاج‌محمدتقی برخوردار به گونه‌ای دیگر رقم خورد. با پیروزی انقلاب او که در انگلستان اقامت داشت با آمدن امام خمینی (ره) و باز شدن فرودگاه‌ها به ایران بازگشت. او برای مدتی کوتاه به عضویت هیات مدیره کشتیرانی انتخاب شد. تا اینکه در تیر ۱۳۵۸ شرکت‌ها و دارایی‌های او ملی اعلام شد. در سال ۱۳۷۳ دادگاه حکم به بازگرداندن بخشی از زمین موروثی‌اش داد و یک سال بعد حکم استرداد منزل شخصی‌اش صادر شد. حاج‌محمدتقی در سال ۱۳۷۴ سکته خفیفی کرد و دچار فراموشی شد سرانجام در سال ۱۳۷۸ با سکته دوم به بیماری آلزایمر مبتلا شد و در پی آن تمام حیات اقتصادی و اجتماعی و خانوادگی را به محاق فراموشی سپرد.
منبع: برترینها
