ارزیابی اندیشکده سیپری از مبادلات تسلیحاتی در جهان

اندیشکده «سیپری» در تازه تین تحلیل خود ضمن بررسی فرایند، فروش و مبادلات تسلیحاتی دو کشور مهم چین و روسیه می نویسد: بسیاری از مقام های نظامی در مسکو بر این باورند که چین ممکن است تبدیل به یک رقیب جدی در بازار جهانی تسلیحات و تسخیر بازارهای سنتی روسیه شود.

گزارش می افزاید: در پی فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی و پایان جنگ سرد، کاهش شدیدی در بودجه ی نظامی روسیه رخ داد. هزینه های نظامی اتحاد جماهیر شوروی در سال ۱۹۸۸ میلادی تقریبا ۳۵۰ میلیارد دلار بود. با این حال، در سال ۱۹۹۲ این رقم به ۶۰ میلیارد دلار و در سال ۱۹۹۸ به تنها ۱۹ میلیارد دلار کاهش یافت.

انعطاف پذیرترین بخش های بودجه نظامی بیشترین آسیب را دیدند، همانند بخش های مرتبط با تدارکات و عملیات نظامی. همزمان، صنایع نظامی روسیه برای سلاح هایی که توان تولید آنها را نداشت چندین مشتری بزرگ را در برابر خود می دید. مهم ترین آنها اعضای پیشین پیمان ورشو و عراق بودند. در سال ۱۹۹۲، صنعت نظامی روسیه که از زمان اتحاد جماهیر شوروی به ارث مانده بود در شرایط حادی به سر می برد. بیشترین میزان بازار داخلی و بخشی از بازار صادراتی خود را از دست رفته دید.

«سیمون وزمن» پژوهشگر اندیشکده سیپری معتقد است: همگام با این تحولات، چین مدرن سازی نظامی گسترده ای را کلید زد. چین سرخوش از رشد اقتصادی فزاینده، اغاز به ساماندهی دوباره نیروهای نظامی و ساخت تسلیحات پیشرفته کرد. ( این مدرن سازی از دهه ی ۱۹۷۰ برنامه ریزی شده بود و به خاطر عملکرد ضعیف نیروهای مسلح چین در جنگ ویتنام در سال ۱۹۷۹ انگیزه ها بیش از پیش تقویت شد).

از سال ۱۹۸۹ هزینه های نظامی چین تقریبا هر ساله افزایش یافته است. بسیاری از داده های موسسه ی «صلح بین الملل استهکلم» (SIPRI) در رابطه با چین از سال ۱۹۸۹ آغاز می شود و نشان می دهد که هزینه های نظامی این گشور، در این سال ۲۱ میلیارد دلار بوده و در سال ۲۰۱۵ به ۲۱۵ میلیارد دلار رسیده است. با چنین جهشی، چین در سال ۱۹۸۹ در هزینه های نظامی از روسیه پیشی گرفته و در مدت پنج سال به دومین سرمایه گذار بزرگ جهانی در حوزه ی نظامی بعد از ایالات متحده تبدیل شده است.

**وابستگی هایِ نظامی دوجانبه
گزارش در ادامه می نویسد: از اواخر دهه ی ۱۹۶۰، قابلیت های طراحی نظامی در چین راکد ماند و چنین روندی به این دلیل بود که چین، از فناوری هایِ منسوخ اتحاد جماهیر شوروی بهره می گرفت، بنابراین صنایع چین در جستجوی کمک طراحان و عرضه کنندگان اجزاء و تجهیزات خارجی با فناوری های نوین بودند.

در دو دهه ی ۱۹۷۰ و ۱۹۸۰، این متخصصان از اروپا و آمریکا می آمدند. با این حال، یک منبع غربی تاکید می کند، از سال ۱۹۸۹ به دلیل وقایع میدان «تیانانمن» محدودیت هایی برای پکن ایجاد شد و چین به دنبال گزینه های دیگری رفت.

گزارش تاکید دارد: «بر حسب تصادف و نه به شکلی از پیش طراحی شده، روسیه و چین خود را نیازمند یک بازار و یک منبع فروشِ تجهیزات نظامی دیدند. در طول دهه ی ۱۹۹۰ و ۲۰۰۰، صنایع نظامی روسیه به دلیل صادرات از محل هواپیماهای نظامی تازه تولید شده، نتجهیزات زرهی، و کشتی های جنگی تا حد زیادی از خطر ورشکستگی جان سالم به در بردند.

در طول این دوره، چین نقشی حیاتی را ایفا کرد. چین میان سال های ۱۹۹۹ و ۲۰۰۶ بزرگ ترین مشتری روسیه بود، و سالیانه ۳۴ تا ۶۰ درصد از حجم صادرات روسیه از تسلیحات را تشکیل می داد.

با این حال نویسنده معتقد است: تصمیم فروش سلاح به چین، با مخالفت هایی در روسیه همراه بود. این نگرانی ها وجود داشت که روسیه در حال تجهیز یک دشمن قدرتمند است و بسیاری بر این باور بودند که چین به حوزه های شرق دور روسیه چشم طمع دارد. به علاوه، نگرانی هایی ابراز می شد که چین ممکن است بدون اجازه یا پرداخت حق نسخه برداری، از روی آنچه که روسیه تحویل می دهد نسخه برداری نماید.

در بلندمدت، نگرانی ها افزایش یافت زیرا بسیاری از مقام های نظامی در مسکو بر این باور بودند که چین ممکن است به زودی تبدیل به یک رقیب جدی در بازار جهانی اتسلیحات درست در همان مناطق و کشورهایی شود که روسیه در آنها حرفی برای گفتن دارد. با این حال، این واقعیت که چین نیازمند تنوع دهی به تسلیحات خود -تمایل و نیز توانایی پرداخت پول آنها را داشت- به همه ی بحث و جدل ها خاتمه داد. چین بیشترین میزان واردات را در سال ۲۰۰۵ داشت که ۶۰ درصد از تمامی تسلیحات قابل فروش روسیه را خریداری کرده بود.

گزارش می افزاید: در سال ۲۰۰۶، مناسبات دو سر برد (صادراتی- وارداتی) روسیه و چین آغاز به تغییر کرد. سهم چین میان سال های ۲۰۰۷ تا ۲۰۰۹ به ۲۵ درصد کاهش یافت. به علاوه، از سال ۲۰۱۰، این سهم تا نزدیک ۱۰ درصد رسید. با این حال، روسیه برخی از بازارهای سنتی خود را در کشورهایی همانند چین و الجزایر تقویت کرد و سفارش زیادی از بازارهای جدیدی همانند ونزوئلا دریافت کرد. با بهبود اقتصاد روسیه و با افزایش سفارش از سوی صنایع نظامی داخلی، نیاز برای صادرات در روسیه کاهش یافت.

**مهندسی معکوس و تحولات در بازار
گزارش تاکید دارد: رویگردانی چین از صادرات روسیه بخشی به خاطر قابلیت های رو به رشد تولید و ساخت داخلی بود. همگام با نگرانی های به حق روسیه پیرامون ظرفیت چین برای مهندسی معکوس، چندین نسخه برداری بدون اجازه از سامانه های نظامی روسیه صورت گرفت. به عنوان نمونه، تنها چند سال پس از اینکه روسیه هواپیمای نظامی سوخو ۲۷ را تحویل داد، چین ازهواپیمای «جیان ۱۱» خود رونمایی کرد.

به رغم اینکه این هواپیما با برچسب بومی رونمایی شده بود اما نسخه آشکاری از سوخو ۲۷ روسی بود. به همین ترتیب موشک های زمین به هوای چینی بسیار شبیه پلت فرم های «اس.۳۰۰» روسی بودند. به علاوه، زیردریایی های چین ویژگی های زیردریایی های روسی را با خود داشتند که توسط روسیه ساخته شده بود.

چین آغاز به ساخت سلاح های پیشرفته ای، همانند هواپیماهای جنگی «جیان ۱۰» و چندین نوع موشک هوا به هوا و هوا به زمین، و انواع متعددی از کشتی های جنگی نمود.

بدین ترتیب، عمده ی صادرات چین از روسیه از سامانه های کامل جنگی به اجزاء این سامانه ها همانند موتورها، کاهش یافت. تنها در زمینه ی هلی کوپتر، تلاش های چین برای ساخت سامانه های بومی کند بود، بیشتر به این دلیل که چین هنوز در تولید سامانه های پیشران، همانند موتورها، گیربکس، و روترها به توانایی لازم نرسیده بود. در این حوزه، واردات هلی کوپتر از روسیه هنوز به شکل قابل توجه ادامه دارد.

منبع: الف