عربستان در بن بست قطر/ کشورهای عربی وارد جنگ سرد شده‌اند
برخلاف هشدارهای محور سعودی برای افزایش فشارها به قطر، دوحه پاسخ هوشمندانه ای به شروط عربی داده و موافقت خود با خواسته های عربستان و متحدانش را به پذیرش شروط جدید موکول کرده و عملا سنگ بزرگی را جلوی پای سعودی ها گذاشته است که موافقت با آنها به معنای عقب نشینی عربستان از مواضع اعلانی خود است.
تنش های یک ماهه میان چهار کشور عربستان، مصر، امارات و بحرین با قطر که منجر به قطع روابط دیپلماتیک با دوحه شده بود، با فاش شدن جزئیات پاسخ امیر قطر به شروط ۱۳ گانه سعودی وارد فاز جدیدی شده است. عربستان و دیگر جیره خواران آن در هفته های گذشته به هر حربه ای متوسل شدند تا کشور کوچک قطر را به پذیرش خواسته های خود و تمکین در مقابل سعودی وادار کنند اما این تلاش ها راه به جایی نبرد و با مقاومت قطر در مقابل شروط عربی، در اصل شکست منطقه ای دیگری به ریاض تحمیل شد.
طنین؛ کشورهای عربی برای رسیدن به خواسته های خود ضرب الاجل ده روزه ای را برای قطر تعیین کردند تا به شروط ۱۳ گانه محور سعودی پاسخ دهد اما پاسخ مکتوب قطر که تقدیم امیر کویت شد، چیزی نبود که باب میل سعودی ها و متحدانش باشد. امیر قطر شروط عربستان را با شروط جدید پاسخ داد تا بدین ترتیب سعودی ها را به عقب نشینی از خواسته های غیر واقع بینانه خود وادار کند.
قطع روابط با ایران، بستن شبکه الجزیره، تعطیلی پایگاه ترکیه در قطر از جمله مهمترین شروط عربستان بودند. قطر پیشتر شروط سعودی را مغایر با استقلال و حاکمیت ملی این کشور اعلام کرده بود و از همان ابتدا معلوم بود که دوحه در مقابل این خواسته ها تمکین نخواهد کرد و جزئیاتی که از نامه امیر قطر منتشر شده است نشان می دهد این کشور به درخواست های عربستان و متحدان پاسخ منفی داده است.
قطر در پیام خود با شرط کاهش روابط دیپلماتیک با ایران موافقت کرده است، به شرطی که دیگر اعضای شورای همکاری خلیج فارس نیز روابط دیپلماتیک خود را با ایران کاهش دهند. همچنین قطر روابط اقتصادی خود را با ایران قطع می‌کند به شرطی که دیگر اعضای شورای همکاری خلیج فارس مخصوصا امارات هم روابط اقتصادی خود را با ایران قطع کنند. قطری ها همچنین برای بسته شدن پایگاه نظامی ترکیه در قطر شرطی را گذاشته اند که امکان عملیاتی شدن آن منتفی به نظر می رسد. امیر قطر در این رابطه گفته که به شرطی حاضر است، پایگاه ترکیه را برچیند که سایر کشورهای شورای همکاری خلیج فارس هم تمام پایگاه های نظامی خارجی را در خاک خود تعطیل کنند. با این وجود، عربستان عملا راهی جز کوتاه آمدن در مقابل شروط قطر ندارد. زیرا در صورتی که با این شروط موافقت کند باید در روابط خود با متحد آمریکایی اش تجدید نظر کند. این مسئله باتوجه به دلدادگی ریاض و واشنگتن به یکدیگر و امضای قراردادهای چند صد میلیارد دلاری غیرممکن به نظر می رسد. عربستان و اعراب که پاسخ قطر را مطابق با خواسته های خود ندیدند روز چهارشنبه در مصر گردهم آمدند تا اقدام موثری برای مقابله با این کشور اتخاذ کنند.
شکست سعودی مقابل قطر
هرچند قطری ها در پاسخ خود نرمش نشان داده اند اما در مواردی همراهی با عربستان را مشروط به شروطی کرده اند که در عمل امکان پذیر نخواهد بود و در برخی موارد نیز به صراحت به مخالفت پرداخته اند. عربستان و کشورهای عربی که نتوانسته اند از این طریق برنامه های خود را محقق کنند، ناچار هستند ابزارهای دیگری را در مقابل دوحه بکار بگیرند که اخراج قطر از شورای همکاری خلیج فارس و تنگ کردن محاصره اقتصادی اقداماتی است که مقامات سعودی و اماراتی روی آن متمرکز هستند اما این مسئله نیز به ضرر اعراب تمام خواهد شد.
از آنجایی که روابط کشورهای منطقه سست و غیر واقعی است و با کوچکترین لرزه ای به هم ریخته و با ضعیف ترین پس لرزه متلاشی می شود، با خروج قطر از شورای همکاری هم احتمال فروپاشی این شورا حتمی خواهد بود. به نظر می رسد عربستان سعودی در مقابل مقاومت قطر و حمایت برخی کشورهای منطقه و غربی از دوحه، به بن بست خورده است و این بار نیز همچون دفعات گذشته نتوانسته در اجماع منطقه ای علیه مخالفانش موفقیتی کسب کند.
در تاریخ روابط کشورهای عربی شاید هیچ کشوری به اندازه قطر در مقابل عربستان عرض اندام نکرده است و مقاومت این کشور ذره ای در مقابل فشارهای سعودی و متحدانش، سبب شده تا چهره رهبری سعودی در منطقه مخدوش شود و به همین دلیل مقامات عربستان تلاش می کنند تا با گرد آوردن کشورهای اسلامی دور خود قطر را به تسلیم وادار کنند. اما باتوجه به اینکه بسیاری از کشورهای تاثیرگذار در جهان اسلام حاضر نشدند عربستان را مقابل قطر همراهی کنند، ریاض نمی تواند موفقیتی در این زمینه به دست آورد و از این رو باید منتظر عقب نشینی سعودی ها در مقابل دوحه باشیم. چیزی که در یک ماه گذشته شاهد آن بودیم و عربستان به تدریج از خواسته های خود کوتاه آمد و مجبور شد شروط خود را تا حدی تعدیل کند.
عربستان سعودی که نقش برادر بزرگ را برای کشورهای عربی بازی می کند، مدعی است که کشورهای حاشیه خلیج فارس باید تحت قیمومت و سلطه وی باشند و چنان در این نقش غرق شده است که حتی برای کشورهای دیگر دستور العمل صادر می کند تا سیاست خارجی خود را مطابق با امیال سعودی مشخص کنند ولی نباید این نکته را از نظر دور داشت که دوران زورگویی و تحت الحمایگی به سر آمده است و کشورهای ذره ای نیز از حاکمیت مستقلی برخوردار هستند و کشورهایی مثل عربستان دیگر با سیاست زور و تطمیع نمی توانند دیگران را به پذیرش خواسته های خود وادار کنند.
عربستان سعودی با روی کار آمدن سیاستمداران جوان و بی تجربه و با صرف میلیاردها دلار در همه پرونده های منطقه ای از یمن و سوریه گرفته تا عراق شکست خورده و حتی در مهار یک کشور کوچک حاشیه خلیج فارس همچون قطر که حاضر نیست به هر قیمتی زیر بار سلطه و قیمومیت این کشور برود، درمانده شده است.
کشورهای عربی بر این استدلال هستند که با افزایش تحریم های اقتصادی، قطر مجبور خواهد شد از مواضع خود کوتاه بیاید اما آنچه در چند هفته اخیر شاهد بودیم این بود که قطر متحدان جدیدی را پیدا کرده است که از هر لحاظ می توانند کمبودهای قطر را جبران کنند. از این رو، تلاش های بی نتیجه عربستان تنها به تخریب وجهه ریاض در منطقه و جهان منجر خواهد شد.
کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس که یک روح در شش بدن بودند به خاطر قدرت طلبی و به دست گرفتن رهبری منطقه با یکدیگر دچار اختلاف شده اند. این کشورها که با یکدیگر متحد بودند الآن به نقطه ای رسیده اند که علیه همدیگر خیانت می کنند و به دنبال یارگیری های منطقه ای هستند تا طرف مقابل را به زانو درآورند و نشان می دهد که اتحادها بین اعراب تا چه حد ضعیف و سست بنیان است.
عربستان که از نزدیکی با دولت جدید آمریکا سرمست شده است، تلاش می کند نقش ژاندارمی منطقه را بر عهده بگیرد و همه کشورهای عربی را زیر سلطه خود درآورد و به همین منظور پس از سفر دونالد ترامپ، رئیس جمهور آمریکا به عربستان و امضای قراردادهای چند صد میلیارد دلاری درصدد برآمد کشور قطر را که در پرونده های منطقه سیاست مستقل تری از ریاض در پیش گرفته بود، تنبیه کند اما روند تحولات آن گونه که عربستان انتظار داشت، پیش نرفت و علاوه بر اینکه کشورهای عربی سعودی ها را در این بحران تنها گذاشتند بلکه برخی قدرت های منطقه ای و فرامنطقه ای در بحران به وجود آمده جانب قطر را گرفتند و به نوعی تیر عربستان به سنگ خورد.
ارزیابی نهایی
اعراب الآن وارد یک جنگ سرد شده‌اند، امارات و عربستان به دنبال متحدانی از میان اعراب هستند اما قطر به دنبال روابطی قوی تر با ترکیه و ایران و حتی کشورهای غربی است تا بتواند رهبری سعودی در منطقه را به چالش بکشد. هرچند محور سعودی ممکن است برای اعمال فشار بیشتر به قطر، این کشور را از شورای همکاری خلیج فارس اخراج کند ولی در صورت وقوع این اتفاق، گسل‌های قومی و قبیله‌ای میان اعراب فعال خواهد شد.
منطقه خاورمیانه که چند سالی است در جنگ و خونریزی فرو رفته است، تحمل بحران دیگری را ندارد و عربستان باید از دامن زدن به بحران جدید پرهیز کند و به جای سیاست تقابل راه تعامل را پیش بگیرد. چرا که بی ثباتی منطقه بیش از بیش به ضرر همه کشورها است و بحران های جدید تنها به نفع رژیم صهیونیستی و کشورهای غربی است که به دنبال بازاری برای فروش تسلیحات خود به منطقه هستند.
منبع: الف