مجله همشهری دانستنیها – محبوبه عمیدی: کافی است دو واژه پخت و پز و علم را در یک جمله، کنار یکدیگر ببینیم تا عبارت «آشپزی مولکولی» به ذهن علم دوستان خطور کند. سرآشپزهای ماهر با استفاده از تکنیک هایی علمی و بیشتر اوقات ساده می توانند طعم و مزه ای منحصر به فرد به غذاهایی بدهند که تنها در رستوران های گران قیمت سرو می شوند؛ تکنیک هایی که منحصر به استفاده از نیتروژن مایع و احاطه سازی (spherification) نخواهد بود؛ احاطه سازی همان فرایند تولید پوشش خوراکی است، برای درک بهتر این واژه سوپی را فرض کنید که به شکل کره های کوچکی مانند دانه های خاویار سرو شده است).
در خانه هم می توانیم علم را به آشپزخانه بیاوریم و آن را با روش های قدیمی تلفیق یا جایگزین روش های افسانه ای موروثی کنیم تا با همان مواد سابق، غذاهایی دلچسب تر و سالم تر تهیه کنیم. بررسی ها نشان می دهد بسیاری از روش های پذیرفته شده قدیمی تنها می توانند تاثیری بسیار اندک در بهبود طعم و خصوصیات دیگر غذاها داشته باشند؛ تعدادی دیگر از عطر و طعم غذا کم می کنند و حتی گروهی می توانند احتمال مسمومیت غذایی را افزایش دهند. در ادامه این مقاله فوت و فن های آشپزی یا را که نسل به نسل منتقل شده اند، به بوته آزمایش آشپزی مولکولی می سپاریم تا ببینیم چه شیوه هایی باید حفظ و چه روش هایی بهتر است زودتر منسوخ شوند.
سرخ کردن سطح گوشت برای حبس رطوبت درون آن
بسیاری از سرآشپزها به شما توصیه می کنند برای حفظ رطوبت استیک، ابتدا هر دو روی آن را با حرارت بالا در ماهیتانه سرخ کنید؛ اما واقعیت آن است که اگر دو تکه استیک مشابه را تا رسیدن به دمای داخلی برابر حرارت دهید، آن تکه ای که ابتدا فرپزی (پخته شده در فر) و سپس سرخ شده است، به مراتب آبدارتر از نمونه ای است که اول سرخ و سپس فرپزی شده است. چرا؟ حرارت بالاتر، فیبرهای ماهیچه ای را بیشتر منقبض می کند و آب بیشتری از آنها خارج خواهدکرد، با دانستن این نکته ساده تر می توانیم به علت آبدارتر بودن استیک هایی پی ببریم که ابتدا فرپزی شده اند.
این استیک ها با حرارت درون فر گرم شده اند و نسبت به گوشت های استیکی سرد، به زمان کوتاه تری برای سرخ شدن سطح خود در ماهیتابه نیاز دارند، در نتیجه آب کمتری از دست خواهندداد. فوت کوزه گری برای تهیه استیک های آبدار، زمان دادن به گوشت پس از پخت کامل آن است. سرد شدن باعث می شود فیبرهای ماهیچه ای منبسط شوند و آب بیشتری را درون خود نگه دارند.
سوفله درست کردن با کمک شیمی
سوفله ها هم مانند مرنگ ها تهیه می شوند. کافی است سفیده تخم مرغ را خوب بزنید، به آرامی با ترکیبات دیگر مخلوط کنید و در فر داغ به تماشای پف کردن آن بنشینید. «هارولد مک گی» (Harold Mc Gee) که با تمرکز بر شیمی آشپزی درباره غذاها می نویسد، می گوید: «تنها ۲۵ درصد از حجمی که سوفله ها می گیرند، حاصل انبساط هوای محبوس شده درون آن هاست. بخش عمده این افزایش حجم به عهده آبی است که بخار می شود و بافت سوفله را منبسط خواهدکرد.»
اگر این غذا بلافاصله سرو نشود، هوای داغ درون آن سرد و منقبض می شود، بخار آب هم به قطرات آب میعان پیدا می کند و حجم خود را از دست خواهدداد، در نتیجه پف سوفله می خوابد و شکل خود را از دست می دهد. برای این که مانند آشپزهای ماهی سوفله تهیه کنید، کافی است آن را در دمای پایین تری در فر بگذارید و زمان بیشتری برای پخت به این غذا بدهید. این کار باعث می شود مرکز سوفله به خوبی بپزد و با سرد شدن، پف اولیه خود را از دست ندهد چرب کردن دیواره ظرف هم مهم است چون باعث می شود ترکیب مایع به دیواره نچسبد و به راحتی منبسط شود.
طبخ ماکارونی در آب جوشان
بسیاری از سرآشپزهای ایتالیایی به شما توصیه می کنند ماکارونی، اسپاگتی و دیگر محصولات خمیری را در قابلمه بزرگی بریزید که آب آن با حرارت بالا به جوش آمده است و قل می زند. این کار باعث می شود آب پس از ریختن محصول خمیری درون آن سریع تر به نقطه جوش برسد و از سوی دیگر فضای کافی برای فاصله گرفتن رشته های ماده غذایی از هم و کمینه شدن امکان به هم چسبیدن آن ها وجود داشته باشد. این درست است که ریختن مقدار برابری ماکارونی درون ظرف کوچک تر می تواند دمای آب در حال جوش آن را نسبت به ظرف بزرگ تر بیشتر کاهش دهد، اما بازگشت به نقطه جوش در هر دو ظرف به مقدار برابری انرژی نیاز دارد و در ظرف کوچک تر به دلیل سطح داخلی کمتری که دارد، سریع تر اتفاق خواهدافتاد.
رشته های ماکارونی یا اسپاگتی تنها در اولین دقایق جوشیدن در آب می توانند به یکدیگر بچسبند که علت آن، تورم گرانول های نشاسته در اثر جذب آب است. برای این که مانع از چسبیدن رشته ها به یکدیگر شوید، کافی است در یکی دو دقیقه اول رشته ها را به هم بزنید و بعد آن ها را به حال خود رها کنید. جالب تر این که حتی می توانید شعله زیر قابلمه کوچکی را که رشته ها را در آن ریخته اید، خاموش کنید. و در ظرف را بگذارید تا رشته ها به آرامی بپزند. نشاسته برای ژلاتینه شدن به دمایی حدود ۸۲ درجه سانتی گراد نیاز دارد که به مراتب کمتر از دمای جوشیدن آب در مناطق گوناگون زمین است.
خطرات واکنش میلارد
سرخ کردن گوشت ها با قهوه ای شدن خارجی ترین لایه آن ها و تشدید عطر و طعم همراه است؛ در نتیجه حرارت دیدن ماده غذایی، میان قندها و اسیدهای آمینه واکنشی رخ می دهد که میلارد نامیده می شود. این واکنش طیف گسترده ای از طعم ها و عطرها را تولید می کند که نمونه های متفاوتی از آن ها را می توان در انواع گوشت های کبابی تا پاپ کورن چشید. همین واکنش است که نان را تست می کند و به سیب زمینی سرخ شده طعمی دلپذیر و بافتی متفاوت می دهد. واکشن میلارد مخصوصا در غذاهای نشاسته ای که در حرارت بالا طبخ می شوند، می تواند به تولید اکریل آمید منجر شود.
این ترکیب در بدن فرد به گلیسید آمید تبدیل می شود و توانایی آن را دارد که با پیوستن به DNA او مقدمات جهش ژنتیکی را فراهم کند. مطالعاتی که روی حیوانات انجام شده، ارتباط میان مصرف اکریل آمید و ظهور سرطان را اثبات کرده است. محققان اطمینان کمتری درباره اثر این ماده روی ما انسان ها دارند، از سوی دیگر کسی هنوز نمی داند مصرف چه میزان اکریل آمید در هر فرد می تواند خطرساز باشد. با این حال می توانیم برای این که از خطرات احتمالی مصرف این ماده در امان بمانیم، به طلایی کردن سیب زمینی های سرخ شده و نان های تست بسنده کنیم و احتمال تولید اکریل آمید را در آن ها کم کنیم.
تهیه ریزوتوی خامه ای با هم زدن مداوم غذا
آشپزی های سنتی می گویند برای تهیه یک ریزوتوی عالی باید مواد آن را آرام به ظرف اضافه کنید و غذا را دائم هم بزنید. آن ها معتقدند ریزوتوی خامه ای با به هم زدن مستمر غذا درست می شود؛ در میان غذاهای ایرانی شله زرد و شیربرنج شبیه ریزوتو هستند). از دیدگاه علمی اگر بخواهیم به این غذا نگاه کنیم، می بینیم که نرمی و لطافت ریزوتو ناشی از حل شدن نشاسته برنج در ان است. نشاسته برنج از ترکیب دو پلیمر قندی آمیلوز و آمیلوپکتین تشکیل شده که اولی ساختاری متشکل از رشته هایی بلند و نزدیک به هم دارد و دومی از شاخه های فرعی متعددی ساخته شده است. احتمالا اندک اندک اضافه کردن مواد اولیه و به هم زدن مداوم این غذا باعث می شود شاخه های فرعی آمیلوپکتین شکسته و در آب حل شوند. در مقابل رشته های آمیلوز متصل به یکدیگر باقی می مانند و باعث می شوند دانه های برنج شکل اصلی خود را از دست ندهند.
«کنجی لوپز» (J. Kenji Lopez- Alt) نویسنده کتاب «آزمایشگاه غذا: علم در خدمت آشپزی خانگی»، می گوید: «بخش قابل توجهی از نشاسته ای را که باعث غلیظ شدن ریزوتو می شود، ذرات کوچکی تامین می کنند که روی دانه های برنج نشسته اند و با شستن آن از بین می روند.» بررسی های او نشان می دهد هم زدن سریع این غذا تنها در دو دقیقه پایانی تهیه آن می تواند همان حالت خامه ای مورد انتظار را به غذا بدهد. «مت هارتینگز» (Matt Hartings) که در «امریکن یونیورسیتی» واشنگتن به تدریس شیمی آشپزی مشغول است، می گوید: «هنوز یک برگ برنده در اختیار قدیمی ترها وجود دارد و آن، آرام ریختن مواد اولیه درون غذا و بهبود شرایط برای حل شدن نشاسته در آب است. با این حال فکر می کنم انتخاب درست نسبت مواد اولیه در ابتدای پخت هم بتواند به تهیه ریزوتویی با کیفیت مشابه و غلظت مناسب منجر شود.»
گوشت خام را با آب نشویید
فکر می کنید بشود با وجود میکروارگانیسم ها در سطح ماده غذایی کنار آمد؟ نمی توانیم در مورد گرد و خاکی که همراه میوه ها و سبزی هاست و باکتری هایی را با خود به سیستم گوارشی ما وارد می کند و حتی جان عده ای را به خطر می اندازد، سختگیر نباشیم، اما شستن انواع گوشت و پراکندن باکتری های سطح آن ها در اطراف آشپزخانه، آن هم زمانی که قرار است بپزند و عاری از میکروب شوند، چندان عاقلانه به نظر نمی رسد.
نگذارید غذای اضافی در محیط سرد شود
بعضی از مردم غذای اضافی را بلافاصله جمع می کنند و عده ای دیگر صبر می کنند تا غذا به دمای محیط برسد. فکر می کنید کدام روش درست است؟ بیشتر افرادی که غذا را پیش از گذشتن در یخچال به دمای محیط می رسانند، می خواهند با اجتناب از گذاشتن غذای گرم در یخچال مانع از گرم شدن غذاهای اطراف آن و افزایش احتمال فساد آن ها شوند. این مشکل تنها زمانی می تواند رخ دهد که فرد، قابلمه بزرگی از سوپ جوشان را داخل یخچال بگذارید. حقیقت آن است که سردکردن آرام مواد غذایی در محیط خانه به مراتب خطرناک تر است. بسیاری از باکتری های بیماری زا می توانند در دمای بین ۲۰ تا ۵۰ درجه سانتی گراد، جمعیت خود را هر نیم ساعت دو برابر کنند. تحقیقات نشان می دهد نیمی از مسمومیت های گسترده غذایی در سال ناشی از شرایط بد نگهداری غذا در رستوان هاست.
مراجع و تدوین کنندگان استانداردهای غذایی می گویند بهتر است مواد غذایی ای را که اضافه آمده است و در یخچال نگهداری می کنید، زود مصرف کنید. این زمان برای اسپاگتی و ماکارونی پخته شده، به دلیل رشد آرام باکتری ها در دمای یخچال بین یک تا دو روز است. غذاهای پخته شده ای هم که در دمای فریزر نگهداری می شوند، باید پیش از چهار ماه مصرف شوند. بهتر است بدانید که برنج پخته شده (پلوها) را باید طی یک روز مصرف کرد. برنج خام حاوی اسپورهای مقاومی است که به راحتی می تواند دمای جوش آب و پخت برنج را تحمل کند. این اسپورها نه تنها طی طبخ دوام می آورند، بلکه بعدا می توانند از کپسول خود خارج شوند و سمی ترشح کنند که آن هم در برابر حرارت مقاوم است. مصرف غذای آلوده به این اسپورها به اسهال و استفراغ و مسمومیت غذایی منجر خواهدشد.
یک قطره زرده هم پف سفیده را خراب می کند
یکی از شگفتی های شیمی آشپزی، خواص متفاوت سفیده و زرده تخم مرغ و کارایی آن هاست. سفیده تخم مرغ که از ۹۰ درصد آب و ۱۰ درصد ترکیبات پروتیینی شکل گرفته است، با زده شدن بافتی اسفنجی و حجیم پیدا می کند. تعدادی از اسیدهای آمینه تشکیل دهنده سفیده، آب دوست و تعدادی آب گریزند. این پروتیین ها برای دور نگه داشتن اسیدهای آمینه آب گریز از آبی که محیط اطراف آن ها را فراگرفته است، خم می شوند و به شکلی انحنا پیدا می کنند که آب گریزها در میان اسیدهای آمینه آب دوست قرار بگیرند.
به هم زدن سفیده این ساختار را تغییر می دهد و باعث ایجاد توده های کوچکی از اسیدهای آمینه آب گریز می شود که سطح خارجی خود را با اسیدهای آمینه آب دوست پوشانده اند. به هم زدن مداوم، این توده ها را در اطراف حباب های هوا بزرگ تر و مقاوم تر خواهدکرد.
بسیاری از دستورهای شیرینی پزی و آشپزی روی جدا کردن کامل سفیده و زرده یا استفاده از ظروفی که کاملا عاری از چربی هستند، تاکید دارند. علت آن است که ذرات چربی موجود در محیط می توانند در ترکیب با اسیدهای آمینه، مانع از پیوند آن ها با یکدیگر و شکل گیری شبکه ای مستحکم شوند. حضور یک قطره از زرده تخم مرغ در ۱۰۰ گرم سفیده می تواند زمان هم زدن را افزایش دهد؛ اما حضور سه قطره و بیشتر، ساختار را کاملا با مشکل مواجه خواهدکرد. همین نسبت ها در مورد قطرات چربی موجود در ظروف هم صادق است.
نکته آخر این که چند وقتی است عده ای از آشپزهای حرفه ای به جای سفیده تخم مرغ از آکوافابا استفاده می کنند. این مایع چسبناک که همان آب حاصل از پختن نخود، باقلا و دیگر حبوبات است، می تواند در غلظت تعریف شده ای همان خواص خیره کننده سفیده تخم مرغ را به سادگی از خود نشان بدهد.
خواباندن گوشت در ادویه ها لزوما آن را طعم دار نمی کند.
برای طعم دار کردن گوشت ها باید دست کم یک شب آن ها را در مایع پیش پخت بخوابانید. درست است؟ احتمالا نه. تنها نمک، تعدادی از مولکول های کوچک مواد قندی و بعضی اسیدها می توانند بیش از چند میلی متر در بافت گوشت نفوذ کنند. طعم دهنده ها و انواع ادویه تنها روی سطح باقی می مانند و طی ساعت های متمادی خواباندن به درون بافت نفوذ نخواهندکرد. در مقابل، اسیدهایی مانند آب لیموترش می توانند با دناتوره کردن پروتیین ها، بافتی لطیف تر ایجاد کنند. به نظر می رسد بهتر است به جای غوطه ور کردن گوشت ها در مایع پیش پخت، آن ها را با لایه نازکی از ادویه و ترکیبات اسیدی بپوشانیم.
چطور وقتی پیاز خرد می کنیم آبغوره نگیریم؟
بریدن پیاز به آزاد شدن آنزیمی منجر می شود که با تولید ماده فرار «سین پروپنتیال اس اکسید»، چشم های ما را می سوزاند. روش های متعددی برای اجتناب از این ماده پیشنهاد می شوند؛ اما ببینیم کدام یک واقعا موثر است.
روش ۱: قرار دادن پیاز در فریزر به مدت ۱۰ دقیقه
فرضیه: سرما باید بتواند از فعالیت آنزیم یاد شده بکاهد.
نتیجه آزمایش: صد در صد موثر
روش ۲: پوست گرفتن پیاز و غرق کردن آن در آب برای ۱۰ دقیقه
فرضیه: ماده ای که چشم ما را می سوزاند، در آب محلول است و باید طی این زمان در آن حل شود.
نتیجه آزمایش: کم اثر و دردرسرساز (سین پروپنتیال اس اکسید با بریده شدن پیاز تولید می شود. از سوی دیگر پیاز در آب لزج می شود و خرد کردن آن سخت خواهدشد.)
روش ۳: جویدن آدامس هنگام خردکردن پیاز
فرضیه: ناچار می شوید از دهان نفس بکشید و اوضاع بهتر می شود.
نتیجه آزمایش: بی اثر (سین پروپنتیال اس اکسید غدد اشکی ای را که در چشم ها وجود دارند، هدف قرار می دهد.)
روش ۴: استفاده از عینک، لنز یا عینک شنا
فرضیه: این ابزارها می توانند مانع از رسیدن سین پروپنتیال اس اکسید به چشم ها شوند.
نتیجه آزمایش: عینک شنا موثر است، اما بهتر است روی بقیه حساب نکنید!
گوجه فرنگی های بی مزه را کجا نگهداری کنیم؟
احتمالا شما هم با گوجه های بی مزه و بی رنگ و بو برخورد کرده اید. این گوجه ها زود چیده شده اند و برای آن که ماندگاری بیشتری داشته باشند، در دمای یخچال نگهداری شده اند. بهتر است اگر گوجه فرنگی نرسیده خریده اید، آن را در یخچال نگهداری نکنید، زیرا تولید آنزیمی که به آن طعم و مزه می دهد. در چنین شرایطی کمتر می شود؛ البته با بیرون آوردن گوجه از یخچال هم اوضاع بهتر نمی شود. محققان دانشگاه کالیفرنیا در دیویس می گویند یخچال محل مناسبی برای نگهداری گوجه های رسیده هم نیست.
بهترین دما برای حفظ طعم و مزه این گوجه ها بین ۷ تا ۱۰ درجه سانتی گراد است. بررسی ها نشان می دهد تفاوت اندکی میان طعم گوجه های رسیده نگهداری شده در دمای محیط با نمونه هایی که در یخچال نگهداری شده اند، وجود دارد. شاید بهتر باشد بخش های گرم تر یخچال مانند قفسه میوه ها یا فضاهای نزدیک به در به نگهداری این ماده غذایی اختصاص پیدا کند.
منبع: برترینها
