در این نشست علت رویگردانی مردم از مطبوعات به کیفیت پایین محتوای مطبوعات، آزاد نبودن مطبوعات که منجر به خودسانسوری می‌شود و اینکه مطبوعات همچنان ذائقه و نیاز مخاطبان را درک نکرده است، عنوان شد.
در نشستی که با موضوع ترویج فرهنگ مطالعه مطبوعات در بین جوانان برگزار شد واقعیت فضای مجازی و اینکه آیا علت رویگردانی مردم ایران از مطبوعات تاثیر چشمگیر فضای مجازی به بحث و بررسی گذاشته شد.
به گزارش ایسنا، نشست ترویج فرهنگ مطالعه مطبوعات در بین جوانان عصر امروز با سخنرانی محمود مختاریان مدرس دانشگاه علامه طباطبایی، حسین امامی نایب رئیس انجمن متخصصان روابط عمومی و همچنین سیدعلی کاشفی پژوهشگر مطبوعات در حوزه کودک و نوجوان و همچنین با حضور بیتا علی‌آبادی رئیس دفتر مطالعات و برنامه‌ریزی رسانه‌ها عصر روز یکشنبه ۲۶ آذرماه در دفتر مطالعات و برنامه‌ریزی رسانه‌ها برگزار شد.
در این نشست علت رویگردانی مردم از مطبوعات به کیفیت پایین محتوای مطبوعات، آزاد نبودن مطبوعات که منجر به خودسانسوری می‌شود و اینکه مطبوعات همچنان ذائقه و نیاز مخاطبان را درک نکرده است، عنوان شد.
همچنین مطرح شد مطبوعات ایران خیلی زود در برابر شبکه‌های اجتماعی عقب‌نشینی کرد.
فرش را از زیر رسانه‌های کاغذی نکشیده‌اند
محمود مختاریان در بخشی از این نشست در سخنانی با اعتقاد با بر اینکه رسانه‌های کاغذی نمی‌میرند، اظهار کرد: شبکه‌های مجازی با ورودشان به دنیای واقعی طوفانی به پا کردند. این طوفان تاسف همگان از شرایط فضای رسانه‌ای را برانگیخته است. به نوعی که حتی رئیس‌جمهور هم مطرح کرد روزانه ده‌ها نامه علیه وضعیت نامناسب شبکه‌های مجازی به او ارسال می‌شود.
او در ادامه گفت: باید به این مجموعه برسیم که تحت سواد رسانه‌ای و همینطور سواد بصری فضای مجازی را فرهنگ‌سازی کنیم. دانش خرد محصول خواندن است. به هر حال با آمدن فضای مجازی به دنبال چالش بزرگی در رسانه‌ها هستیم اما اینکه فرش را از زیر رسانه‌های کاغذی کشیده‌اند و مطبوعات در حال نابودی هستند، اینگونه نیست. هر رسانه کارکرد خودش را دارد اما باید به روز باشد و فکری به حال ماندگاری خود بکند.
در ایران به ازای هر ۸۰۰ نفر یک روزنامه منتشر می‌شود!
دکتر حسین امامی نیز در بخشی از این نشست با بیان اینکه با پدیده جهانی گسترش فضای مجازی مواجه هستیم، گفت: این گسترش فضای مجازی در ایران سرعتش بیش از سایر نقاط است. در همه کشورها با عدم علاقه جوانان به اخبار در روزنامه‌ها مواجه هستیم اما اینکه آیا فضای مجازی باعث شده است مردم از رسانه‌های چاپی رویگردان باشد نگاهی به آمار می‌کنم. در بین ۵۰ روزنامه پرتیراژ جهان ژاپن، هند و چین بیشترین روزنامه‌ها را دارند. آمریکا، آلمان، بریتانیا، کره‌جنوبی و… جزء این ۵۰ روزنامه هستند. بیشترین تیراژ روزنامه در جهان مربوط به کشور ژاپن است که روزانه ۹ میلیون و ۶۰۰ هزار نسخه چاپ می‌کند. در سال ۲۰۱۲ این روزنامه ۱۰ میلیون تیراژ داشته است. به نوعی ۴۰۰ هزار نسخه کاهش تیراژ داشته است. بنابراین کشوری با این مهد تکنولوژی با جمعیت ۱۲۷ میلیون نفر تیراژ مطبوعاتش آنقدر کاهش پیدا نکرد. ژاپن ۱۱۵ روزنامه دارد به نوعی که به ازای هر ۱۰ نفر ۶ روزنامه منتشر می‌شود.
امامی همچنین در ادامه مباحث بالا به روزنامه‌های پرتیراژ دیگر در دنیا اشاره کرد و گفت: سومین روزنامه پرتیراژ متعلق به یک روزنامه هندی است که پنج سال پیش سه میلیون نسخه در روز منتشر می‌کرد. سال ۲۰۱۵ تعداد این روزنامه به ۴ میلیون نسخه رسید و افزایش پیدا کرد! کل تیراژ مطبوعات هند در سال ۲۰۰۵، ۷۹ میلیون نسخه بود. ۶ سال بعد یعنی در سال ۲۰۱۱ این میزان به ۳۳۰ میلیون نسخه رسیده است یعنی چهار برابر شده است. بنابراین اگر کاهش تیراژ مطبوعات در دنیا یک پدیده جهانی است اما در کشورهایی که مطرح شد این مساله کاملا متفاوت است. در ایران ۲۰۰ روزنامه منتشر می‌شود. سال ۹۲ تیراژ کل مطبوعات یک میلیون و ۲۰۰ هزار نسخه بوده است که متاسفانه در سال ۹۶ به زیر ۸۰۰ هزار نسخه رسیده است. حتی در برخی آمار این میزان به ۶۰۰ هزار تیراژ هم مطرح شده است. البته رسانه‌های ایران تیراژ واقعی را به دلیل یارانه گرفتن، جذب آگهی و همچنین کاهش اعتبار در نزد جامعه مطرح نمی‌کنند.
او سپس اظهار کرد: متاسفانه در ایران به ازای هر ۸۰۰ نفر یک روزنامه منتشر می‌شود! و این در مقایسه با ژاپن که به ازای هر ۱۰ نفر ۶ روزنامه منتشر می‌شود غیر قابل باور است. کاهش تیراژ مطبوعات در پنج سال اخیر در جهان چشمگیر نبوده است اما این سرعت در ایران بسیار بالا بوده است.
امامی در بخش دیگری از این نشست در پاسخ به این نکته که آیا فضای مجازی باعث شده است مردم ایران به ویژه جوانان از مطبوعات رویگردان شوند، اظهار کرد: فضای مجازی موثر بوده است اما عوامل دیگری هم نقش داشته‌اند. یک عامل به مطبوعات برمی گردد و آن کیفیت پایین محتوای مطبوعات است. اعمال محدودیت‌ها و آزاد نبودن مطبوعات در ایران که منجر به خودسانسوری می‌شود از دیگر عوامل زمینه‌ساز این اتفاق است. متاسفانه مطبوعات ما ذائقه و نیاز مخاطبان را درک نکرده است. به جرأت می‌توان گفت مطبوعات ایران خیلی زود در برابر شبکه‌های اجتماعی عقب‌نشینی کرده‌اند. برنامه‌ریزی و سیاست‌گذاری هر رسانه چه تفاوتی با دورانی که فضای مجازی هنوز رشد نکرده بود، کرده است؟ اصلاً این رقیب قدرتمند (فضای مجازی) توسط مدیران مطبوعاتی ما جدی گرفته نشده است. متاسفانه مطبوعات ما خودشان را با رسانه‌های آنلاین و فضای مجازی وقف نداده‌اند. آنها حتی نرم‌خبر را هم جدی نگرفته‌اند.
اگر می‌خواهیم مطبوعات زنده بماند فکری به حال مطبوعات کودکان و نوجوانان بکنید
سیدعلی کاشفی پژوهشگر حوزه مطبوعات کودک و نوجوانان در بخش دیگری از این نشست با طرح این پرسش که چرا معاونت مطبوعاتی فکری برای مطبوعات کودکان و نوجوانان نمی‌کند؟ اظهار کرد: لازم است معاونت مطبوعاتی به این موضوع توجه کنند.
او گفت: اگر در آینده می‌خواهید مطبوعات خوانده شود باید در کودکی مخاطب را با مطبوعات انس و الفت داد. امروز باید تمرکزمان را روی بالندگی مطبوعات کودکان متمرکز کنیم. در حال حاضر مخاطبان سنین پایین بیش از بزرگسالان مجذوب رسانه‌های جدید (فضای مجازی) شده‌اند.
وی ادامه داد: مطبوعات در دوره جدید زنده می‌ماند همانگونه که رادیو پس از تلویزیون زنده ماند.
او در ادامه کارکرد چهارمی را برای مطبوعات کودک و نوجوانان متصور شد و گفت: مطبوعات کودک و نوجوان علاوه بر سه کارکرد اطلاع‌رسانی، آموزش و سرگرمی کارکرد پرورشی هم دارند. منظور از این کارکرد آموزش غیرمستقیم و درازمدت است که هویت‌ساز است و شخصیت فرد را شکل می‌دهد.
کاشفی با اعتقاد بر اینکه مطبوعات زنده می‌مانند اما با به روز کردن خودشان اظهار کرد: آمارهای میزان کاهش مطبوعات در ایران به برخی مطبوعات مرتبط است اما برخی دیگر از نشریات هستند که همچنان بدون مشکل به راه خود ادامه می‌دهند. در حال حاضر ۱۲۰ نشریه برای کودکان فعالیت می‌کنند اما متاسفانه این نشریات، نشریاتی هستند که پس از چندین شماره به دلیل مشکل هزینه‌های بالا و اینکه کودکان قادر به خرید نشریات نیستند، قطع می‌شود.
پژوهشگر حوزه مطبوعات کودک و نوجوانان سپس گفت: از اتفاقاتی که در سال‌های اخیر در حوزه مطبوعات رخ داده است کم شدن سهم نشریات دولتی است و در حال حاضر بیشتر شاهد حضور بخش خصوصی هستیم. به عنوان مثال گل‌آقا یک اتفاق در کشور ما بود.
او سپس مطرح کرد: اگر آینده مطبوعات مهم است چاره‌ای نداریم که مطبوعات کودک و نوجوان را گسترش بدهیم و فکر جدی به حال مطبوعات کودک بکنیم.
کاشفی سپس تاکید کرد: مطبوعات کودک و نوجوان برای ادامه حیات نیاز به بازتعریف جدید هستند. مطبوعات در دوره جدید همزمان در سه حوزه نشریه کاغذی، حضور جدی در فضای مجازی و همچنین با اتفاقات اجتماعی و فعالیت‌های عینی و با در نظر گرفتن مخاطبان هم‌سنخ می‌تواند بازتعریف جدیدی برای مخاطبان در مطبوعات کودک و نوجوان به راه خود ادامه بدهد.
وی با بیان اینکه مطبوعات بیش از کتاب در نهادینه ساختن عادت مطالعه در کودکان و نوجوانان نقش دارد، یادآور شد: راه ترویج و اشاعه مطالعه کتاب باز هم از مسیر مطبوعات است. با قلاب مطبوعات کودک و نوجوان می‌توانیم امیدوار باشیم که خوانندگان آینده کشور را ببینیم.
موج‌سازی رسانه‌ای بلد نیستیم
در بخش دیگری از این نشست محمود مختاریان مدرس دانشگاه علامه درباره اینکه گرافیک مطبوعاتی و جاذبه‌های تصویری چه نقشی در جذب فرهنگ مطالعه در کودکان و نوجوانان دارد؟ به محسنات شبکه‌های فضای مجازی و به ویژه تلگرام اشاره کرد و گفت: روزی که در مجلس حادثه ترور رخ داد ۴ میلیارد مراجعه‌کننده به تلگرام در ایران به ثبت رسید. همچنین سه میلیون پست گذاشته شد. می‌توان گفت این شبکه‌ها باعث شده‌اند مردم بیشتر به خبر اهمیت دهند و خود این یک حسن است. اما متاسفانه مساله‌ای که وجود دارد در بحث گرافیک مطبوعاتی و جاذبه‌های تصویری هنوز صنعت سرگرمی‌سازی را نمی‌دانیم. باید متوجه می‌شدیم که هفت میلیارد موبایل در دست مردم است آن هم با همه کارکردهایش. اما متاسفانه سواد رسانه‌ای و فرهنگ‌سازی در این زمینه شکل نگرفته است. ظریف وزیر امور خارجه می‌گوید بابت توییت دو خطی‌ام دو روز کار می‌کنم چرا این تحول جهانی را متوجه نشدیم. وزارت ارشاد در حال حاضر آمار ریز به ریز تیراژ مطبوعات ایران را دارد اما هیچگاه مطرح نمی‌کند چراکه می‌خواهد تحولی در افزایش تیراژ رسانه‌ها ایجاد شود.
وی با بیان اینکه نیاز به تحول روزنامه‌ها هم به لحاظ محتوا و هم به لحاظ شکل در شرایط فعلی هستیم، اظهار کرد: چقدر در کشور ایجاد فضای رسانه‌ای را بلدیم. اصلاً پرداخت نکرده‌ایم. به عنوان مثال رونی کلمن به ایران آمد و یا مرتضی پاشایی فوت کرد چقدر مطبوعات ما به تحلیل این اتفاقات پرداختند؟
این مدرس دانشگاه علامه در ادامه گفت: متاسفانه در مطبوعات ما تولید محتوا و موج رسانه‌ای آموزش داده نشده است. تاسف‌بار است که ۱۸ روزنامه کشور برای یک رویداد تنها یک عکس را صفحه اول روزنامه منتشر کرده‌اند.
خبرنویسی نوین در دنیا مبتنی بر داستان و قصه دادن به خبر است
دکتر امامی در بخش دیگری از این نشست درباره اینکه نهضت مطالعه در بین جوانان ایجاد شود، نیاز به چه اقداماتی است، اظهار کرد: در تکنولوژی‌های نوین ارتباطی وقتی خبر به سرعت منتشر می‌شود، این سرعت باعث سطحی شدن جامعه می‌شود. مخاطب زمانی که خبر کوتاه را می‌خواند دیگر سراغ چرایی و چگونگی ماجرا نمی‌رود. اگر جوانان را تشویق به خواندن کتاب و نشریه می‌کنیم به این دلیل است که عمق و تفکر به قدرت تحلیل آنها داده شود.
او سپس با اعتقاد بر اینکه مردم در حال حاضر با حضور در فضای مجازی خود تولیدکننده هستند و با محدودیت‌های رسانه‌ای همچون خودسانسوری مواجه نیستند، اظهار کرد: در حال حاضر در مطبوعات خودسانسوری وجود دارد و یکی از علت‌های رویگردانی مردم از مطبوعات همین مبحث خودسانسوری است. البته ناشران نباید به این باور قطعی برسند که مخاطبان تمام و کمال علاقه‌مند رسانه‌های آنلاین شده‌اند. این فرضی اشتباه است اما به هر حال امروزه مخاطبان ما وفادار و ماندگار به رسانه‌های مکتوب نیستند. این خانواده‌ها و والدین هستند که باید کودکان و نوجوانان را به مطبوعات سوق دهند. وقتی که در جامعه گرایش به مطبوعات ترویج شود و اینکه مطرح شود که کسی دیگر روزنامه نمی‌خواند این خود بزرگترین ایراد است. وظیفه دولت جنبه حمایتی در این زمینه است. در حال حاضر این برنامه‌ریزی و سیاست‌گذاری مربوط به دورانی بوده است که رسانه‌ها هنوز نوین نبوده‌اند.
امامی درباره وظایف رسانه‌ها در قبال بالا بردن فرهنگ مطالعه مطبوعات در جامعه توضیح داد: اولین کاری که رسانه‌ها باید انجام دهند این است که خودشان را باید به سرعت با شبکه‌های اجتماعی وقف دهند و اجتماعی‌تر شوند و در عین حال از ابزارهای نوین ارتباطی بهره‌مند شوند کاری که روزنامه همشهری انجام داد و این اتصال را برقرار کرد. در حال حاضر مباحث روز جهان به سمت پلت‌فورم‌های ویدئویی می‌رود. مطبوعات ما نیز برای زنده ماندن خود باید به این سطح برسند. در حال حاضر بسیاری از روزنامه‌ها در دنیا از پادکست رادیویی استفاده می‌کنند.
وی با بیان اینکه رسانه‌های ما نیاز به مخاطب‌شناسی و همچنین مخاطب‌سازی دارند، اظهار کرد: رسانه‌های ما نیاز به سبک نگارش جدید دارند. اینکه دیگر خبرها به سبک حرم وارونه منتشر نشوند. در حال حاضر تمامی خبرهای دنیا مبتنی بر داستان و قصه دادن به خبرها است.
معاونت مطبوعاتی توجه ویژه‌ای به مطبوعات کودک و نوجوان کند
سیدعلی کاشفی در بخش پایانی این نشست درباره اینکه چه راهکارهایی برای بالا بردن مطالعه مطبوعات بین جوانان و نوجوانان وجود دارد، اظهار کرد: در حال حاضر نیازمند بازتعریف روزنامه‌نگاری کودک و نوجوان هستیم. یکی از مصادیق آن شناخت نیاز مخاطب است. این اتفاق را در حوزه مطبوعات در دهه ۷۰ شاهد بودیم که هر ساله در گزارش‌هایی که تکرار می‌شد این بود که در حوزه نشریات کودکان و نوجوانان دو مجله در قم و یک مجله در سپاه منتشر می‌شود و بقیه همه در تهران است. اما حالا اینگونه نیست. ما در همه نقاط کشور نشریات داریم. امروزه اکثر نشریات تعریف مجزا و مضاعفی دارند. ناگزیریم به سمت تخصصی‌تر شدن مخاطبان برویم. مثل نشریات‌های قرآنی، اجتماعی، ادبی و… این تنوع خوب است.
او سپس گفت: یک دسته از نشریاتی که در دوران پس از ورود شبکه‌های اجتماعی همچنان زنده‌اند نشریات محلی هستند و زنده بودن آنها به این دلیل است که مشابه ندارند. امروزه حضور روزنامه‌نگاران در حوزه مطبوعات کودکان و نوجوانان بیشتر شده است اما کافی نیست. ما نیازمند دروس دانشگاهی در زمینه روزنامه‌نگاری کودکان و نوجوانان هستیم.
این پژوهشگر حوزه مطبوعات کودکان و نوجوانان با اشاره به بحث سیاست‌های حمایتی دولت در زمینه مطبوعات کودکان و نوجوانان گفت: درست است که هر جا مدافع این نظریه هستیم که هرچه حضور دولت در عرصه فرهنگ کمتر شود از تصدی‌گری کاسته می‌شود اما در عین حال یکی از نکاتی که زنده‌یاد دکتر معتمدنژاد هم به آن اشاره کردند و آن این است که دولت در بحث مطبوعاتی کودک و نوجوان حضور داشته باشد و کمک و همراهی کند. در حوزه کتاب در قبال سیاست‌های حمایتی دولت یارانه‌هایی تعریف شده است. این طرح‌ها قابل تعمیم به مطبوعات کودک و نوجوان است.
کاشفی در پایان تاکید کرد: در سیاست‌های حمایتی معاونت مطبوعاتی در بحث اشتراک خرید نشریات نیازمند توجه مضاعف و ویژه‌ای برای مطبوعات کودک و نوجوان هستیم. از طرفی شکل‌گیری موسسات بزرگتر مطبوعاتی و ادغام آنها با یکدیگر می‌تواند به بحث جوانمرگی مطبوعات کودک و نوجوان بسیار کمک کند.
