بایگانی ماه : آگوست, 2017

وزیر دفاع آمریکا در تازه ترین ادعای خود، روسیه را به استفاده از زور برای تغییر مرزهای بین المللی و تضعیف دولت های اروپایی، متهم کرد.

به گزارش خبرگزاری مهر به نقل از رویترز، «جیمز ماتیس» وزیر دفاع آمریکا که به اوکراین سفر کرده است از قصد واشنگتن به تداوم اعمال فشار بر روسیه خبر داد و مدعی شد که مسکو رفتار تهاجمی را در پیش گرفته است.

وی در ادامه ادعاهای خود گفت: روسیه به توافق صلح مینسک که هدف از آن پایان دادن به خشونت ها در شرق اوکراین است، پایبند نیست.

ماتیس مدعی شد: علیرغم انکار روسیه، ما می دانیم که آنها به زور دنبال بازترسیم مرزهای بین المللی و تضعیف ملت های آزاد و مستقل اروپایی هستند.

با این حال، وزیر دفاع آمریکا در این سفر، آنگونه که انتظار می رفت، حرفی از وعده واشنگتن مبنی بر تامین تسلیحات برای کی یف، به میان نیاورد.

منبع: الف

اقلیم کردستان عراق اعلام کرده است که همه‌پرسی استقلال را روز ۲۵ سپتامبر سال جاری (سوم مهرماه) برگزار خواهد کرد. تاکنون دولت های عراق، ایران و ترکیه مخالفت علنی خود را با این مسئله اعلام کرده اند.

در این بین هیئتی از کردستان از رژیم صهیونیستی دیدن کرده و از آنان خواسته از استقلال کردستان حمایت کنند. بنیامین نتانیاهو نیز در اظهاراتی عنوان کرده که اسرائیل از کردها برای ایجاد کشوری مستقل حمایت می کند و تلاش می کند آمریکا را برای این اقدام ضروری راضی کند تا به این ترتیب جلوی ارتباطات ایران، عراق ، سوریه، لبنان را بگیرد. ظاهراً نتانیاهو گفته است: «کردها از لحاظ فرهنگی و اصولی به ما نزدیک هستند.»

آمریکا نیز پیشنهاد داده که اقلیم تا شکست کامل داعش در منطقه، برگزاری همه پرسی را به تعویق بیندازند. اما برخی بر این اعتقاد هستند ادعای استقلال طلبی و حرکت اقلیم به سمت آن، برای ایالات متحده و اسرائیل فواید بسیاری داشته که از آن جمله می توان به تقویت حضور آمریکا و ایجاد پایگاه های نظامی و امنیتی که به آنها فرصت نظارت بر محور مقاومت را داده اشاره کرد.

پیامدهای سفر سرلشکر باقری به ترکیه
اما در اتفاقی مهم و کم سابقه، هفته قبل محمدحسین باقری، رئیس ستاد کل نیروهای مسلح در سفری سه روزه به ترکیه رفت و با ۴ مقام عالیرتبه این کشور ازجمله رجب طیب اردوغان رئیس جمهور، ارتشبد حلوصی آکار رئیس ستاد ارتش، نورالدین جانیکلی وزیر دفاع و هاکان فیدان رئیس سازمان اطلاعات (میت) دیدار و گفت و گو کرد.

از محورهای دیدار سرلشکر باقری با مقامات ترکیه می توان به مبارزه با تروریسم، تحولات منطقه، روابط دو جانبه دفاعی و همکاری های مرزی اشاره کرد. به احتمال قوی مهم‌ترین موضوع گفت‌وگوهای وی و مقام‌های ترکیه، همه‌پرسی استقلال کردستان عراق بوده است.

باقری پس از دیدارش با رجب طیب اردوغان، رئیس جمهوری ترکیه، در روز ۲۵ مرداد گفته بود که برگزاری همه‌پرسی استقلال کردستان عراق نه تنها باعث افزایش درگیری‌ها و تنش در آن کشور خواهد شد، بلکه پیامدهایی مخربی برای کل منطقه خواهد داشت و تاکید کرده بود که از نظر مقام‌های دو کشور ایران و ترکیه، این همه‌پرسی نبایستی برگزار شود.

سرلشکر باقری با هشدار نسبت به تغییر جغرافیای سیاسی در منطقه گفت: «تغییر جغرافیای منطقه با توجه به اختلافاتی که بین کردها و دولت مرکزی درباره کرکوک و سایر مناطق وجود دارد، می‌تواند موجب آغاز تنش‌ها و درگیری‌ها در داخل عراق باشد که این موضوع به‌هیچ‌وجه در داخل جغرافیای عراق محدود نخواهد شد و ناامنی به‌سرعت به کشورهای همجوار از جمله ایران و ترکیه سرایت می‌کند که قابل‌پذیرش نیست.»

سرلشکر باقری به این دلیل به کرکوک اشاره کرده که کرکوک دارای جمعیت قابل توجهی از اعراب و ترکمن ها بوده و دارای منابع مهم نفت نیز می باشد که مورد مناقشه کردها و دولت مرکزی در بغداد می باشد اما قرار است در آنجا نیز همه پرسی برگزار شود.

همچنین رئیس ستادکل نیروهای مسلح در حاشیه بازدید از ستاد فرماندهی ناجا و در جمع خبرنگاران گفت: رئیس ستاد ارتش ترکیه به‌زودی برای تکمیل مذاکرات و جمع‌بندی به ایران سفر خواهد کرد و ان‌شاءالله در این سفر مباحث نهایی و کامل خواهد شد.

سردار سید مسعود جزایری، سخنگوی ارشد نیروهای مسلح نیز دیروز با اشاره به سفر عالی‌ترین مقام نظامی کشورمان به ترکیه، درباره همه پرسی اظهار داشت: ما این همه پرسی را حرکتی در راستای سیاست‌های کلان آمریکا مبتنی بر تجزیه کشورهای منطقه می‌دانیم و بدون تردید با آن مخالف هستیم.

در این بین بهرام قاسمی، سخنگوی وزارت خارجه ایران، در نشست خبری سه روز قبل خود از مذاکرات بسیار مهم و تعیین‌کننده در جریان سفر رئیس ستاد کل نیروهای مسلح به ترکیه سخن گفت و افزود: «درباره این سفر باید کمتر صحبت کرد و در آینده شاهد آثار مثبت این سفر در روابط دوجانبه و منطقه خواهیم بود».

اما بعد از این سفر رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهور ترکیه در کنفرانس خبری از احتمال عملیات نظامی مشترک ایران و ترکیه در شمال عراق خبر داد و  گفت: در آینده‌ای نزدیک اقداماتی برای دفع تهدیدات ناشی از پ.ک.ک و شاخه ایرانی آن در کوهستان‌های قندیل و سنجار انجام خواهیم داد. رئیس جمهوری ترکیه افزود: مذاکرات میان دو کشور ایران و ترکیه درباره جزئیات این عملیات ادامه می یابد به ویژه که ایران در معرض تهدیدات پژاک است.

اما بلافاصله بعد از این سخنان قرارگاه حمزه سیدالشهدای نیروی زمینی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی اعلام کرد که هیچ «برنامه‌ عملیاتی» در خارج از مرزها برنامه‌ریزی نشده است.

به گزارش خبرگزاری ها، در پی برخی اخبار منتشره مبنی بر اقدام عملیات مشترک جمهوری اسلامی ایران و ترکیه علیه پ.ک.ک.، روابط عمومی قرارگاه حمزه سیدالشهدا (ع) نیروی زمینی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی ضمن رد هرگونه برنامه عملیاتی خارج از مرزهای جمهوری اسلامی ایران اعلام کرد: ما هیچ برنامه عملیاتی در خارج از مرزهای جمهوری اسلامی ایران برنامه‌ریزی نکرده‌ایم، ولی همچون گذشته با هرگروه، تیم یا فردی که قصد نفوذ به خاک جمهوری اسلامی ایران را برای اقدامات ضدامنیتی و یا تروریستی داشته باشند به‌شدت برخورد خواهیم کرد.

در واقع به نظر می رسد اوضاع آن چنان که اردوغان آگاهانه عنوان می کند ساده نیست و دارای پیچیدگیهای بیشتری می باشد. به این دلیل که اگر چه دو کشور درباره استقلال کردستان عراق دیدگاه مشابهی دارند و با آن مخالف هستند اما طرفین دچار تضادهای منافع بنیادین نیز می باشند که چشم انداز هماهنگی کامل بین آنها را منتفی می سازد. به عنوان مثال دو کشور در سوریه بدلیل حمایت آنکارا از تروریست های داعش و جبهه النصره اختلافات بنیادین دارند.

همچنین اردوغان در حالی از استقلال سیاسی اقلیم کردستان عراق نگران است که روابط اقتصادی استراتژیکی با آنها برقرار کرده اما بدون شک هر گونه حرکت کردستان عراق به سمت استقلال بیشترین تاثیرات منفی را ابتدائاً بر دولت آنکارا خواهد داشت که در حال حاضر در وضعیت جنگ مسلحانه با کردهای کشور خود و سوریه قرار داد. به همین دلیل است که برخی عنوان کرده اند که سفر مقام عالی نظامی ایران به ترکیه اگر چه مهم است اما نباید از آن تغییر راهبردی رویکرد‌ها را برداشت کرد.
 
از سویی دیگر اگر چه مسعود بارزانی رئیس منطقه کردستان عراق این هفته اعلام کرد که تمام مذاکراتی که با بغداد درباره همه‌پرسی استقلال داشته به شکست انجامیده اما برخی بیان کرده اند این همه پرسی که از نظر حقوقی هم غیر الزام آور است نمی تواند لزوما به استقلال اقلیم کردستان منجر شود و در نهایت بارزانی در پی کسب پرستیژ، فرار از مشکلات سیاسی داخلی اقلیم و گرفتن امتیاز از دولت مرکزی عراق می باشد و احتمال این که از خواسته خود کوتاه بیاید وجود دارد.

منبع: الف

شهردار ونیز ایتالیا تهدید کرد هر کس الله اکبر بگوید، نیروهای امنیتی او را با تیر خواهند زد.

به گزارش تسنیم به نقل از شبکه راشاتودی، «لوئیجی برونیارو» شهردار ونیز در اظهاراتی عجیب تهدید کرد هرکس در میدان ها و اماکن عمومی شهر فریاد «الله اکبر» سر دهد، نیروهای امنیتی او را با تیر خواهند زد.

برونیارو در انجمن بین المللی کاتولیک در شهر «ریمینی» واقع در شمال شرقی ایتالیا گفت: ما باید تروریسم را شکست دهیم. اگر فردی در حال دویدن در میدان «سن مارکو» فریاد «الله اکبر» سر دهد، ما بسوی او تیراندازی می کنیم. سال گذشته گفتم ما این کار را پس از ۴ هشدار انجام می دهیم؛ اما الان می گویم پس از ۳ هشدار این کار را خواهیم کرد.

این سیاستمدار راستگرای ایتالیایی در ادامه گفت: «ما آنها را قبل از آنکه خسارتی به ما وارد کنند، مستقیم پیش خدا خواهیم فرستاد.»

گفتنی است اظهارات شهردار ونیز واکنش های زیادی را از سوی همکارانش به همراه داشته و موجی از انتقادات را در شبکه های اجتماعی به دنبال داشته است. شهردار شهر «ریمینی» ایتالیا با تمسخر اظهارات شهردار ونیز گفته است: طبق آنچه من شنیدم، به شهروندانم توصیه می کنم آهنگ «رومانیا میا» را درمیدان «سن ماردوا» نخوانند؛ کسی چه می داند؛ شاید آهنگ آن طبق آنچه از شهردار ونیز شنیدم تفسیر شود!

همچنین رسانه های ایتالیا نیز اظهارات شهردار ونیز را تحریک آمیز قلمداد کردند.

منبع: الف

ظریف گفت: باید بپذیرید قدرت متصلب نظامی امروز دیگر تعیین کننده نیست و ابزارهای قدرت دیگری در اختیار داریم که می‌توانیم با آن منافع ملی‌مان را دنبال کنیم.
به گزارش العالم، محمد جواد ظریف صبح پنجشنبه در ششمین کارگاه آموزشی شبیه‌سازی شورای امنیت با محوریت کره شمالی که در موزه صلح برگزار شد، خاطرنشان کرد، کسانی که نمایندگی کشورهای غیرعضو شورای امنیت را در شبیه‌سازی بر عهده می‌گیرند با ابزارهایی از جمله فکر، اندیشه و یا گفتمان‌سازی تمرین کنند.
ظریف با تاکید بر اینکه این ابزارها در بحث قدرت‌سازی مهم هستند، گفت: یکی از سفرای کشورها در سازمان ملل در زمانی که بنده در سازمان ملل بودم اینگونه می‌گفت که حقوق بین‌الملل جعبه ابزار ماست، هر وقت نیاز داشتیم از آن استفاده می‌کنیم. بنابراین حقوق بین‌الملل نمی‌تواند همه چیز باشد همانطور که قدرت نمی‌تواند همه چیز باشد.
وی در ادامه گفت: باید بپذیریم قدرت‌های معمول در دهه‌های ۷۰، ۸۰ و ۹۰ میلادی دیگر تعیین کننده به طور اخص نیستند و ابزارهای قدرت دیگری در اختیار داریم.
ظریف افزود: البته این به معنای در افتادن با دنیا نیست، بلکه منظور این است که می‌توانیم با استفاده از ابزارهای قدرت امروزی از جمله گفتمان‌سازی، مفهوم‌سازی، اجماع‌ سازی در آینده کشورمان و کشورهای در حال توسعه تأثیرگذار باشیم.
رییس دستگاه دیپلماسی یادآور شد: امروز در دنیا کنشگرانی مثل داعش، طالبان، القاعده و جبهه النصره به عنوان کنشگران غیرحکومتی هستند که بر تحولات بین‌المللی تأثیر می‌گذارند.
ظریف در ادامه به حضورش در اجلاس امنیتی مونیخ اشاره کرد و گفت: سوال اصلی در این اجلاس این بود که در دنیای پساغربی چه می‌گذرد؟
وی افزود: غربی‌ها در حالی به دنیای پس از خود به جدیت نگاه می‌کنند و درباره آن کتاب منتشر می‌کنند که برخی به ما در این رابطه ایراد می‌گرفتند.
وزیرامورخارجه ادامه داد: متأسفانه ما در داخل کشورمان باور نکردیم که به دنیای پساغربی وارد شده‌ایم اما خود غربی‌ها ‌آن را پذیرفتند. حرف من این نیست که نقش غرب پایان یافته است بلکه منظور آن است که انحصار غرب در دنیا و روابط بین‌الملل پایان یافته است.
ظریف گفت: ما به عنوان نماینده دولت‌ها نمی‌خواهیم بپذیریم که کنشگرانی غیر از دولت‌ها وجود دارند. این در حالی است که دولت‌ها همواره به تناسب موضوع در بحث‌های بین‌المللی از جمله در بحث محیط زیست و توسعه اجتماعی و یا حقوق بشر شرکت می‌کنند.
رییس دستگاه دیپلماسی افزود: دولت‌ها همواره ادعای انحصار بر روابط بین‌الملل داشته‌اند و غربی‌ها به طریق اولی این ادعا را داشته‌اند اما این ادعا پایان پذیرفته است.
وی ادامه داد: این مسأله را باید به عنوان یک عامل مهم در تصمیم‌ گیری‌های بین‌المللی بپذیریم که اگر انحصار دولت‌ها پایان یافته پس انحصار ابزار قدرت هم پایان یافته است.
ظریف به ابزار قدرت در گذشته اشاره کرد و گفت: در مقطعی از روابط بین‌الملل تنها ابزار قدرت که باعث نفوذ می‌شد قدرت نظامی بود. از سیاست قایق‌های توپدار تا سیاست‌هایی که جنگ را به عنوان ابزار سیاست خارجی مشروع می‌شمرد.
وزیرامورخارجه افزود: جنگ ابزار مشروع برای نفوذ بود. از آنجایی که قدرت در حوزه نظامی فقط خلاصه می‌شد اما به تدریج اقتصاد، فرهنگ، آموزش و مسائل دیگر به عنوان ابزارهای قدرت وارد صحنه شدند. در عین حال امروز همچنان برخی ابزارهای قدرت مقبول مانده‌اند و آنها ابزارهای قدرت معنایی هستند. کشورهای و کنشگرانی که قدرت سنتی پایینی دارند از این ابزار قدرت معنایی برای تأثیرگذاری استفاده می‌کنند. این ابزارها همان استقلال‌خواهی، داشتن پیام و گفتمان در دنیا یا اجماع‌سازی است.
وزیرامورخارجه درادامه گفت: کاری که در این کارگاه‌های شبیه‌سازی شورای امنیت سازمان ملل می‌کنید این است که آمیزه‌ای از قدرت یا همان قدرت‌های سنتی را مورد بررسی قرار دهید.
وی افزود: به عنوان مثال در بحث کره شمالی، چین و ‌آمریکا به دلیل قدرت نظامی که در اختیار دارند نقش بیشتری ایفا می‌کنند و این عامل قدرت را در مذاکراتی که در شبیه‌سازی انجام می‌دهید خواهید دید که حتماً نقش آمریکا و چین از سنگال و یا اتیوپی بیشتر است. با این حال امروز عامل دیگری برای قدرت مطرح است و آن اجماع‌سازی است که وارد شورای امنیت سازمان ملل هم شده است.
ظریف ادامه داد: کشورهای کوچکی مثل مالت و دماغه سبز در موضوعات بین‌المللی در شورای امنیت نقش آفرین بودند اما نه برای قدرت نظامی‌شان بلکه به خاطر ایده‌پردازی و دانش در یک حوزه خاص.
وزیرامورخارجه گفت: به عنون مثال مالت در بحث حقوق دریاها نقش‌آفرین شد و دماغه سبز نیز به دلیل دانشی که در این بحث داشت یکی از مهمترین نقش‌ آفرین‌ها در حقوق دریاها است؛ بنابراین می‌بینید که این نوع از ابزارهای قدرت از کنفرانس عمومی یونسکو و مجمع عمومی به شورای امنیت رفته و در ‌آنجا با ایده‌پردازی، مفهوم‌سازی و توانمندی در اجماع‌سازی قدرت ایجاد می‌کند.
ظریف در ادامه گفت: بحث اجماع سازی و یا گفتمان سازی عواملی مهمی هستند که یک تصمیم بین‌المللی شکل گیرد. بررسی و تمرین بر روی این مقوله امری است که باید در بحث شبیه‌سازی دنبال شود و این آموزش را در عمل به ما بدهد که از یک مفهوم متصلب قدرت که مربوط به دوران گذشته است باید به مفهوم جدید قدرت نیز پرداخته شود.
وی افزود: پنج قدرت دایم شورای امنیت مسلماً می‌پسندند که همه دنیا باور کند همه چیز در سلاح هسته‌ای خلاصه می‌شود و کشورهای دارنده این سلاح حرف آخر را می‌زنند.
وزیر امورخارجه ادامه داد: اما این اتفاق نیفتاده است اگر می‌افتاد به این معنا بود که دنیا تسلط این پنج قدرت بر تمامی مناسبات بین‌المللی را باید می‌پذیرفت چرا که هر کدام از این پنج قدرت با سلاح‌هایی که در اختیار دارند می‌توانند خودشان و دشمانشان را ده‌ها بار نابود کنند که اصطلاحاً می‌گویند «نابودی تضمین شده متقابل».
ظریف گفت: بنابراین اگر تفکر متصلب از قدرت نظامی را بپذیریم باید این رویکرد را نسبت به کشورهای قدرتمند هم پذیرفت که خوشبختانه اینطور نیست.
وی در ادامه به مذاکرات جنگ هشت ساله تحمیلی میان ایران و عراق در سازمان ملل اشاره کرد و گفت: در جنگ تحمیلی علیه ایران از سلاح شیمیایی استفاده شد اما همه دنیا از صدام حمایت کردند و اجازه نمی‌دادند موضوع استفاده از سلاح شیمیایی علیه ایران در شورای امنیت سازمان ملل مطرح شود.
رییس دستگاه دیپلماسی افزود: فراموش نکنید و گول شعارها را نخورید. ما آنجام بودیم و دیدیم تا وقتی صدام به کویت حمله نکرده بود با وجود آنکه ۶ گزارش دبیرکل وقت سازمان ملل به صراحت می‌گفت که صدام علیه ایرانی‌ها و شهروندان غیرنظامی از سلاح شیمیایی استفاده کرده است، اعضای شورای امنیت یک بیانیه و یا قطعنامه شورای امنیت که اسم عراق در آن باشد صادر نکردند.
ظریف ادامه داد: بهترین کاری که انجام دادند این بود که بگویند استفاده از سلاح شیمیایی علیه نیروهای ایرانی. این جمله به شکلی بود که انگار خودمان علیه خودمان از سلاح شیمیایی استفاده کرده‌ایم.
رئیس دستگاه دیپلماسی خاطرنشان کرد: ایران هزینه مقابله با قدرت متصلب آن روز را پرداخته است و نشان داد حتی در آن زمان که آن قدرت تعیین کننده نیست.
وی ادامه داد: بنابراین آنچه مهم است این که بدانیم و به کار بگیریم که ابزارهای قدرت دیگری وجود دارد که می‌توانیم از آنها به خوبی و با موفقیت استفاده کنیم. این به معنای در افتادن با دنیا نیست و رویکردی است که می‌تواند در آینده کشور ما و کشورهای در حال توسعه و منطقه به واسطه آن در تعاملات بین‌المللی تأثیرگذار باشند.
وزیر امور خارجه در ادامه گفت:‌ این مکان یادآور شکست تلخ و تاریخی شورای امنیت در رابطه با استفاده وحشیانه صدام حسین از سلاح شیمیایی در جنگ علیه ایران است.
وی یادآور شد: جنگ تحمیلی ایران و عراق ناکامی شورای امنیت در اجرای وظایفش را یادآوری می‌کند و شورای امنیت باید مسئولیت این ناکامی را بپذیرد و در جهت جبران آن برآید.
ظریف اضافه کرد: خوشحالم که بعد از سال‌ها در جمعی حاضر شدم که یادآور دانشگاه و دانشجویان است و خوشحال‌تر از اینکه بسیاری از حاضران را خانم‌ها تشکیل می‌دهند.
رییس دستگاه دیپلماسی گفت: امیدوارم شما در آینده وارد وزارت امور خارجه شوید و نمایندگان ایران در سازمان‌ها و مجامع بین‌المللی باشید که باعث خرسندی و افتخار ماست.
وزیر امور خارجه به ساختارهای بین‌المللی در دهه‌ها و سال‌های گذشته اشاره کرد و گفت: در گذشته قواعد و چارچوب‌ها به لحاظ حقوق و روابط بین‌الملل مشخص بود و آنچه در شورای امنیت اتفاق می‌افتاد قابل پیش‌بینی بود.
وی افزود: ما از ابتدای دهه ۹۰ میلادی وارد دوران جدیدی شدیم که البته با خطاهای زیادی هم روبرو بود. ایالات متحده آمریکا توهمی داشت مبنی بر اینکه پایان جهان دوقطبی به معنی آغاز دوران تک قطبی است و این توهم خساراتی را به دنیا وارد کرد که هنوز هم دنیا دارد بخشی از آن خسارت را در عراق، افغانستان، سوریه و مناطقی دیگر می‌پردازد.
ظریف ادامه داد: آمریکا در زمان بوش مدعی نظم جدید بین‌المللی شد. نظمی که برای تحقق آن هزینه‌های مالی و معنوی بسیاری را متحمل شد. در این روند جان‌های زیادی فدا شد و سرمایه هنگفتی از سوی آمریکا و نیز مناطقی که در آن درگیری و تنش به وجود آمد هزینه شد.
وزیرامورخارجه خاطرنشان کرد: نتیجه این هزینه‌ها جز خشونت و ناامنی در شرق آسیا، سوریه، عراق و افغانستان چیز بیشتری نبود.
رییس دستگاه دیپلماسی گفت: برخلاف دیدگاه آمریکا، دوران گذار ادامه پیدا کرده است و بسیار طولانی‌تر از آنچه آمریکایی‌ها فکر می‌کردند ادامه یافت.
وی افزود: تا امروز ۲۷ سال از دوران گذار را تجربه کرده‌ایم و معتقدم هیچ پایانی هم برای دوران گذار متصور نیست و نیاز است این دوران به خوبی شناخته شود.
ظریف ادامه داد: حتی در غرب موضوع دوران گذار از جهانی صحبت می‌شود که در آن نه تنها آمریکا قدرت فائقه نیست بلکه اروپا و کشورهای قدرتمند هم لزوماً در آن نقش آفرین نیستند.
وی تصریح کرد، تحولات در عرصه بین‌الملل نه تنها توسط دولت‌ها شکل نمی‌گیرد بلکه در چند سال گذشته این تحولات متأثر از کنشگران غیرحکومتی بوده است.
 

منبع: الف