یکی از جذاب ترین بخش های جهانگردی، دیدار با آثار و ابنیه تاریخی در کشورهای مختلف جهان است که گوشه ای از تاریخ و فرهنگ و سبک زندگی مردمان آن دیار را بر ما عیان می کند. در واقع این خاصیت معماری بوده که با خلق فضا و چشم اندازهای غیر طبیعی، ارتباطی بین انسان و طبیعت برقرار می کند تا جهان از نگاه خلاق هنرمند معمار، به گونه ای دیگر دیده شود.
شاهکارهای معماری معاصر و تاریخی جهان که در سراسر گیتی پراکنده شده است، می تواند ما را با ناگفته ها و ناشنیدنی های بسیاری آشنا کند که از جنبه های گوناگون، اهمیت بسیار دارد. برخی از آثار تاریخی، به واسطه ارتفاع آنها، در کانون توجه معماران و جهانگردان و گردشگران قرار می گیرد. مخصوصا اگر این بنا، معماری منحصر به فردی داشته باشد و صدها سال از ساخت آن گذشته باشد.
۲ بنا در روزگار امروز، به دلیل ارتفاع قابل ملاحظه و معماری و بافت منحصر به فردشان، بیش از دیگر بناها مورد توجه عاشقان جهانگردی قرار گرفته است که اتفاقا بلند مرتفع و در ساخت آنها، آجر به کار رفته است. این ۲ بنا از نظر حجم، سبک معماری، رابط فضاها، زیبا شناسی و تکنولوژی معماری و رعایت تناسب در اجزای مختلف و استحکام بنا، نمونه ای منحصر به فرد در دنیای معماری به شمار می رود.
سفر به فلورانس: موزه بدون سقف جهان
نمایی زیبا از شهری با آجر های قرمز رنگ با منظره ای از سانتا ماریا دل فیوره
ایتالیا را عاشقان جهانگردی، یکی از منحصر به فرد ترین مقصدهای گردشگری تاریخی و طبیعت گردی اروپا و جهان می دانند. چکمه قاره سبز، با تاریخی کهن و طبیعتی بی نظیر، بخشی از تاریخ را گواهی می دهد و دیدنی های شگفت انگیز بسیار دارد.
از کلوسئوم، آوردگاه گلادیاتورهای روم باستان تا میلان، پایتخت مد اروپا و ونیز، رویایی ترین شهر اروپا، همه و همه بستر را برای مقصد شماره یک گردشگری جهان مهیا کرده تا مشکل پسندها را با ظرفیت های مختلف فرهنگی و هنری و اجتماعی و تاریخی آشنا کند.
گردشگری با اتوبوس های دو طبقه رو باز قرمز رنگ HOP ON HOP OFF در خیابان های فلورانس
یکی از شهرهای دیدنی ایتالیا و اروپا، که شما را همچون شهر عشاق اروپا (پاریس)، با فرهنگ و هنر به صورت توامان آشنا می کند، فلورانس ایتالیا بوده که از آن به عنوان موزه بدون سقف یاد می کنند.
کسانی که به وین اتریش سفر کرده اند و در هر کوی و برزن و کوچه و خیابانی، جشنواره ای دیدنی از مجسمه ها و آثار تاریخی چند صد ساله را مشاهده کرده اند که نظر هر بیننده ای را به خود جلب می کند، در سفر به فلورانس، قطعا مجذوب دیدنی های هنر و معماری قرون گذشته این کشور خواهند شد.
به زعم بعضی ها، فلورانس، دانشگاه هنر و معماری جهان بوده و حتی گذشتن در میان کوی و برزن این دیار، ناگفته های بسیاری را بر ما عیان می کند. در این شهر تاریخی و دیدنی ایتالیایی ها، کلیسایی وجود دارد که همچون DUMEO شهر میلان، از جذاب ترین کلیساهای جهان به شمار می رود.
نمای کلیسا در روز
کلیسای تاریخی و عظیم سانتا ماریا دل فیوره (Cattedrale di Santa Maria del Fiore) یا به زبان انگلیسی: “Cathedral of Saint Mary of the Flower” که برخی، آن را الهام گرفته از معماری گنبد سلطانیه ایران می دانند، بزرگ ترین نماد شهر فلورانس و در فهرست بلند ترین گنبد های آجری جهان قرار دارد. این کلیسا، کلیسا مادر فلورانس بوده و عالی ترین مقام مذهبی آن در حال حاضر جوزفه بتوری (Giueseppe Betori) است.
نمای کلیسا در شب
گفته شده که ساخت آن حدود یکصد و هفتاد سال به طول انجامیده است. فردی به نام آمولفو در قرون وسطا، کار ساخت بنا را آغاز کرد. معماری گوتیگ این بنای آجری قرمز رنگ، از هر نقطه ای در فلورانس، نظرها را به سمت خود می کشد.
در قرن چهاردهم میلادی، طبق بررسی های انجام شده، طرحی به نام Brunellesschi با الهام از پانتئون رم باستان، برنده مسابقه طراحی این گنبد شد.
البته این طرح در عمل، شاهد تغییرات بسیاری بود. گنبد نهایی، همانطور که در تصاویر مشاهده می کنید، دارای ۸ وجه با ۴۲ متر قطر و ۳۲ متر ارتفاع دو لایه است. سازه گنبد، طوری طراحی و ساخته شده است که خود ایستا بوده و نیرو را منتقل می کند.
نمای کلیسا از داخل خیابان Pizza Del Duomo فلورانس
بنابراین، قبل از تکمیل گنبد، سازه قدرت تحمل بار خود را نداشته و با قالب و شمع مهار می شده است. گنبد داخلی، ۹ دایره در هم است که به زیبایی با تابلوی آخر الزمان (last Judgment) توسط جرجو واساری و فردریکو زوکاوی منقوش شده است و فضایی رویایی را به این کلیسای عصر گوتیگ اعطا می کند.
فضای زیر این گنبد، ۴۲ متر پهنا داشته و توسط برونسکی، معمار برجسته عصر رنسانس و با نبوغی منحصر به فرد، فرم گنبد را طراحی کرده است. وی مرکز گنبد را بالا برد و آن را به گرد یک مقطع تیز دار، طراحی نمود. برای حداقل رساندن وزن ساختمان، یک گنبد دو پوسته نسبتا نازک به گرد تویزه های ۲۴ گانه آن که ۸ توزه آن در بیرون قابل رویت است، طراحی کرد.
نمایی نزدیک از بلند ترین بنای آجری اروپا
همانطور که در تصویر مشاهده می کنید، نوک گنبد به صورت فانوسی است که به این دلیل ساخته شده است تا وزن سازه را در راس، مهار کند.
فضای باسیلیکایی داخل کلیسای سانتا ماریا دل فیوره فلورانس، همچون دیگر کلیساهای عصر گوتیگ، ساده و با شیشه های نقاشی شده تزیین شده است و البته دیگر تزئینات داخلی به مرور زمان از بین رفته است یا به موزه ها منتقل شده که رد پای آن را می توان در موزه های ایتالیا مشاهده کرد.
نمایی از سانتا ماریا دلفیوره از ارتفاعات Piazzale Michealngelo
باسیلیکا به کلیساهایی گفته می شود که سالن طولانی دارند. کف سالن این کلیسا، ۱۵۳ در۳۸ متر است که با سنگ های مرمر رنگارنگ مفروش گشت.
شاهکار نقاشی در گنبد سانتا ماریا دل فیوره
این بنای عظیم و تاریخی در خیابان پیزا دل دومو فلورانس واقع شده و در سال ۱۹۸۲ میلادی، در فهرست میراث جهانی قرار گرفت و امروزه، مرکز گردشگری فلورانس محسوب می شود.
فضای داخلی کلیسا سانتا ماریا دل فیوره که سالن دراز با سقف هایی مرتفع دارد
fl9
فضای داخلی کلیسا از بالا
بعد از گذشت ۶۰۰ سال از ساخت این کلیسای عظیم جذاب، در زمان جشن شکل گیری ایتالیایی متحد، نمای این کلیسا با سنگ سفید، قرمز و سبز توسط Giotto پوشیده و تزیین شد. برج ناقوس، در مربعی به ضلع حدود ۱۵ متر و ارتفاع ۸۷ متر توسط این فرد به معماری کلیسا اضافه شد. ۴۱۴ پله در داخل گنبد قرار دارد که با گذر از آن ها می توان به بالای برج رسید و چشم اندازهایی هیجانی از موزه بدون سقف اروپا را تماشا کرد.
نقاشی زیبا که در زیر گنبد انجام شده است
ساختمان ۸ وجهی تعمیدگاه، روبروی درب اصلی کلیسا واقع شده و دو درب برنزی نیز که از شاهکارهای معماری ساختمان است، در آنجا خودنمایی می کند.
بازدید از این بنا همچون همه بناهای مذهبی اروپا، رایگان است.
جزییات بازدید
سلطانیه: افتخار زنجانی ها
علاوه بر گنبد آجری و فریبنده کلیسای سانتا ماریا دل فیوره شهر فلورانس، گنبد دیگری هم وجود دارد که در فهرست مرتفع ترین گنبد های آجری جهان واقع شده و بعضی آن ها را بلندترین گنبد آجری جهان می دانند. گنبد سلطانیه زنجان، یکی از آنهاست.
این گنبد از نظر ارتفاع بعد از کلیسای سانتاماریا و مسجد ایاصوفیه، سومین گنبد مرتفع جهان است. در ایران، این گنبد بلند ترین گنبد آجری بوده و از جمله آثار کشور در فهرست آثار یونسکو قرار دارد.
نکته جالب آن است که گنبد شهر تاریخی سلطانیه زنجان، دارای دو پوسته بوده و الهام بخش معماران در ساخت کلیسای سانتاماریا و تاج محل هندوستان بوده است. وزن گنبد حدود هزار و ششصد تن بوده و بیش از هفتصد سال پیش ساخته شده است و تنها هشت سانتی متر نشست را تجربه کرد. این گنبد در شهر سلطانیه با رنگ فیروزه ای خود، خودنمایی می کند و یکی از جذابیت های گردشگری زنجانی ها به شمار می رود.
گنبد توسط مغولان ساخته شد تا به عنوان آرامگاه ابدی هشتمین ایلخان مغول، سلطان محمد خدابنده یا الجایتو مورد استفاده قرار بگیرد. شاید برای شما جالب باشد که بدانید چرا این بنای آجری زیبا و تاریخی، ۸ منار دارد.
باید اذعان کرد که گنبد زیبای زنجانی ها، ۸ درب و ۸ ایوان و ۸ منار قرینه دارد. اصل قرینگی که در بنای تاریخی تاج محل هندوستان دیده می شود، در این بنا نیز کاربرد داشته است. روی هر یک از این منارها، یک موذن قرار داشت که امروزه در بنا، رد پایی از آن دیده نمی شود.
هدف از به کار بردن ۸ منار در ۸ جهت این بوده است تا صدای موذن ها به سراسر منطقه برسد و به طور یکنواخت پخش شود. چرا که در صورت بودن تنها یک موذن، گنبد بزرگ مانع از رسیدن صدا به کل شهر می شد.
بنابراین ناگفته پیداست که وجود هشت منار قرینه، موجب مهار نمودن نیروی رانشی گنبد به سمت خارج می شده و استحکام آن را حفظ می کرده است. همچنین برخی معتقدند که این منارها نقش فدایی ساختمان را بر عهده دارند تا به هنگام وقوع زلزله فرو بریزند و مانع آسیب به بنای اصلی شوند.
به هر حال این نکته های جالب معماری و هنر برای عاشقان این عرصه ها می تواند موضوعات خوبی برای تحقیقات بیشتر باشد.
همانطور که می دانید، برای مسلمانان، آگاهی از اوقات شرعی و جهت قبله، اهمیت فراوان داشته و نقش مهمی در انجام مراسم مذهبی دارد. در ساخت این بنا، به احداث یک ساعت هوشمند آفتابی نیز توجه شده است. ساعت آفتابی اسکلت بنا سبب می شد تا ساکنان شهر، با کمترین خطا در تشخیص زمان مواجه شوند.
ساعت آفتابی گنبد سلطانیه
طرز کار این ساعت نیز به این صورت است که اگر نور از سوراخ گنبد اصلی بتابد نشان دهنده زمان اذان ظهر است. نوری که از پنجره های بزرگ می تابد کار عقربه بزرگ ساعت را انجام می داده و نور پنجره های کوچک حدود دقیقه را مشخص می ساخته است. به هنگام شب نیز ستاره هایی که از این پنجره ها دیده می شدند در تشخیص زمان کمک می نمودند.
نگاهی به تاریخچه ساخت گنبد سلطانیه
گفته شده که در دوره ی حکومت ایلخانیان، سلطانیه بعد از مراغه و تبریز سومین پایتخت آنان به شمار می آمد که در میان دشتی وسیع قرار داشت و از آن برای تفریح و شکار استفاده می گردید. پس از مدتی، چهارمین سلطان مغول، ارغون خان، دستور ساخت شهر سلطانیه را صادر کرد تا در آن اقامت کند.
فردی به نام سلطان محمد خدابنده نیز در زمان سلطنت خود دستور ساخت آرامگاهی را صادر کرد و این بنا را طی سال های ۷۰۳ تا ۷۱۳ هجری قمری احداث نمود.
معمار، سید علی شاه و ۳۰۰۰ کارگر برای ساخت این بنا به کار گرفته شدند و وزیر سلطان، خواجه رشیدالدین فضل‌الله همدانی، وظیفه طراحی و نظارت بر ساخت آن را بر عهده داشت. وی پس از مشرف شدن به زیارت حضرت علی (ع) و فرزندش امام حسین (ع) به شیعه روی آورد و تصمیم گرفت تا قبر حضرت علی (ع) و امام حسین (ع) را به سلطانیه انتقال و گنبد سلطانیه را به آرامگاه ایشان اختصاص دهد.
هدف سلطان از احداث چنین بنای منحصر به فردی، این بود که پیکر مطهر امام اول شیعیان را در آن به خاک بسپارد اما در نتیجه مخالفت علمای شیعه موفق به انجام چنین کاری نشد و پس از مرگش این مکان به آرامگاهی برای خودش تبدیل گردید.
درباره سلطان محمد خدابنده روایت های بسیاری وجود دارد. او را فرزند ارشد ارغون خان و هشتمین پادشاه دوره ایلخانی می دانند که با نام الجایتو شهرت داشت. وی در ابتدا به پیروی از آیین پدری به شمنیسم روی آورد.
شمنیسم یا “شمن باوری”، نام یک رشته باورهای سنتی در برخی اقوام بدوی و مربوط به دوران پیش از تاریخ است که در ابتدا در سراسر جهان پیروانی را داشته است. این پادشاه پس از مدتی به پیروی از مادر به آیین مسیحیت درآمد و نامش را به نیکلاس تغییر داد.
چندی بعد تحت تاثیر علامه حلی و یکی از همسرانش و وزیرش شیخ فضل الله، دین اسلام را انتخاب نمود و نام سلطان محمد خدابنده را برای خود برگزید. الجایتو در سن ۳۴ سالگی و ۲ سال بعد از اتمام کار ساخت گنبد بر اثر بیماری دار فانی را وداع گفت و پیش از مرگش وصیت نمود او را در سردابه گنبد سلطانیه به خاک بسپارند.
شاهکاری از معماری اسلامی
گنبد سلطانیه ساختمانی سه طبقه بوده که سبک نمای آن تقلیدی از معماری سلجوقی است. پلان بنا در قسمت همکف و طبقه اول با فضاهای اطراف مرتبط با گنبد، شکلی شبیه به مستطیل دارد و در طبقه دوم و سوم به صورت هشت ضلعی در می آید.
طول هر یک از اضلاع این هشت ضلعی ۱۷ متر است. علت استفاده از عدد ۸ هنوز به طور دقیق مشخص نیست چرا که این عدد همانند ۷ و ۱۲ مقدس به شمار نمی آید. با این حال برخی امکان ایجاد ساعت آفتابی را دلیل این کار اعلام می نند و برخی دیگر به ایجاد استحکام برای بنا اشاره دارند.
از سوی دیگر عده ای می گویند که این بنا با الهام گرفتن از هشت درِ بهشت به صورت هشت ضلعی ساخته شده است. گنبد سلطانیه در تعداد پله ها نیز از اصول اسلامی پیروی می کند و تعداد ۱۱۰ پله دارد که در حروف ابجد با نام علی (ع) مترادف می گردد. مصالح مورد استفاده در بدنه اصلی گنبد و تمام ساختمان آن آجر است و تنها در قسمت گنبد روکشی از کاشی‌های فیروزه‌ای و لاجوردی دیده می شود که به شیوه معرق‌کاری به کار رفته اند.
ملات مورد استفاد در بنا نیز مخلوطی از گچ و مقدار اندکی آهک است. برخی بر این باورند که در ساخت گنبد سلطانیه از طرح آرامگاه غازان خان ( مشهورترین و مقتدرترین پادشاه ایلخانی) که متآثر از بنای آرمگاه سلطان سنجر ساخته شده، الگوبرداری شده است.
در اینجا باید توجه داشت که پلان آن آرامگاه ها به شکل مربع هستند در حالی که گنبد سلطانیه به صورت هشت‌ضلعی است. همچنین گفته میشود که معماری گنبد سلطانیه الهام بخش معماری سبک گوتیک بوده و برونلسکی و گیبرتی در ساختار گنبد کلیسای سانتاماریا دلفیوره ایتالیا حدود صد سال پس از گنبد سلطانیه از آن الهام گرفته شده است که در بالا به آن اشاره کردیم.
بخش های اصلی بنای گنبد سلطانیه
گنبد سلطانیه از ۳ بخش اصلی تشکیل شده که در زیر به آن ها می پردازیم:
تربت خانه
وقتی وارد این بنا شوید که معمولا با خرید بلیط امکان پذیر است، بخشی در عمارت وجود دارد به نام تربت خانه که در ضلع جنوبی قرار دارد. ۱۷ متر طول و ۸ متر عرض داشته و ارتفاع شانزده متری آن نظر ها را به خود جلب می کند. الجایتو، پس از آنکه از انتقال جسد حضرت علی و فرزند ایشان نا امید شد، دستور داد تا از خاک نجف و کربلا به سلطانیه انتقال دهند و در ساخت قسمتی از بنا از آن ها استفاده گردید.
تصویری از فضای تربت خانه سلطانیه
اگر به عمارت بروید از تربت خانه بازدید کنید، روی دیوارهای محراب روبروی درب، با استفاده از تربت امام حسین علیه السلام، سور الملک با دو خط ثلث و کوفی نقش برجسته که جذابیتی را به محل بخشیده است. به همین خاطر این قسمت عمارت، تربت خانه نام گرفته است. آنچه بیش از همه جلب توجه می کند، کاشی های طلایی رنگ و طرح واره هایی است که در جای جای تربت خانه کار شده و هشت گوش آن، از نظر هنر کاشی کاری، خارق العاده است.
آزاره های این قسمت از عمارت جالب توجه است. ازاره یا روکشِ حفاظتیِ دیوار به حاشیه ی تزیینی اطلاق می شود که از کف اتاق تا ارتفاع یک متری را می پوشاند.
سردابه
بخش دیگری از بنا که معمولا در عمارت های مذهبی زیاد مشاهده می شود، سردابه است. سردابه به عنوان یکی از فضاهای جانبی گنبد به شمار می رود که در ضلع جنوبی، زیر تربت خانه قرار دارد و برخی بر این باورند که پیش از ساخت گنبد در این مکان احداث شده است.
قوم ایلخانیان به رسم دیرین خود و به پیروی از اعتقادات و آیین نیاکان خویش، مردگان خود را در گورهای سردابه ای در زیر زمین دفن می کردند و اسباب و زیور آلاتی را به تناسب جایگاه اجتماعی فرد، در کنارش قرار می دادند.
سردابه محل دفن پادشاهان و مقام داران در آن زمان بوده است. ورودی این قسمت ارتفاع کمی دارد تا به هنگام ورود به آن مجبور به خم کردن سر شوید و به مردگان احترام بگذارید. این بخش از طریق ایوان جنوبی تربت خانه قابل دسترسی است. در وسط سردابه محل قبر قرار دارد و در طرفین آن دو فضای کوچک دیده می شود.
با وجود اینکه کاووش های به عمل آمده در این محل، وجود هیچ گونه قبری را در سرداب نشان ندادند اما مورخین و برخی از محققین همچنان بر این باورند که سلطان محمد خدابنده در همین سرداب دفن گردیده است.
گنبد خانه
بالاترین بخش عمارت، گنبد خانه نام دارد که حدود ۵۰ متر ارتفاع داشته و قطر آن از گنبد سانتا ماریا دلور فیه فلورانس بزرگ تر است و حدود ۲۶ متر براورد می شود.
نکته جالب درباره این گنبد آن است که نخستین نمونه موجود از گنبد دو پوسته (دوجداره) در جهان به شمار می رود که ۱۶۰ سانتی‌متر ضخامت دارد و فضای خالی بین دو پوسته ۶۰ سانتی‌متر است. دو جداره بودن گنبد هوشمندی معمار را در ارتباط با مسائل ایستایی نشان می دهد که با ایجاد فضایی توخالی، بنا را در مقابل زلزله مقاوم نموده است.
در فضای گنبدخانه، ۸ جرز (دیوار) سنگین با عرض ۷۸/۶ متر قرار دارد که موجب انتقال وزن گنبد به شالوده ها می شود. سطح مقطع هر کدام از این جرزها حداقل ۵۰ متر مربع است و ۲۰۰ تن بار بر آن وارد می شود.
راز نهفته در تعدد طبقات بنا
در این اثر، روابط معماری به صورت حرکت در دو جهت افقی و عمودی دیده می شود. مانند بسیاری از بناهای دیگر، مناره ها حرکت عمودی را به نمایش می گذارند و بر دو نوع هستند: منار پنهان در داخل اسکلت و گلدسته هایی بر فراز بنا. حرکت افقی در این بنا در چهار سطح است که ارتباط آنها توسط منارها برقرار می گردد.
تزیینات داخلی عمارت سلطانیه
این ۴ سطح عبارتند از:
۱- در قسمت همکف و محل مورد نظر برای مدفن امامان شیعه، فضای بسیار وسیعی وجود دارد که احتمالا برای طواف و اجرای مراسم خاص مذهبی در نظر گرفته شده است.
۲- سطح دوم (طبقه اول) در ارتفاع ۹٫۴۰ متری از کف قرار دارد. در این بخش ایوانی را در هر یک از اضلاع ۸ ضلعی بنا می بینیم که به سمت درون شکل گرفته اند و راهروی پوشیده ای آنها را به هم مرتبط می سازد. به احتمال زیاد خانم ها جهت دیدن مراسم مذهبی در آنها استقرار می یافته اند.
۳- سطح سوم (طبقه دوم) در ارتفاع ۲۷٫۸۰ متر از کف قرار دارد و ایوان هایی شبیه به طبقه اول را در بر می گیرد که روی نمای خارجی بنا ایجاد شده و چشم اندازی رو به دشت پیرامون بنا داشته اند. کاشی‌کاری، مقرنس، تسمه‌کشی، گچ‌کاری و تلفیق‌هایی از آجر و کاشی به همراه کتیبه‌های متعدد جلوه ی خاصی به ایوان ها داده اند و فضای ۸ ایوان امکان تماشای چشم اندازی بی نظیر را به وجود می آورد.
این ایوان ها محل تجمع علما و طلاب علوم دینی بوده است که در دوران صفویه به اتاق تبدیل شده و برای سکونت طلاب مورد استفاده قرار گرفته اند. دیوارهای این اتاق ها در تعمیرات اساسی گنبد سلطانیه تخریب شدند تا از سنگین شدن اسکلت بنا جلوگیری شود و گنبد به شکل نخستین خود بازگردد.
۴- سطح چهارم پشت بام بنا است که فضای مناسب آن، انجام حرکت آزاد در اطراف گنبد را ممکن می کند و برای تعمیر گنبد یا ریختن برف از آن استفاده می شده است.
تزیینات گنبد سلطانیه
تزیینات نخستین چیزی است که در بنای گنبد سلطانیه جلب توجه می کند و حکایت از توجه به هنر و مفهوم به کار گیری عناصر مختلف توسط سازنده دارد. بد نیست بدانید که هنرمندان سه سال وقت خود را صرف مزین نمودن این بنا نموده اند تا شاهکاری کم نظیر بیافرینند.
در این بنا سعی شده است تا با استفاده از خطوط تزیینی سه مفهوم مهم به بیننده القا شود: کلمات الله به عنوان علت غایی جهان هستی، محمد به عنوان بنیانگذار مکتب و علی به عنوان مظهر حکومت عدل الهی. روی گنبد به خط بنایی ترکیبی از کلمات الله، محمد و علی با ترکیب کاشی الوان و رنگ سرد ایجاد گردیده و همین کار در بدنه مناره ها نیز تکرار شده است.
روی دیواره های ایوان های داخلی به کلمات الله، محمد و علی منقوش است که به خط بنایی و با ترکیب کاشی آبی و آجر ایجاد شده اند. نقش بعضی از شعار های اسلامی همچون ” لا اله الا الله – سبحان الله ” نیز به چشم می خورد که به خط بنائی نوشته شده اند و نحوه قرار گیری و تکرار آنها از یک سری تقسیم بندی کاملا ریاضی پیروی می کند.
نکته بعدی آن است که در برخی قسمت ها نیز، کلمه علی با استفاده از ترکیب های پیچیده ریاضی و در قالب هنر کاشی کاری جلوه می کند. در ابتدا تزیینات روی آجر و کاشی صورت گرفته و آنها منقوش به عبارات اسلامی و نام پادشاه بوده اند. اما پس از مدتی سلطان محمد خدابنده، به دلیلی نامعلوم دستور پوشانیدن تزئینات کاشی با گچ را می دهد و مجددا روی گچ ها با همان عبارات و اسامی مزین می گردند.
به همین دلیل گفته می شود که در بنای گنبد سلطانیه دو دوره تزیینات شامل آجر و کاشی و گچ وجود دارد. رنگ آبی مهم ترین رنگ در تزیینات بنا است و گویی تنها رنگ مورد توجه هنرمندان بوده است.
اما به دلیل نبود امکانات و روش های تکنیکی برای ایجاد رنگ ها، رنگ های متنوعی از آبی سیر تا آبی آسمانی و حتی سبز پررنگ مایل به آبی در گنبد به چشم می خورد که به صورت کلی رنگِ فیروزه ایِ بسیار زیبایی را در بیرون و داخل گنبد به نمایش می گذارند.
در این بنا مشبک های چوبی نیز وجود دارند که از چوب درخت ساج ساخته شده اند. این چوب به دستور سلطان از هند و لبنان به اینجا آورده شد و پیش از به کار گرفتن آنها در ساختمان، در آب نمک خیسانده شدند تا از آسیب موریانه ها جلوگیری نمایند. گفته می شود که این چوب در ساخت کشتی نوح نیز استفاده شده است
کتیبه های گنبد سلطانیه
کتیبه های گنبد سلطانیه کتیبه های آیات قرآن در جای جای بنا به چشم می خورند و کلیه ی دیوارهای آن را فرا گرفته اند. دور تا دور طبقه ی همکف سوره ی فتح دیده می شود. بالای درب اصلی ورودی به آرامگاه در قسمت شرقی بنا، مزین به آیات آیت الکرسی است و داخل ایوان طبقه ی اول نیز سوره اخلاص (توحید) نقش شده است.
بدنه ها، میزبان آیات سوره های الانبیاء، المومنون و الملک هستند و کلیه دیوارهای طبقه ی اول و دوم کتیبه هایی با نام محمد و علی و یک لوگویی به نام اتحاد را بر روی خود دارند. کتیبه های دیگری منقوش به شش بار سبحان الله، پنج بار نام محمد (ص)، پنج بار نام علی (ع)، محمد رسول الله، سلطان ظل الله و … نیز در این بنا وجود دارند.
پی گنبد سلطانیه
فونداسیون گنبد تاریخی سلطانیه زنجان را باید شاهکاری در استحکام بناهای تاریخی در ایران دانست. فونداسیون آن نیم متر است و هرچه بالاتر می رویم در نتیجه ی کاهش وزن و فشار وارده بر دیوارها، فرورفتگی ها و فضاهای خالی افزایش می یابد.
طبقات فشرده شن و ماسه به عمق ۸ تا ۱۰ متر، زمین این ساختمان را تشکیل می دهند. پی این ساختمان به حدی قوی است که این بنای ۱۶۰۰ تنی در طی ۷۰۰ سال تنها ۸ سانتی متر نشست داشته و ۳۳ زلزله که شدیدترین آن ها ۶ ریشتر بوده را تاب آورده است.
پایه هایی مرکب از هشت دیوار بزرگ حمال آجری در زیر بنا قرار دارد که در پلان، یک هشت ضلعی منتظم را شکل می دهند. طول هر یک از اضلاع این اشکال ۱۷ متر و مساحت هر یک از این دیوارهای باربر حدود ۵۰ متر مربع است. بار این دیوارها و سایر قسمت های بنا روی پی هایی به قطر دو متر وارد می شود که به صورت رادیه ژنرال (پی هایی برای ساختمان های بزرگ و گودبرداری های عمیق) ایجاد شده است.
مقاومت عالی زمین باعث شده تا پی های این ساختمان عظیم بسیار ناچیز و سطحی و با عمق ۵۰ تا ۶۰ سانتی متر در نظر گرفته شوند و تنها در قسمت شمالی پی ها از سطح طبیعی زمین حدود ۵/۱ متر پایین رفته است. پی ها از بلوک های سنگی منظم به ابعاد ۲۰ در ۲۵ سانتی متر و ملات گچ و آهک ساخته شده اند.
توصیه های گنبد گردی
گنبدهای ایران همچون بازارها و حمام ها و مساجد و آب انبارهای این مرز و بوم، بخشی از هویت فرهنگی و تاریخی کشورمان است که شما را با جشنواره ای از نقوش و طرح ها و رنگ های هیجانی و جذاب آشنا می کند و درس های بسیار و ناگفته های شنیدنی دارد.
منبع: برترینها
