صداقت‌فیلم‌تبلیغاتی به منش‌نامزد بستگی دارد
مرجان یگانه‌پرست- روزنامه بهار
مستندهای انتخاباتی، نوع دیگری از مستند هستند که وظیفه معرفی و شناساندن کاندیدای مورد نظر را بر عهده دارند. ساخت و تولید این نوع فیلم‌ها در کشور ما پیشینه زیادی ندارد و چندی است که کاندیداها برای معرفی خود و برنامه هایی که دارند، از این امکان بهره می‌گیرند و فیلم هایی می‌سازند و خود را به نوعی برای مردم پرزنت و معرفی می‌کنند. شاید بتوان گفت این نوع فیلم‌ها دسته‌ای از فیلم‌های تبلیغاتی هستند که سعی دارند در عین معرفی کاندیدا، او را نیز تبلیغ کنند و مخاطبینی را به سوی او جلب کنند. با این که این نوع فیلم‌ها مدتی است در جریانات سیاسی کشور ما وارد شده و توانسته جایگاهی برای خود باز کند، با این حال هنوز زبان ساختاری مشخص و واحدی ندارند و شیوه معلومی برای آنها تعریف نشده است. در این گزارش با دو مستندساز شناخته شده و یک هنرمند گفتگو کرده‌ایم تا بدانیم این نوع آثار باید چه ساختار و زبانی داشته باشند.
مستندهای انتخاباتی، متاثر از شخصیت کاندیداست
مازیار میری، کارگردان سینما درباره فیلم‌های انتخاباتی در گفتگو با «بهار» چنین گفت: «اولا هر کسی که برای ساخت مستند انتخاباتی از سوی کاندیدا انتخاب می‌شود، حتما سلیقه خودش را در ساخت فیلم اعمال می‌کند اما از آنجا که این فیلم ها، سفارشی هستند باید سلیقه سفارش دهنده هم در آنها رعایت شود. این که چگونه می‌توان برنامه‌ها، گفتگوها و اظهار نظر‌های شخص سفارش‌دهنده را نمایش گذاشت، نهایتا نکته‌ای است که منوط به سلیقه سازنده مستند است.» این فیلمساز در پاسخ به این سوال که در بسیاری از مواقع سازندگانی که ساخت فیلم‌های انتخاباتی را برعهده دارند، شناخت کاملی از کاندیدای مورد نظر ندارند. به نظر شما اثر نهایی می‌تواند معرف درستی از کاندیدا باشد؟ ، اظهار داشت: «لازم است قبل از ساخت فیلم‌ها گفتگوهایی صورت بگیرد تا شناختی به دست بیاید. قطعا این شناخت پیش از روند تولید صورت می‌گیرد.» سازنده فیلم «حوض نقاشی» همچنین درباره وفاداری به واقعیت و صداقت روایت در این نوع مستندها تاکید کرد: «این مقوله به شخصیت کسی که سفارش دهنده است بستگی دارد. اگر آن کاندیدا راستگو و صادق یا کاریزماتیک باشد، فیلم هم اصلا از واقعیت دور نمی‌شود. حتی اگر این صحنه‌ها توسط مستندساز هم کارگردانی شود، باز هم متاثر از شخصیت کاندیدا خواهد بود.» میری در ادامه مستند ساخته شده برای روحانی را مناسب‌تر از بقیه دانست و گفت: «به نظرم مستند ریئس جمهور روحانی، خیلی نزدیک به شخصیت و عملکرد ایشان بود و درنتیجه حس مخاطب را به کاندیدا نزدیک می‌کرد.»
رشد سینمای مستند بر مستندهای انتخاباتی تاثیر گذاشته است
«حامد شکیبانیا» تهیه کننده و مستندساز در پاسخ به این سؤال که آیا زبان ساختاری تعریف شده‌ای برای مستندهای انتخاباتی وجود دارد؟، به «بهار» گفت: «مستند انتخاباتی همان طور که از اسمش هم مشخص است، در درجه اول باید مستند باشد و در درجه دوم باید تبلیغاتی باشد. کاندیداها معمولا برای ساخت چنین مستندهایی به سراغ فیلمسازهایی می‌روند که اغلب کارگردان‌های سینما هستند، کسانی که کمتر تجربه ساخت فیلم مستند و تبلیغاتی را داشته اند. این مستندها به ندرت کار خوبی از آب درمی آیند و حتی اگر به ندرت مستندهایی با ساختار خوب هستند، به ندرت مورد اقبال قرار می‌گیرند. این روند در سالهای گذشته بیشتر اتفاق می‌افتاد ولی امسال بیشتر مستندها توسط مستندسازها ساخته شده اند.»
این مدرس سینما در ادامه اظهار داشت: «در اینجا با دو مقوله مواجه هستیم. یکی برخورد با فیلم انتخاباتی به عنوان یک اثر رسانه‌ای و دیگری برخورد با فیلم به عنوان یک اثر هنری. اگر مستند انتخاباتی را به عنوان یک اثر رسانه‌ای در نظر بگیرید، بیشتر باید اطلاع رسانی و ژورنالیسم تصویری را لحاظ کنید و فهرستی از مطالبی که کاندیدای مورد نظر مایل است، مطرح شود یا برنامه‌ای که مدون کرده یا قصد دارد زندگی نامه اش به تصویر کشیده شود، در این نوع اثر قرار می‌گیرد اما اگر رویکرد به این نوع مستند هنری باشد، فارغ از اینکه چه محتوایی داشته باشد اولین دغدغه اش تاثیرگذاری هنری و خلق یک اثر هنری است که مخاطب را تحت تاثیر قرار می‌دهد و نظرش را جلب می‌کند.»
وی در ادامه افزود: «شخصا فکر می‌کنم که شکل دوم، کارکرد بیشتری دارد و اثرگذارتر هم هست اما معمولا کاندیداها به دلیل اینکه خودشان و اطرافیان شان تجربه چندانی در زمینه فیلم مستند و سینما ندارند، تقاضا دارند اثری که تولید می‌شود انبوهی از اطلاعات را به نمایش بگذارد. این رویکرد موجب می‌شود که مستند انتخاباتی تبدیل به یک اثر رسانه‌ای شود و در نهایت یک بار مصرف است و از طرف دیگر تنها منویات کاندیدا را نشان دهد.»
شکیبانیا که خود پیش از این تجربه تهیه‌کنندگی مستند «گفت‌وگوهای خیابان یکم» مستند سفر رئیس جمهور به نیویورک را بر عهده داشته است، گفت: «اضافه می‌کنم که صنعت سینمای مستند در سالهای گذشته رشد چشمگیری داشته و این رشد به طور خودآگاه و ناخودآگاه روی مستندهای انتخاباتی تاثیر گذار بوده است.» این مدرس سینما تاکید کرد: «من فکر نمی‌کنم که هیچ وقت بتوان دسته‌بندی خاصی را برای مستندهای این چنینی تعیین کرد. فقط می‌توان گفت که اگر این آثار به فضای مستند و به قواعد تولید مستند نزدیک‌تر می‌شوند و در مقابل از کارهای گزارشی و کلی گویی دور می‌شوند، نتیجه رشد صنعت مستندسازی است.»
وی در پاسخ به این سوال که مستندهای انتخاباتی به هر حال نوعی فیلم تبلیغاتی هستند که موظف‌اند کاندیدای مورد نظر را معرفی و پروموت کنند. در این روایت تبلیغاتی چگونه می‌توان از واقعیت هم دور نشد و صادقانه با مردم روبه‌رو شد؟ ، گفت: «مسئله اصلی در این نوع مستندها این است که باید مستندهایی اقناعی باشند و بتوانند تماشاگر را قانع کنند. در نتیجه پیش می‌آید که گاهی این فیلم‌ها خیلی واقع گرا نیستند اما قانع کننده‌اند و مخاطب را هم راضی می‌کنند اما شاید درست این باشد که این آثار علاوه بر اقناعی و تاثیرگذار بودن، اخلاق و صداقت را هم زیر پا نگذارند.»
تصاویر رویایی و بن هور‌سازی، مناسب این نوع مستندها نیست
آرش خوش خو، سردبیر روزنامه «هفت صبح» و منتقد سینما در واکنش به مستندهای انتخاباتی گفت: «مناظره‌ها انتخاباتی به مسئله عجیبی در کشور ما تبدیل شده و به نظرم از کارکرد واقعی اش هم دور شده است. کارزار واقعی انتخابات به این شکل است که دو طرف روبه روی هم قرار می‌گیرند و درباره برنامه‌ها و ایده‌های خود حرف می‌زنند. کما این که در دیگر کشورها هم به ویژه آمریکا در ابعاد غول آسا انجام می‌شود. این روند انتخاباتی در کشور ما چه در مناظره‌ها و چه در مستندهای انتخاباتی تبدیل به نمایش شده و خیلی عجیب است که همه کاندیداها از همه امکانات و لوازم استفاده می‌کنند تا مخاطب را فریفته خود کنند. این روش با شیوه مرسوم که سعی در اقناع مخاطب دارد و با روایت بر پایه مستنداتی، عمل اقناع در آنها شکل می‌گیرد؛ بسیار متفاوت است.»
این منتقد سینما در ادامه ابراز داشت: «در مستندهای انتخاباتی از همه ابزارهای سینمایی استفاده می‌کنند تا یک تصویر رویایی از کاندیدا به تصویر بکشند و از طرفی یک تصویر مخرب از وضعیت موجود بسازند. ضمن این که بسیاری از این فیلم‌ها برای جلب مخاطب از فراز و فرودهای دراماتیک شدید استفاده می‌کنند، شیوه‌ای که برای یک مستند انتخاباتی که قرار است مردم را برای رای دادن به کاندیدای مورد نظر جلب کنند، نامتناسب به نظر می‌رسد. به شخصه این روش‌ها را نمی‌پسندم و فکر می‌کنم در نهایت کمکی هم به مردم برای انتخاب بهتر نمی‌کنند.»
خوش خو با تاکید بر این که مستندهای انتخاباتی باید کاراکتر کاندیدا و برنامه‌های او را به درستی معرفی کند، گفت: «کاری که سخت هم نیست و از طریق این نوع مستندها می‌توان متوجه شد مثلا کاندیدای محترم ساکن کدام منطقه است، زندگی اش چگونه بوده و چه برنامه هایی را در نظر دارد، فعالیت‌ها و سابقه اش چه بوده است؛ اما در حال حاضر مستندهای انتخاباتی در کشور ما به فیلم هایی سینمایی تبدیل شده‌اند که سعی دارند بن هورهایی را به مخاطب معرفی کنند و مردم را به سمت آنها بکشانند.» وی در ادامه از فیلم مستند رئیس جمهور روحانی یاد کرد و گفت: «تنها فیلمی که در این مدت به نظرم دور از واقعیت نبود و به شیوه متناسب از تکنیک‌های مستندسازی بهره گرفته بود، مستند روحانی بود که منطقی و مستند به نظر می‌رسید. دیگر مستندها، روایتی فراواقعی داشتند و به نظرم تاثیر مثبتی هم بر مخاطب چه طرفدار آن کاندیدا بودند و چه نبودند، نمی‌گذاشتند.»
منبع: بهارنیوز