مرگ باغ های پسته کرمان
«باغات کم‌برکت شده‌اند»، درخت‌ها «خشکیده‌اند»، «چوب حراج به باغم زده‌ام اما نمی‌خرند»، «آب نیست، بیچاره شده‌ایم»… این جملات، توصیف کوچکی از گرفتاری بزرگ کرمانی‌هاست. آنها که سال‌ها شانه به شانه آمریکایی‌ها در بازار پسته جهان رقابت کرده‌اند و حالا زمینگیر «آب» شده‌اند. به گزارش ایران خبر، کرمان که زمانی ٧٠درصد از تولید پسته کشور را به خود اختصاص داده بود و پایتخت پسته دنیا لقب داشت، حالا تنها ٣٠درصد پسته ایران را تأمین می‌کند. آب نیست و باغداران برای سیراب‌کردن باغ‌های خشک و تفتیده پسته ناچارند چاه‌هایی با عمق بیشتر از ٢۵٠متر حفر کنند. چاه‌هایی که لایه‌های آب شیرین خود را از دست داده‌اند و به آب شور رسیده‌اند. اسدالله عسگراولادی، عضو اتاق بازرگانی ایران و صادرکننده خشکبار می‌گوید: تولید پسته کرمان کم شده، پسته کرمان «شور» و بی‌کیفیت شده است. پسته کرمان گران‌تر تمام می‌شود. همین سه دلیل بزرگ کافی است که اعلام کنیم قافیه را به آمریکایی‌ها باختیم و سلطانی پسته جهان را واگذار کردیم.محمدرضا بختیاری رئیس سابق آب‌منطقه‌ای کرمان به «شهروند» می‌گوید: برداشت آب از منابع زیرزمینی درکرمان ٣برابر خط قرمز جهان و ۶برابر میانگین مطلوب است. کرمان دوبرابر میانگین کشوری ایران اسرافکار از منابع آب زیرزمینی برداشت کرده و حالا برای تأمین سه‌درصد آب آشامیدنی مردمانش هم دچار چالش است، چه برسد به سیراب‌کردن باغ‌های پسته.عبور هشداردهنده کرمان از خط قرمز آبمحمدرضا بختیاری، رئیس سابق آب‌منطقه‌ای کرمان میزان برداشت از منابع تجدیدپذیر آب درکرمان گفت: به ١١۵درصد رسیده است، درحالی که متوسط برداشت از آب‌های زیرزمینی در دنیا ٢٠درصد بوده و ۴٠درصد خط قرمز تلقی می‌شود. زمانی این موضوع دردناک‌تر می‌شود که بدانید میزان برداشت از آب‌های زیرزمینی درمهد پسته ایران تقریبا ۶برابر استاندارد جهانی است.«برداشت ازمنابع زیرزمینی در استان کرمان از ۵میلیارد مترمکعب به ۶,۵میلیارد مترمکعب افزایش یافته است». این جمله را بختیاری اعلام کرد و ادامه داد: برداشت‌های غیرقانونی و حفر چاه‌های غیرمجاز نیز طی چند دهه گذشته در استان کرمان به میزان زیادی رواج یافته است. این اقدامات سبب کاهش سفره‌های آب زیرزمینی، کاهش کیفیت آب و شورشدن منابع موجود شده است. بختیاری تأکید می‌کند: مشکل اینجاست که با وجود مشاهده این وضع و به فنارفتن منابع آبی که منجر به خشک‌شدن باغ‌های پسته در استان کرمان شده است، هنوز مدیریت منابع آب در استان کرمان، اصلاح نشده و ما شاهد ادامه روند برداشت بی‌رویه آب از چاه‌های آب استان کرمان هستیم.او در ادامه آمار نگران‌کننده دیگری را می‌گوید: «متوسط بارندگی کشور تا ١٠سال پیش سالانه ٢۵٠میلی‌لیتر بود، اما در ۴سال آخری این رقم به ٢٠۴میلی‌لیتر کاهش پیدا کرده است. با این وجود، ما همچنان شاهد کشاورزی به شیوه غرقابی هستیم. شیوه‌ای که حتی درکشورهای با متوسط بارندگی هزار میلی‌لیتر هم مرسوم نیست.» پسته کرمان تا ١٠سال دیگر زنده نیستکرمان که نامش با پسته ایرانی گره خورده بود، معلوم نیست چند سال دیگر مهد تولید این محصول با ارزش ایرانی خواهد بود. محسن جلال‌پور، رئیس انجمن پسته ایران چندی پیش به تجارت فردا گفته بود: پسته ایرانی درکرمان تا ١٠سال دیگر بیشتر زنده نیست. اظهاراتی که با توجه به کاهش سطح زیر کشت باغات پسته دراین شهر چندان هم بیراه نیست. طبق گفته‌های رئیس آب‌منطقه‌ای کرمان هر‌سال بیش از ١٢ تا ١۵هزار هکتار باغ، در استان کرمان درحال خشک‌شدن است و میزان بهره‌برداری از باغ‌ها به هیچ‌وجه، قابل قبول نیست. درحالی میزان برداشت پسته از ۴٠٠هزار هکتار از اراضی ایران تنها ١٧٠هزار تن است که آمریکا توانسته ۴٠٠هزار تن از ١٠٠هزار هکتار را برداشت کند. با یک حساب کتاب سرانگشتی به خوبی می‌توان فهمید به کمتر از نیم‌تن برداشت پسته در هر هکتار رسیده‌ایم، حال آن‌که آمریکا به ازای هر هکتار ۴ تن یعنی ٨برابر ایران برداشت می‌کند. آمریکا که روزگاری وارد‌کننده پسته از ایران بود، حالا خود عنوان بزرگترین تولیدکننده پسته دنیا را یدک می‌کشد.پایین‌بودن بهره‌وری کشاورزی درکشوری که به شدت با بحران آب دست‌وپنجه نرم می‌کند، قیمت تمام‌شده تولید پسته در ایران را به شدت بالا برده است. آنگونه که کارشناسان براین باورند، قیمت تمام‌شده پسته ایران نخستین مشکل اساسی به شمار می‌رود که مرگ صادرات پسته را طی سالهای آینده با تداوم روند فعلی رقم می‌زند. همچنین توسعه سطح زیرکشت پسته بدون الگوی مناسب و صرفا متکی به سلیقه کشاورزان از یکسو و مشکلات منابع تجدیدپذیر آب ازسوی دیگر، وضع نگران‌کننده‌ای به وجود آورده است. کاشت و برداشت گونه‌های متنوع و درمواردی ناسازگار با شرایط اقلیمی، کم‌بودن میانگین مالکیت درسطح زیر کشت که درد عمومی کشاورزان ایران است، تکیه به روش‌های سنتی و اعمال سلایق شخصی نیز ازجمله دیگر مواردی است که عملا ما را از ارایه یک محصول منطبق بر نیاز بازار، دور کرده است.شهرهای جایگزین کرماناما اکنون شرایط محیطی تولید پسته درکرمان به حالتی درآمده است که تولیدکنندگان و تجار به فکر این افتادند که برای حفظ جایگاه تولید پسته ایران با آزمایش خاک سایر مناطق کشور، تولید آن را درشهرهای دیگر کشور توسعه دهند. عسگراولادی دراین‌باره می‌گوید: خراسان‌جنوبی و شمالی، دامغان، ساوه، زرند، قزوین و حتی کرج جایگزین شهرهای کرمان و رفسنجان شده‌اند و از آنجایی که بحران آب دراین شهرها جدی نبوده و آب مصرفی دراین شهرها از وضع بهتری برخوردار است، کیفیت پسته تولیدشده دراین شهرها به مراتب بهتر از کرمان است.ارزش افزوده صادرات خشکبار بیش از صنعت استاو که توجه به الگوی کشت در ایران را الزامی می‌داند، می‌گوید: ارزش افزوده صادرات خشکبار برای ایران بیش ازصنعت است. اگر ارزش زمین و باغ را محاسبه نکنیم، ارزش افزوده صادرات پسته برای ایران ٩٠درصد ولی با احتساب قیمت زمین ارزش افزوده آن به ۶٠ الی ٧٠درصد کاهش می‌یابد. به همین دلیل، نباید به همین راحتی این مزیت را از در اقلیم ایران از بین برد. باید فکری کرد که ضمن حفظ تولیدات محصولات کشاورزی به بحران آب در ایران دامن نزنیم.سهم ٢۵درصدی خشکبار از صادات غیرنفتی«پسته ایرانی به ٨۵ کشور دنیا صادر می‌شود و تمام ٢٠ کشور اروپایی مصرف‌کننده این محصول ایرانی هستند». تاجر کهنه‌کار ایران این جمله را می‌گوید و ادامه می‌دهد: درحالی صادرات غیرنفتی ایران بین ٨ الی ١٠میلیارد دلار برآورد می‌شود که ٢میلیارد آن یعنی ٢۵درصد آن مربوط به خشکبار است. از این میزان سهم پسته ١,۵میلیارد دلار است.وضعیت ایران و رقیب تجاری‌اش در تولید پستهنگاهی به جدول آمار تولید و صادرات پسته ایران و آمریکا طی سالهای ١٣٨٢ تا ١٣٩٢ (٢٠١٣ -٢٠٠٣) نشان می‌دهد که طی ١٠سال گذشته رقابت ایران و آمریکا درتولید این محصول تنگاتنگ شده است.همان‌طور که جداول تولید پسته کشور نشان می‌دهد ایران در‌سال ١٣٨٢ حدود ١٧٣هزار تن پسته تولید کرده و به ترتیب این میزان، در‌سال ٨۵، ٢١١هزار تن، در‌سال ٨٨، ١٨۴هزار تن، در‌سال ٩١ حدود ١٨٣ هزارتن، در‌سال ٩٢ حدود ١٧٠هزار تن و در‌سال ٩٣ حدود ٢٣٠هزار تن بوده که نشانگر وجود یک نوسان منطقی درتولید پسته طی حدود ١٠سال گذشته است. به‌زعم کارشناسان این نوسانات به دلیل آنچه از آن به‌عنوان «سال پربار»، یا «سال کم‌بار» یاد می‌کنند، به وجود آمده و این موضوع بیش از هرچیزی تحت‌تأثیر جو آب و هوایی رخ می‌دهد. ازسوی دیگر، اگر نگاهی به تولید پسته در آمریکا طی سالهای مذکور بیندازید، متوجه می‌شوید که آمریکا از تولید ۵۴هزار تن پسته در‌سال ١٣٨٢، به تولید ١٠٨هزار تن در‌سال ٨۵، ١۶١هزار تن در‌سال ٨٨، در‌سال ٩١ حدود ٢۵۶هزار تن، در‌سال ٩٢ حدود ٢١٨هزار تن و در‌سال ٩٣ به حدود ٢۴٠هزار تن رسیده است که این وضع یک روند رو به رشد را درتولید پسته آمریکا نشان می‌دهد.پیش‌بینی‌ها نشان می‌دهد این روند رو به رشد همچنان ادامه دارد و آمریکایی‌ها با برنامه‌ریزی‌هایی که در زمینه بالابردن بهره‌وری از زمین‌های خود کرده‌اند، پیش‌بینی می‌کنند که بتوانند تولید پسته خود را تا سال ۲۰۲۰، به ۴۵۰هزار تن برسانند. طی‌کردن روند رو به رشد تولید پسته درکشوری که رقیب اصلی ایران درعرصه تولید این محصول است، درحالی اتفاق می‌افتد که کشور ما روند معکوس وضع آمریکا را طی می‌کند.
منبع: irankhabar.ir