کم‌خونی مالیاتی در کالبد اقتصاد ایران/معافیت مالیاتی؛ مزیت یا رانت؟
فرار یا معافیت‌های غیرضروری مالیاتی، فرقی نمی‌کند مهم این است که مالیات‌گریزی برخی‌ها و مالیات ندادن خیلی‌ها نه فقط یک تبعیض آشکار در اقتصاد نفتی ایران به‌شمار می‌آید که رقابت شفاف و درآمدهای سالم را در معرض خطر قرار داده و فعالیت‌های زیرزمینی را تشدید می‌کند؛ ۶۰ درصد از اقتصاد ایران مالیات نمی‌دهد و مقایسه سهم درآمد مالیاتی ایران و کشورهای توسعه‌یافته از تولید ناخالص داخلی نشان می‌دهد که سهم درآمد مالیاتی از تولید ناخالص داخلی در کشور ما تازه به ۸درصد رسیده است.
مطالبه بدون پاسخ بسیاری از شهروندان این است که چرا همه مالیات نمی‌دهند و مهم‌تر اینکه چرا هنوز هم بسیاری آشکار و نهان در تور مالیاتی دولت گیر نمی‌کنند؟ سیدکامل تقوی‌نژاد، رئیس سازمان امور مالیاتی ایران دیروز اعلام کرد: هم‌اکنون ۸درصد تولید ناخالص داخلی کشور از مالیات تأمین می‌شود که در برنامه ششم این رقم به ١١درصد افزایش می‌یابد.
معاون وزیر اقتصاد البته از شناسایی افرادی خبر داد که از مواهب جامعه استفاده می‌کنند و مالیات نمی‌دهند و همچنین برای ۳۳هزار میلیارد ریال تراکنش بانکی، برگ تشخیص مالیاتی در سال گذشته صادر شده است.
معاونت بررسی‌های اقتصادی اتاق تهران گزارش داده که در کشورهای عضو سازمان همکاری و توسعه اقتصادی موسوم به OECD، نسبت درآمدهای مالیاتی به تولید ناخالص داخلی تقریبا ۵ برابر ایران است و در کشورهای عضو این سازمان سهم مالیات بر ارزش افزوده و مالیات بر درآمد اشخاص از درآمدهای مالیاتی طی ۱۴سال اخیر به‌طور قابل ملاحظه‌ای افزایش یافته درحالی‌که در ایران نیز سهم مالیات بر ارزش افزوده از کل درآمدهای مالیاتی و همچنین سهم مالیات بر اشخاص حقوقی بخش غیردولتی طی سال‌های گذشته رشد قابل توجهی داشته درحالی‌که سهم مالیات بر درآمد از کل درآمدهای مالیاتی تغییر چندانی نکرده است.
به بیان ساده در کشورهای عضو سازمان همکاری و توسعه اقتصادی، متوسط نسبت مالیات به تولید ناخالص داخلی به حدود ۳۴٫۳درصد در سال۲۰۱۵ رسیده و افزون بر این درآمد حاصل از مالیات بر ارزش افزوده به‌عنوان مالیات بر مصرف در کشورهای عضو این سازمان در حال افزایش است و از مرز ۲۰درصد هم عبور کرده است.
در ایران اما اجرای قانون مالیات بر ارزش افزوده در حالی به‌عنوان یک شاخص پایدارسازی درآمدهای مالیاتی شناخته می‌شود که در عمل ماهیت مالیات بر تولید پیدا کرده و به‌دلیل چرخه ناقص مالیات‌ستانی، مالیات بر ارزش افزوده اخذ شده بر تولید، به تولیدکنندگان برنمی‌گردد.
البته رئیس سازمان امور مالیاتی می‌گوید: سال گذشته متعهد شدیم افرادی که مالیات در زنجیره ارزش افزوده پرداخت کرده‌اند ظرف یک ماه به استرداد آن اقدام کنیم که بر این اساس ۱۳هزار میلیارد ریال (١٣٠٠ میلیارد تومان) استرداد مالیاتی داشتیم.
معافیت مالیاتی؛ مزیت یا رانت؟
دولت و مجلس در قوانین مالیاتی، با هدف حمایت از برخی بخش‌های اقتصادی کم‌بازده و تشویق سرمایه‌گذاری در مناطق محروم مشوق‌ها و معافیت‌های مالیاتی را وضع کرده‌اند و برخی شرکت‌ها و نهادهای خاص هم از معافیت مالیاتی برخوردارند. تدبیری که اگرچه یک ضرورت با هدف ایجاد مزیت جهت سرمایه‌گذاری بیشتر و حمایت از بخش‌های آسیب‌پذیر تلقی می‌شود اما شفاف‌نبودن ماهیت و کارایی این معافیت‌های پرشمار مالیاتی در عمل باعث ایجاد رانت و رقابت نابرابر در فعالیت‌های اقتصادی شده است.
پدیده تبعیض مالیاتی نتیجه آشکار وضع معافیت‌های مکرر و متعدد مالیاتی است که روزنه‌های فرار از پرداخت مالیات درخصوص برخی شرکت‌ها و فعالیت‌ها را باز گذاشته است درحالی‌که در دیگر کشورها، قوانین مالیاتی دقیق و بسیار پیچیده وضع شده که راه برای فرار مالیاتی در چارچوب کلی معافیت‌ها و مشوق‌های مالیاتی را می‌بندد.
مالیات‌دهندگان کوچک در تور مالیاتی
روی دیگر سکه مالیات‌ستانی در ایران به گیر افتادن مالیات‌دهندگان کوچک و دارای درآمد شفاف نظیر حقوق‌بگیران در تور مالیاتی و فرار برخی دانه‌درشت‌ها از پرداخت مالیات است. افزون بر اینکه بسیاری از شرکت‌ها و بنگاه‌های اقتصادی دارای شناسنامه که شفاف و سالم فعالیت می‌کنند، به‌راحتی میزان مالیات آنها شناسایی می‌شود درحالی‌که بسیاری از صنوف و مشاغل در پرداخت مالیات خود به جای تمکین در برابر قانون و ارائه بیلان کاری شفاف، همچنان شیوه سنتی چانه‌زنی برای پرداخت مالیات توافقی را دنبال می‌کنند.
روایتی از آمارهای مالیاتی
سالانه بین ۱۳ تا ۳۰ هزار میلیارد تومان فرار مالیاتی در کشور اتفاق می‌افتد.
حدود ۳۰درصد از اقتصاد کشور از پرداخت مالیات معاف است.
به جز کارمندان که دریافتی آنان شفاف است در بقیه موارد فرار مالیاتی وجود دارد.
برآورد مالیات پزشکان ۷۰۰میلیارد تومان در سال است اما ۱۵۰میلیارد تومان مالیات می‌دهند.
از سال۱۳۴۵ تا امروز هیچ کارمند و حقوق‌بگیری نسبت به میزان مالیات پرداختی‌اش شکایت نکرده است.
۷۲درصد مودیان در کشورمان ۵۰۰هزار تومان مالیات می‌پردازند.
۳٫۱درصد از افراد مالیات پرداختی‌شان بین ۳ تا ۵میلیون تومان است.
۲٫۲درصد از افراد مالیات پرداختی‌شان بین ۵ تا ۱۰میلیون تومان برآورد شده است.
کمتر از یک درصد از افراد مالیات پرداختی‌شان بین ۱۰ تا ۵۰میلیون تومان است.
۵۰۳ فرد حقیقی بیش از ۵۰میلیون تومان مالیات در سال پرداخت می‌کنند یعنی یک‌دهم درصد مالیات‌دهندگان
تجربه جهانی پیش‌روی ایران
در کشورهای دیگر که پیشرفت قابل ملاحظه‌ای در عرصه مالیات‌ستانی داشته‌اند؛ قاعده روشن این است که هرگونه درآمدی توسط هر شخص حقیقی و حقوقی مشمول مالیات می‌شود، به‌طور مثال در کشور ترکیه، افراد مقیم ترکیه مشمول پرداخت مالیات بر درآمد حاصل از تجارت با سراسر جهان هستند اما می‌توانند جهت پرداخت مالیات‌های مشمول بر درآمدهای خارجی، تسهیلات اعتباری دریافت کنند و مالیات بر درآمد حاصل از کشورهای خارجی ممکن است به نسبت مالیات مشابه بر درآمد داخلی در ترکیه کمتر باشد مشروط بر اینکه از سقف مالیاتی مورد قبول ترکیه کمتر نشود.
مالزی کشوری است که دولت آن با مالیات اداره می‌شود. بخش اعظم درآمد دولت از راه مالیات و عوارض گوناگون است. مردم این کشور هم به پرداخت مالیات و عوارض عادت دارند. پرداخت نکردن مالیات برای عده‌ای همان‌قدر عجیب است که پرداخت نکردن قبض برق. نظام مالیاتی مالزی در مقایسه با بسیاری کشورها نظامی مترقی به‌حساب می‌آید و هر دو نوع مالیات مستقیم و غیرمستقیم نیز در این کشور وجود دارد.
چالش مالیاتی دیگر در ایران اما به اجرای ناقص طرح خوداظهاری مالیاتی و پرهزینه بودن روند پرداخت مالیات برمی‌گردد به‌گونه‌ای که از ۱۹۰کشور جهان، در ۹۰کشور امکان تکمیل فـرم و پرداخـت الکترونیکی نیز فراهم شده و حتی در برخی از کشورها سیستم یک مالیات بـرای هر پایه مالیات استفاده می‌کنند به‌نحوی که از طریق ادغام مالیات‌های مختلف در یک پرداخت و فـرم واحـد، امـور مالیاتی تسهیل می‌شود. این در حالی است که در ایران افراد حقیقی و حقوقی باید ۲۰نوع مالیات به‌صورت مستقیم و غیرمستقیم بپردازند و یک برآورد نشان می‌دهد محاسبه و پرداخت مالیات در ایران بیش از ۳۴۴ساعت زمان می‌برد.
منبع: همشهری
منبع: الف