فرار ترامپ به خاورمیانه!
در سال ۱۹۷۴ ریچارد نیکسون به نخستین رییس‌جمهور ایالات متحده بدل شد که همزمان به عربستان سعودی و اسراییل و البته سوریه سفر کرد. نیکسون امیدوار بود که بتواند پیروزی در حوزه سیاست خارجی را از آن خود کند و البته حواس‌ها را از بحران واترگیت در داخل به مسائل سیاست خارجی معطوف کند. می‌توان گفت که سفر منطقه‌ای به خاورمیانه تا حدودی سفر موفقیت‌آمیزی برای نیکسون بود. وی وعده پروسه‌ای جدید برای صلح در خاورمیانه را داد و از اتحاد و ائتلاف منطقه‌ای جدید پس از جنگ ۱۹۷۳ برای به ثبات رسیدن خاورمیانه سخن گفت. همه اعم از سیاستمداران تا مردم در ریاض، دمشق و تل آویو از او استقبال کردند و حتی مردم سوریه برای این استقبال به خیابان‌های دمشق آمدند. با این‌همه این تور منطقه‌ای نتوانست سرنوشت نیکسون را تغییر دهد و دو ماه بعد وی استعفا داد. ۲۴ ساعت دیگر دونالد ترامپ برای رهایی از مشکلات و دردسرهای داخلی که ریاست‌جمهوری وی به وجود آورده به خاورمیانه سفر می‌کند.
به گزارش اعتماد، او نیز در عربستان سعودی و اسراییل توقف خواهد کرد. او نیز در مورد احیای مذاکرات صلح خاورمیانه و اتحاد و همصدایی‌های منطقه‌ای سخنرانی خواهد کرد. این‌بار رییس‌جمهور ایالات متحده از ائتلافی سخن می‌گوید که قرار است میان اسراییل و کشورهای اهل سنت با تمرکز بر شیوخ خلیج فارس، مصری‌ها و اردنی‌ها تشکیل شود. به نظر می‌رسد که از ترامپ نیز مانند نیکسون در منطقه استقبال شود. ملتهب‌ترین منطقه خاورمیانه حداقل می‌تواند به مدت یک هفته ترامپ را از هیاهوهای به راه افتاده در واشنگتن دور کند هرچند که به نظر می‌رسد افشای این مساله که وی اطلاعات طبقه‌بندی شده را به روس‌ها داده است وی را تا مدت‌های مدیدی گرفتار کند. نیویورکر با این مقدمه درمورد سفر ترامپ به منطقه ادامه می‌دهد: عربستان سعودی انتخاب غیرمعمولی برای شخصی مانند ترامپ است. وی در جریان رقابت‌های انتخاباتی‌اش سخنان تند و تیز بسیاری در مورد عربستان برزبان رانده بود، وی تاکید کرده بود که ریاض هزینه بسیاری بر دستان ایالات متحده گذاشته و در ازای آن نیز هیچ چیزی عاید واشنگتن نشده است.
وی سعودی‌ها را متهم به دخالت در حملات یازدهم سپتامبر ۲۰۰۱ کرده بود. حتی ماه گذشته بود که وی در گفت‌وگویی با رویترز تاکید کرده بود که عربستان سعودی رفتار منصفانه‌ای با امریکا نداشته است و واشنگتن مبلغ هنگفتی را در حمایت از سعودی از دست داده است. براساس برنامه‌ریزی‌های انجام گرفته، ترامپ قرار است در جمع رهبران مسلمان درباره اسلام سخنرانی کند. برنامه‌ای که از زمان خبری شدن با بازتاب‌های متفاوتی در رسانه‌های بین‌المللی و فضای مجازی روبه رو شده است.
بسیاری این برنامه‌ریزی عربستان برای ترامپ را به طنز شبیه می‌دانند و با کنایه سوال می‌کنند که چطور ممکن است رییس‌جمهوری که دوره ریاست‌جمهوری خود را با ممنوع کردن ورود شهروندان ۶کشور مسلمان به امریکا آغاز کرد پشت تریبون در عربستان سعودی قرار بگیرد و از اسلام برای مخاطب‌هایی که همه نسل در نسل مسلمان بودند سخنرانی کند. مشاوران ترامپ می‌گویند که وی در این سخنرانی پیامی قوی و محترمانه می‌دهد مبنی براینکه امریکا و جهان غرب از متحدان مسلمان خود انتظار دارند که موضعی محکم علیه اسلام ایدئولوژیک بگیرند. وی از رهبران کشورهای اسلامی می‌خواهد که به تبیین اسلام صلح آمیز واقعی بپردازند. البته این همان پیامی است که باراک اوباما و جورج بوش روسای جمهور سابق امریکا هم در ۱۶ سال گذشته تکرار کرده بودند اما به نظر می‌رسید که هر دو این مقام‌ها از سیاست‌های سعودی که وهابی‌گری را ترویج می‌کرد به ستوه آمده بودند.
فرانکلین روزولت، نخستین رییس‌جمهور امریکا بود که در سال ۱۹۴۵ با رهبر وقت عربستان سعودی و البته پس از دیدار با چرچیل و یلتسین دیدار کرد. در این دیدار روزولت به عبدالعزیز پیشنهاد داد که وطنی برای یهودی‌های اروپایی در فلسطین ساخته شود که این مساله با مخالفت پادشاه وقت سعودی روبه رو شد. با این‌همه از همان سال توافقی میان واشنگتن و ریاض به ثبت رسید دال بر برخورداری سعودی از حمایت‌های نظامی امریکا در ازای دسترسی آزادانه امریکا به منابع نفتی عربستان. دولت ترامپ نیز معامله تسلیحاتی را با عربستان جوش داده است و این در حالی است که پایه‌های دوستی میان امریکا و عربستان در این بازه زمانی چندان هم محکم به نظر نمی‌رسد چرا که امریکا اکنون می‌تواند برای تامین انرژی خود مستقل عمل کند و البته ثبات سیاسی آل‌سعود هم در داخل این کشور زیر سوال رفته است.
تلاش برای وسیع کردن پرده نمایش
دولت عربستان سعودی تلاش می‌کند خود را به عنوان راس هرم جهان اسلام معرفی کند و در شرایطی که مردم یک کشور مسلمان در همسایگی‌اش بیش از دو سال است که از شر تسلیحات سعودی درامان نیستند تلاش می‌کند بر تعداد رهبران کشورهای اسلامی در ضیافت با رییس‌جمهور امریکا بیفزاید. در چنین شرایطی قرار گرفتن نام رییس‌جمهور سودان، عمر حسن البشیر در لیست دعوت‌شدگان به مهمانی ملک سلمان در ریاض فضای رسانه‌ای را شوکه کرده است. عمر البشیر از سوی دیوان جنایت بین‌المللی (لاهه) متهم به نسل کشی است و این در حالی است که مدافعان حقوق بشر از روز گذشته هشدارهای خود به ترامپ را آغاز کرده‌اند و می‌گویند که حضور رییس‌جمهور امریکا و عمر البشیر با آن کارنامه حقوق بشری در یک محفل به معنای پشت پا زدن به تمام آرمان‌هایی است که امریکا در این سال‌ها مدافع آن بوده است. امریکا عضو لاهه نیست اما سنتی در این کشور وجود دارد که آن هم مقابله با متهمانی است که حکم لاهه را دریافت کرده‌اند اما در برابر آن مقاومت می‌کنند. عمر البشیر از سه دهه پیش بر سودان حکمرانی می‌کند.
وی در سال‌های ۲۰۰۹ و ۲۰۱۰ به اتهام نسل‌کشی، جنایت‌های جنگی و همچنین جنایت علیه بشریت در منطقه دارفور متهم شناخته شده بود. درحالی که مقام‌های کشور سودان دعوت از عمر البشیر را تایید کرده‌اند اما مقام‌های سعودی تاکنون در این باره که آیا وی در نشست آتی با ترامپ شرکت خواهد کرد یا خیر؟ سکوت اختیار کرده‌اند. به نظر می‌رسد که عربستان سعودی با دعوت از عمر البشیر امیدوار به بی‌توجهی‌های مداوم ترامپ به حقوق بین‌الملل بوده و در حقیقت برگ امتیازی هم به عمر البشیر داده که به متحدی برای سعودی بدل شده است. سودان با وجود وضعیت نابسامان اقتصادی و امنیتی در ائتلاف عربستان سعودی برای حمله به یمن هم شرکت کرده است. عمر البشیر از زمان صدور حکمش در دیوان لاهه از سفر به کشورهایی که عضو این دیوان هستند و حضور در آنها مقدمات دستگیری‌اش را فراهم می‌کند، سرباز زده است. وی اخیرا در نشست اتحادیه عرب در اردن شرکت کرده بود. اردن عضو دیوان لاهه است اما هیچ اقدامی برای دستگیری عمر البشیر انجام نداد.
ذوق‌زدگی سعودی از یک میزبانی
رسانه‌های سعودی در چند روز گذشته تبلیغات گسترده‌ای را برای سفر ترامپ به منطقه آغاز کرده‌اند. براساس لیست بلندبالای برنامه‌های در نظر گرفته شده برای ترامپ در عربستان، روزهای ۲۰ و ۲۱ ماه مه سه نشست مهم در پایتخت سیاسی سعودی برگزار خواهد شد. سعودی‌ها می‌گویند رهبران و نمایندگان ۵۵ کشور اسلامی در این نشست حضور خواهند داشت و فعالان تجاری، جمعی از روشنفکران جهان اسلام و چهره‌های فرهنگی هم در این نشست‌ها حضور خواهند داشت. البته رقم دقیق مهمانان ملک سلمان تا روز شنبه که جلسات رسما آغاز شود، مشخص نخواهد شد.
مقام‌های سعودی برای پوشش لحظه به لحظه سفر ترامپ یک سایت ویژه طراحی کرده و بالا آورده‌اند و همچنین نرم‌افزارهایی را معرفی کرده‌اند که با مراجعه به آنها بتوان از برنامه رییس‌جمهور امریکا در دیدار با رهبران سعودی و سایر رهبران کشورهای اسلامی آگاه شد. مهم‌ترین این نشست‌ها، دیدار دو جانبه هیات‌های سعودی و امریکایی، دیدار رییس‌جمهور امریکا با رهبران کشورهای شورای همکاری خلیج فارس و نشست امریکایی – اسلامی در ریاض با حضور ترامپ و رهبران کشورهای اسلامی است. بنیاد تحقیقاتی سعود الفیصل نیز به شکل همزمان در این دو روز شاهد برگزاری نشست‌هایی با محوریت مبارزه با تروریسم با حضور چهره‌های نام‌آشنای جهان عرب خواهد بود.
همچنین دولت سعودی برنامه‌هایی برای بازدید ترامپ از مراکز تاریخی در این کشور را طراحی کرده است. در لیست برنامه‌های اعلام شده، چند دیدار دو جانبه میان ملک سلمان و دونالد ترامپ به چشم می‌خورد. در تمام نشست‌ها و دیدارهای دو و چندجانبه بر لزوم افزایش همکاری‌های سیاسی، امنیتی، اقتصادی، سیاسی و فرهنگی دو کشور تاکید شده است. ریاض می‌گوید در نشست ترامپ با رهبران شورای همکاری خلیج فارس نیز طرفین درباره تهدیدهای مشترک منطقه‌ای و همچنین زمینه همکاری‌های مشترک با هم گفت‌وگو خواهند کرد. پیش‌بینی می‌شود که بحث ایران نیز در نشست دو جانبه سعودی – امریکایی و همچنین نشست ترامپ با اعضای شورای همکاری مطرح شود.
درخواست‌های ایرانی عربستان از ترامپ
تایم درباره سفر ترامپ به منطقه و پررنگ بودن ایران در بحث‌های وی در ریاض و تل‌آویو می‌نویسد: سفر ترامپ به منطقه در روزهای حساس رابطه ایران و ایالات متحده رخ می‌دهد. از سوی دیگر وی درست در همان روزی بار و بنه جمع کرده به سمت ریاض می‌رود که در ایران مردم برای تعیین رییس‌جمهور آتی به پای صندوق‌های رای رفته‌اند. ترامپ هم توافق هسته‌ای با ایران را نمی‌پسندد و هم از نخستین هفته‌های حضور در قدرت اعلام کرده که بازنگری نگاه واشنگتن به تهران چه در مقوله برجام و چه در اختلاف‌های غیرهسته‌ای را آغاز کرده است. این رویکرد به مذاق سعودی‌ها بسیار شیرین آمده و عربستان تلاش می‌کند از این نگاه بیشترین بهره‌برداری‌ها ر ا به نفع خود در منطقه بکند. ترامپ تاکنون موضع‌گیری‌های مشخصی درباره رابطه ایران با سعودی نداشته است اما با توجه به انتخاب ریاض به عنوان نخستین سفر خارجی به نظر می‌رسد که وی حداقل برای بازه زمانی کوتاه‌مدت ترجیح می‌دهد باران انتقادهای پیشین خود از سعودی را متوقف کند.
نیوزویک نیز در این باره می‌نویسد: ریاض در جریان سفر ترامپ به پایتخت عربستان تلاش می‌کند از وی بخواهد که موضع‌گیری سخت خود در برابر ایران را هم در رفتار و هم در گفتار نشان دهد. عربستان در یک سال و نیم گذشته از عمر برجام همواره تلاش کرده توجه جامعه جهانی را به سمت فعالیت‌های منطقه‌ای ایران که ریاض آن را مخرب می‌داند، جلب کند و با این حربه فشارهای بیشتری را علیه تهران وارد کند. باراک اوباما در برابر این فشارهای ریاض مقاومت کرد و تن به تشدید فشارها بر ایران به خصوص در ماه‌های پس از حصول توافق هسته‌ای نداد و البته به درخواست‌های مکرر عربستان برای دخالت نظامی جدی در سوریه هم وقعی ننهاد. با این همه ترامپ در مدت زمان آمده هم به تشدید فشارهای غیرهسته‌ای به ایران چراغ سبز نشان داده است و هم به پایگاه الشعیرات در سوریه یک بار حمله نظامی مستقیم کرده است.
منبع: الف