عیار اندیشه با طرح پرسش
رضا صادقیان
قسمت دوم برنامه «سختانه» با حضور شهریار زرشناس نویسنده و پژوهشگری که در اکثر برنامه‌های تلویزیونی نقش منتقد را دارد و به دلیل زاویه نگاهش درباره دنیای مدرن و مدرنیته، به آسانی سخن از نقد وضعیت موجود، سیستم اقتصادی، برنامه‌های نادرست و اشتباه کارگزاران سیاسی می‌گوید، اخیرا پخش شد.
زرشناس و مهدی نصیری را می‌توان روزنامه‌نگارانی دانست که خیلی سریع و از راه نشر یادداشت در روزنامه کیهان به نقد وضعیت موجود بعد از شکل‌گیری و انسجام ساختارهای قدرت در نظام جدید اقدام کردند، نویسندگانی که با پایان دوره جنگ تحمیلی تغییر فکر مدیران اجرایی را شاهد بودند و راهی نداشتند مگر پرداختن به نقد بنیان‌های آن افکار. استفاده مکرر از مفاهیمی همچون؛ استعمارگر، غرب استعمارگر، عالم غرب مدرن، نظام جهانی سلطه، غرب خود ویران‌گر و مدیران نئولیبرال و مفهوم‌های دیگر، نشان می‌دهد او و کسانی که مانند وی فکر می‌کنند، گرفتاری اصلی‌شان نه کارگزاران دولت‌های وقت که دل سپردن مدیران اجرایی و سیاست‌گذاران به جریان‌های فکری در غرب است، مدیران که مجری برنامه‌های صادر شده از سوی غرب هستند و طرح و برنامه و آلترناتیوی به جای آن ندارند.
با این حال، وجه اشتراک هر دو نویسنده، زرشناس و نصیری، استفاده از مبانی ضد تفکر دنیای مدرن است، از همین‌رو بسیاری از کسانی که به عنوان مناظره کننده مقابل چنین تفکراتی قرار می‌گیرند از اشتراک اندیشه این افراد با تفکر طالبان، داعش و بنیادگرایان دینی پرسش می‌کنند. نصیری تا آنجا از سنت و هر آنچه از دل سنت برون آمده طرفداری می‌کند که در مناظره‌ای با حسین کچوییان سخنانی بر زبان می‌راند که عضو شورای انقلاب فرهنگی را نیز متعجب می‌کند، او هر آنچه نشانه‌ای از غرب و تفکر غیر قدسی داشته باشد را نفی می‌کند. مقالات منشر شده در نشریه قبسات که او مدیریتش را برعهده دارد بازگو کننده همین دیدگاه است، همچنین کتاب اسلام و تجدد حکایت کننده همین دیدگاه است. نگرشی که حتی تولید برق را مفید به حال مسلمانان نمی‌داند.
اینکه افرادی مانند زرشناس بتوانند ساعت‌ها و با استفاده از نشر کتاب در صدد نقد و نفی تفکرات غربی بپردازند، ایرادی نیست، باز هم مهم نیست که زرشناس بیش از هر متفکری با اندیش‌های فردید و یا رضا داوری محشور باشد و یا دلبسته هایدگر، دیگر آنکه مهم نیست او موبایل ندارد و رانندگی بلد نیست. حوزه اندیشه و فکر همیشه با گرایش‌های فکری متفاوت و بعضا متضادی روبرو بوده و خواهد بود، گریزی از چنین بحث‌ها و مباحثی نیست، ولی مخاطب چنین نویسندگانی در نهایت می‌توانند از راه حل نهایی، قابل اجرا و برنامه‌های مدون شخص نویسنده سوال کنند، راهی که قرار است بعد از نفی و برکنار کردن «اندیشه‌های غربی» کلیات و جزییات آن نصیبمان گردد.
زرشناس چنین راهی را سراغ دارد، ولی در کلیت طرح می‌ماند. آنچنان که دیگر مدعیان و نفی کنندگان اندیشه‌های غربی بیان می‌کنند، در هنگامه نقد و نفی دستی پر دارند، ولی در زمانی که قرار است به جای تمام این حرف‌ها طرح و برنامه‌ای قابل اجرا پیشنهاد کنند، به ارایه گفتارهای کلی بسنده می‌کنند. در حوزه اندیشه می‌توان ردپای چنین نگرشی را در بسیاری از آثار نویسندگان ایرانی مشاهده کرد، کسانی که به بهانه «آنچه خود داشت» و «حکمت جاویدان» به نفی افکار جدید می‌پردازند.
گفته‌های زرشناس در برنامه سختانه تکرار همین مباحث بود. او می‌گوید: «قوه مجریه در این سال‌ها همیشه متاثر از اندیشه‌های نئولیبرالیسم بوده است» و با طرح گزاره‌ای به شدت خطرناک درباره اختلاف دیدگاه‌های که در کشور وجود دارد، می‌گوید: «جنگ میان جناح‌ها و طرفداران انقلاب و عدالت‌خواهان و نئولیبرالیسم است» به عبارتی او اختلاف نظرها درباره شیوه‌های کشورداری و روش‌های اقتصادی را به «جنگ» تعبیر می‌کند. مهمتر اینکه در ادعایی دیگر می‌گوید: «ما هیچ وقت قدرت را کامل به دست نگرفتیم» قدرتی که قرار است برنامه‌های عدالت‌خواهان، ضد نئولیبرال‌ها و غرب‌گرایان را به حاشیه براند و سرانجام برنامه‌های ناب و انقلابی را پیاده‌سازی کند. برنامه‌های که دقیقا متعلق به خودمان است و ذره‌ای از نشانه‌های غربی در آن وجود ندارد.
گمان کنیم کلیت آنچه در داخل کشور در حال اجرا شدن است، نادرست و اشتباه است. همچنین می‌پذیریم که طی سال‌های قبل و با گذشت بیش از سه دهه که از پیروزی انقلاب اسلامی گذشته است، ما در هر وضعیتی با اقتصادانان، مدیران اجرایی و کارگزاران باورمند به روش‌های غرب سلطه‌گر روبه‌رو بوده‌ایم، اصلی‌ترین سوالی که می‌توان از زرشناس و افرادی همانند وی پرسش کرد، طرح این سوال است: برنامه شما به صورت دقیق و قابل اجرا درباره فردای بعد از بیرون ریختن چنین مدیران وفادار به اندیشه‌های نئولیبرالیسم و اقتصاد بازار آزاد چیست؟
تکرار سخنان کلی و یا طرح مباحثی همانند «حکمت»، «تفکرات عدالت‌خواهانه»، «استثمار کارگران» و. . . را کنار بگذارید و به جای همه این حرف‌ها به صورت مشخص طرح خود را بر روی کاغذ به همگان ارایه کنید، واقعا قرار است با کدامین چراغ در دل شب راه برویم و از سیاهی که شما از دنیای فعلی‌ترسیم می‌کنید عبور کنیم؟ به نظر می‌رسد پاسخ‌های وی در برنامه سختانه نشان داد شهریار زرشناس پاسخی دقیق برای این سوالات ندارد، او و کسانی که مانند وی اندیشه می‌کنند سخن‌های بسیار در نقد غرب و روش‌های کارگزاران اجرایی جمهوری اسلامی بیان می‌کنند ولی هنگامه ارایه طرح و برنامه رسما طرحی برای ارایه و گره‌گشایی از وضعیت موجود ندارند.
منبع: بهارنیوز
