طرح شکست‌خورده «اشتراک نیم‌بها»
روزنامه بهار: طرح موسوم به «اشتراک نیم‌بها» طی چند ساله اخیر در معاونت مطبوعاتی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، که با اهداف سه گانه «هدفمندسازی توزیع یارانه‌های مطبوعات»، «توسعه فرهنگ مطالعه در بین مردم» و «حمایت از اقتصاد مطبوعات» اجرایی شده بود، از اواسط آذرماه جاری به دلیل اعتراضات بسیاری از مدیران مطبوعات متوقف شد.
در این طرح، براساس ضوابطی، نشریات تعداد مشخص از نشریه خود را به مجریان توزیع ارائه و به صورت رایگان به درب منازل، شرکت‌ها و.. ارسال می‌نمودند. طبق ضوابط این طرح، متقاضیان به صورت داوطلبانه باید با رجوع به سایت «طرح اشتراک» ثبت‌نام و ۵۰درصد از مبلغ نشریه مورد درخواست خود را برای یک دوره مشخص (یک یا چند ماه) به حساب موسسه مجری طرح واریز می‌نمودند. وزارت ارشاد هم به صورت ماهانه یا فصلی، مجموعه مبلغ مشترکان و همچنین نیم دیگر قیمت نشریه را در دو واریزی جداگانه یکی به عنوان «وجه مشترکان» و دیگری «یارانه طرح» به حساب نشریات موجود در طرح واریز می‌نمود. .
البته پس از مدتی، در میانه اجرای طرح، این درصد با لحاظ نمودن ضرایبی همچون «راستی‌آزمایی»، «ضریب کیفی نشریه» و… تا حدود ۵۰ درصد قیمت هر نشریه کاهش یافت و از سوی دیگر برای تیراژ اشتراک هر نشریه نیز بر اساسی «ضریب کیفی» نشریات سقف منظور گردید که سقف آن در ماه های اخیر حداکثر ۳۵۰۰ نسخه برای روزنامه‌ها تعیین شده بود. همچنین به مجریان طرح (اپراتورهای توزیع) بابت هر نسخه نشریه، حق توزیع پرداخت می‌شد. اولین نکته جالب و خروجی تاسف‌بار از این طرح این بود که طبق اذعان و اظهار صریح دست‌اندرکاران و مجریان طرح (اپراتورها)، برای بالای ۹۰درصد نشریات موجود در طرح، تا کمتر از یک‌درصد! از مشترکان در این سامانه ثبت‌نام نمودند!
در واقع به دلایلی که عمده آن به مباحثی همچون فرهنگ مطالعه در بین جامعه کنونی ایران و همچنین جایگزینی رسانه های دیجیتال، فضای مجازی و… مربوط می‌شود، اولین گام طرح با شکستی قطعی مواجه شد زیرا در عمل، مردم تمایلی در حد صفر به دریافت نشریات حتی به نیم‌بها و با هزینه رایگان ارسال، نشان دادند!حال سئوال مطرح می‌شود پس چگونه این طرح بیش از ۴سال اجرا شد؟! وقتی مردم به صورت داوطلبانه، برای اشتراک نیم بها، ثبت‌نام نکردند چگونه در همه این سالیان، نشریات به درب منازل مردم و یا موسسات و شرکت‌ها ارسال می‌شد؟!
پاسخ: مجریان طرح یا همان اپراتورهای طرح که نشریات را برای توزیع دریافت می‌کردند با ترفندهای منحصربه‌فرد خود مشترک پیدا می‌کردند. سئوال: چگونه؟! پاسخ: با رجوع به برخی مراکز ذیربط، چندین هزار کدپستی و حتی شماره‌های ملی و تلفن مردم را به دست می‌آورده و آنها را در «سامانه اشتراک» ثبت می‌کردند و بابت هر نسخه، با پول خود یا نشریه، ۵۰درصد سهم مشترک را نیز به حساب شرکت مجری طرح واریز می‌کردند!
نکات جالب‌تر این طرح را هم فهرست‌وار بخوانید:
۱- بسیاری از مردم که نشریات به صورت کاملا رایگان برای آنان به درب منازلشان ارسال می‌شد از توزیع‌کنندگان این موضوع را جویا می‌شدند که اصولا چه کسی درخواست کرده برای ما نشریه بفرستید؟ از آن مهمتر آدرس و نام و مشخصات ما را که روی بسته اشتراک می‌نویسید چه کسی به شما داده است؟! همین چالش، بارها باعث درگیری و نزاع دریافت‌کنندگان نشریات و به عبارت روشن‌تر همان ۹۰ درصد مشترکانی که ناخواسته توسط مجریان طرح «مشترک» شده بودند را فراهم آورد!
۲- برخی مجریان طرح خصوصا در اوایل آغاز طرح سودهای هنگفتی به دست آوردند. زیرا تا یکی- دو سال اول این طرح، بابت هر نشریه مبلغی معادل ۵۰۰۰ ریال به مجری طرح داده می‌شد. می‌توان این رقم را به صورت روزانه در چند هزار نسخه ضرب کرد تا سودهای هنگفتی که سال‌های اولیه عاید برخی مجریان شد، برسید.
۳- برخی از همین مجریان، متاسفانه با وجود درآمدهای بالایی که از این طرح عایدشان گردید باز هم با طمع‌ورزی و به دنبال درآمد بادآورده بیشتر دست به اقداماتی زدند که عمده آنها به دلیل ضعف نظارتی در این طرح بود. برای مثال با تبانی با برخی مدیران نشریات، در عمل، سهمیه پایین‌تری از مجموع اشتراک‌های ثبت شده توزیع می‌نمودند! برخی روایت‌ها نیز که البته تایید صحت آن کار چندان ساده‌ای نیست، حاکی بود که اصولا برخی مجریان طرح، در برخی مقاطع زمانی، فقط مشترکان صوری داشتند! و یا در برخی موارد، بسته‌های چاپ شده نشریات، به دلیل حجم بالای آنها و نبود نیروهای لازم توزیع، بدون ارسال مستقیم به انبار نشریات باطله و یا حتی به سطل‌های زباله و یا جوی‌های روباز فاضلاب پرتاب می‌شد که در یک مورد آن ماجرای آب گرفتگی در یکی از خیابان‌های جنوب شهر تهران، رسانه‌ای شد! همان ماجرای پیداشدن بسته‌های ۲۰۰تایی یکی از روزنامه‌ها در همان روز چاپ!، در جوی آب که باعث گرفتگی و بالا آمدن آب و ورود ماموران شهرداری و… شد!
۴- گرچه نیت اولیه طراحان این طرح در وزارت ارشاد مطمئنا در جهت حمایت از فرهنگ مطالعه در جامعه از یک سو و از سوی دیگر کمک به اقتصاد مطبوعات بود اما این طرح، عملا به انحرافات بزرگی برخورد کرد که در نهایت و در ماه جاری متوقف ماند. عملی که باید بسیار زودتر صورت می‌گرفت، یعنی همان موقعی که برخی از روزنامه‌های مطرح کشور با آگاهی از ضعف‌ها و ایرادات این طرح، از آن خارج شده و حاضر نشدند با آن ادامه همکاری بدهند.
۵- در یک نگاه کلی، در موضوع یکی از اهداف اساسی این طرح که همانا «هدفمندسازی توزیع یارانه های مطبوعات» بود نیز باید یادآوری کرد که برخی اقدامات سال‌های اخیر معاونت مطبوعاتی برای «هدفمند کردن پرداخت یارانه‌های مطبوعاتی» قابل دفاع و توجیه است. برای مثال پرداخت نظارت شده حق بیمه پرسنل طرحی موفق بوده که با استقبال اغلب مدیران مطبوعاتی مواجه گردیده و همچنان نیز ادامه دارد؛ اما «طرح اشتراک نیم‌بها» طرحی ناکارآمد بود که به صورت ناخواسته عملا از اهداف اصلی و مدنظر معاونت مطبوعاتی دور شد و نه تنها به فرهنگ مطالعه کمک چندانی نکرد بلکه برخی انحراف‌های مالی و رانتی را هم در پروسه مذکور به وجود آورد.
۶-به نظر می‌رسد این طرح به هیچ وجه و به شکل کنونی آن نباید مجددا فرصت آزمایش مجدد پیدا کند زیرا «آزموده را آزمودن خطاست». به اجرای مجدد این طرح فقط زمانی می‌توان فکر کرد که هر نشریه بتواند تعدادی مشترک واقعی (و نه صوری و اجباری که در این مطالب به نحوه آن اشاره شد) که بتوان آن را به راحتی راستی‌آزمایی کرد، تهیه و لیست آن مورد حمایت وزارت ارشاد قرار بگیرد در غیر این صورت تداوم روش قبلی جز درهم‌ریختگی، سوء‌استفاده و فساد چیزی در بر نخواهد داشت و کمترین اثر مثبتی نیز برای اهداف مدنظر طرح خصوصا در زمینه «کمک به فرهنگ مطالعه جامعه» و «هدفمندسازی یارانه‌ها» نخواهد داشت.
منبع: بهارنیوز