سیاه چاله ساکنان پایتخت
اعتماد نوشت؛ امسال را می‌توان برای تهران سال ترافیک نامید، چه در ابتدای نیمه دوم سال که ترافیک عجیب و غریب و البته بی‌سابقه عصرگاهی پایتخت، هفته‌ها عملا مردم را فلج کرده بود و هیچ مسوولی هم مسوولیت آن را برعهده نمی‌گرفت و چه در این هفته‌ها و روزهای پایانی سال، که به مانند رسمی نانوشته، خیابان‌های تهران در محاصره رود خروشان انواع اتومبیل‌ها و موتورها و… قرار می‌گیرد. ترافیکی که گاه ساعت‌ها وقت شهروندان را می‌گیرد و تنها عایدی آن سردرد و آلودگی، به خصوص در محله‌های مرکزی شهر است.
امسال اما به نظر می‌رسد ترافیک روزهای پایانی سال خیلی زودتر از سال‌های قبل آغاز شده باشد. این روزها خیابان‌های تهران از همان ساعت‌های صبحگاهی قفل هستند. خطوط ممتد قرمز رنگ نقشه‌های ترافیکی آنلاین خیابان‌های تهران، تاییدی است براین واقعیت تلخ؛ ترافیکی که در ساعت‌های عصرو غروب گاهی به اوج خود می‌رسد و شهرنشین‌ها را از رفتن به خیابان‌ها پشیمان می‌کند. ساعت ٧ بعدازظهر است. خیابان شریعتی هم مانند بسیاری دیگر از خیابان‌ها قفل قفل است. بهمن، راننده جوانی است که پشت چراغ قرمز شریعتی- میرداماد گیر کرده و از چهره‌اش خستگی و عصبانیت می‌بارد. به گفته خودش، از پیچ شمیران تا اینجا را بیش از یک ساعت و نیم در ترافیک مانده است: «کلافه شده‌ام. قرار بود ٧ تجریش باشم و به جلسه‌ای برسم ولی با این حساب فکر نمی‌کنم تا ٩ شب هم به تجریش برسم. نمی‌دانم… شاید بهتر باشد برگردم. از طرفی جلسه‌ام، جلسه مهمی است و حتما باید در آن حضور داشته باشم… نمی‌دانم چکار کنم… .»
چهارراه گلوبندک، ساعت ١١ صبح روز دوشنبه، ٢ اسفند
چهار راه گلوبندک به معنی واقعی قفل است. از یک طرف اتوبوس‌ها، از طرفی موتوسیکلت‌هایی که از هر روزنه‌ای برای فرار از ترافیک استفاده می‌کنند و از طرفی تاکسی‌ها و خودروهای شخصی که بیشترین حجم خودروها را تشکیل می‌دهند. از میانه خیابان ابوسعید ابوالخیر تا چهارراه گلوبندک ۵٠ دقیقه‌ای زمان می‌برد. اینجا ماشین‌ها به قول معروف قدم به قدم جلو می‌روند.
تفاوت این خیابان با سایر خیابان‌ها، در حجم بالای شهروندان پیاده‌ای است که خود را با مترو یا تاکسی و موتوسیکلت به بازار می‌رسانند تا خرید شب عیدشان را از بازار بزرگ تهران و مغازه‌های اطراف آن تهیه کنند. از صحنه‌های رایج در اینجا، زنانی است که ترک موتورها از این سو به آن سو می‌روند تا از شرترافیک خلاص شوند و زودتر به خانه‌های‌شان برگردند. ترافیک به حدی کلافه‌کننده است که بسیاری از مسافران تاکسی‌ها، در همان وسط خیابان از ماشین پیاده می‌شوند و ترجیح می‌دهند به جای وقت تلف کردن در ترافیک، بقیه مسیرشان را پیاده گز کنند.
پیرمردی که بیش از ٣٠ سال است راننده یکی از تاکسی‌های زرد رنگ شهرمان است، مدعی است که امسال ترافیک خیلی زودتر از سال‌های قبل آغاز شده است: برای ما دیگر طبیعی شده، هر سال، روزهای پایانی سال با ترافیک‌های سنگین خیابان‌های تهران همراه است ولی امسال، ترافیک خیلی زودتر شروع شده است. من به یاد ندارم که در تمام این سال‌ها، ترافیک پایان سال، از همین روزهای نخستین اسفندماه آغاز شده باشد. راننده که زنی جوان است همراه دخترش برای خرید به بازار آمده است، سخنان مرد را قطع می‌کند و با تمسخر می‌گوید: تعجبی ندارد. ترافیک تهران حساب و کتاب ندارد. مگر یادتان رفته که چند ماه قبل، عصرها چطور تهران قفل می‌شد؟ هیچ یک از مسوولان هم نه مسوولیتش را قبول کرد و نه دلیل درستی برای ایجادش عنوان کرد. آن زمان هم می‌گفتند این ترافیک بی‌سابقه است. حالا هم که می‌گویند ترافیک اسفندماه امسال بی‌سابقه است. فکر کنم یکی دو سال آینده تمام ماه‌های سال ترافیک «بی‌سابقه» داشته باشیم !
ترافیک پشت ترافیک
همین چند ماه قبل بود که شهر تهران با ترافیک سنگین عصرگاهی شوک زده شد. آن روزها این ترافیک و گره کور آن تا آنجایی ادامه پیدا کرد که کم کم صدای خود مدیران شهری را هم درآورده بود. ابوالفضل قناعتی، عضو هیات رییسه شورای شهر یکی از همین مدیران است که با انتقاد از ترافیک بسیار سنگین و گره خورده عصرگاهی خیابان‌های تهران اعلام کرده موضوع ترافیک غیرطبیعی این روزهای پایتخت در کمیسیون عمران بررسی خواهد شد و برای دومین بار به پلیس تذکر داده خواهد شد. قناعتی با اشاره به افزایش بار ترافیکی این روزهای پایتخت گفت: روز پنجشنبه و جمعه ترافیکی را تجربه کردم که تا امروز در تهران ندیده بودم و این موضوع باید بررسی شود که چه اتفاقی افتاده که چنین بار ترافیکی در برخی مناطق تهران به خصوص مناطق شمالی شهر رخ داده است. وی گفت: این موضوع در کمیسیون عمران بررسی می‌شود و کارشناسان این کمیسیون در این خصوص بررسی‌های لازم را انجام خواهند داد. همچنین از پلیس راهور می‌خواهیم که دلیل ترافیک غیرطبیعی پایتخت را توضیح دهد. قناعتی با تاکید بر اینکه راه‌حل کاهش بار ترافیکی، افزایش محدودیت‌ها نیست، گفت: نباید مردم را از این محدودتر کرد. این کنترل ترافیک نیاز به مدیریت دارد.
این اظهارات به همراه شکایت‌های گسترده مردم از ترافیک عجیب این روزهای پایتخت باعث شد تا رییس پلیس راهور تهران نیز در همان روزها به این مساله واکنش نشان دهد. سردار محمد رضا مهماندار در اظهارنظری در همین خصوص گفت: هر ساله در این فصل – پاییز- با توجه به تغییر مدت روز، برودت هوا و عوامل دیگر شاهد تغییرات ترافیکی و افزایش بار ترافیکی عصرگاهی و شبانگاهی در شهر تهران هستیم. اوگفت: من به عنوان کسی که ٢٨ سال تجربه کاری مرتبط با فعالیت ترافیکی دارم، عنوان می‌کنم که برخی انتقادات نسبت به تاثیر این علل، به هیچ‌وجه انتقادات کارشناسی نیستند.
وی در تشریح دیگر دلایلی که منجر به افزایش محسوس ترافیک شبانگاهی طی دو هفته اخیر شده است، افزود: علاوه بر برودت هوا که به افزایش میل شهروندان به استفاده از وسایل نقلیه شخصی منجر می‌شود، اتمام ماه صفر نیز در افزایش ترافیک عصرگاهی و شبانگاهی هفته‌های اخیر اثرگذار بوده است چراکه اتمام این ماه مصادف می‌شود با آغاز برگزاری مراسم جشن و عروسی و همچنین افزایش سفرهای درون‌شهری به مناطق مرکزی و مراکز خرید. مهماندار ادامه داد: همچنین تعیین ساعت ١٩ به عنوان زمان اتمام ممنوعیت طرح زوج و فرد نیز باعث شده تا سفرهای درون شهری به بعد از ساعت ٧ شب موکول شود که این موضوع به خودی خود می‌تواند ترافیک شبانگاهی را افزایش دهد. مهماندار گفت: متاسفانه باید گفت که ترافیک امروز شهر تهران در شرایطی است که می‌توان اعلام کرد که در شرایط اشباع قرار داریم و تمام ظرفیت معابر پایتخت در ساعات پایان روز، در اشباع کامل قرار دارد و این در حالی است که روزانه ١٠٠٠ موتوسیکلت و خودرو به تعداد وسایل نقلیه شهر تهران اضافه می‌شود.
انتقادها به ترافیک عصرگاهی آن روزها تا بدانجا پیش رفت که با برخی اظهارنظرهای عجیب و بی‌سابقه از سوی اعضای شورای شهر مواجه شد تا جایی‌که رحمت‌الله حافظی در توییتر خود مدعی شد که «با فشار قالیباف، فرمانده پلیس راهور تهران عوض شد و به دنبال آن شاهد ترافیک سنگین در شهر طی یک‌ماه گذشته هستیم. هدف‌شان چیست… ؟!»
توییتی که رحمت‌الله حافظی نوشت این فرضیه را مطرح می‌کند که آیا دست‌هایی پشت پرده است تا این ترافیک را
به قصد ایجاد کند یا اینکه بازی‌های سیاسی و اختلاف‌هایی که بین مسوولان شهری وجود دارد و داشته (محمد باقرقالیباف شهردار تهران با فرمانده سابق راهور تهران) به این ماجرا دامن زده و منجر شده است؟ این فرضیه زمانی پررنگ‌تر می‌شود که نگاهی به اظهارنظرها و سخنان برخی اعضای شورای شهر در مورد ترافیک روزهای گذشته داشته باشیم که آن را «مصنوعی» می‌دانند و معتقدند باید برای بررسی علل آن کار پلیسی انجام شود. محسن سرخو، رییس کمیته حمل و نقل و ترافیک شورا دو روز پیش با مطرح کردن این ماجرا در صحن علنی شورای شهر و در حضور فرمانده جدید پلیس راهور گفت: ترافیک یک ماهه اخیر عجیب بود… قبول کنید که در یک ماهه اخیر ترافیک تهران اصلا عادی نبوده است و به نوعی می‌توان گفت این ترافیک مصنوعی بوده است.
چهار ماه بعد
حالا بعد از حدود چهارماه، دوباره تهران می‌رود تا ترافیک عجیب و غریب دی و آذرماه را تجربه کند؛ ترافیکی که در سال‌های قبل؛ هم حجمش کمتر بود و هم از نیمه‌های اسفندماه آغاز می‌شد نه از ابتدای آن. ترافیکی که دیگر به یک رویه در تهران بدل شده است؛ رویه‌ای چنان تکراری که دیگر نه کسی زحمت صحبت در مورد آن را می‌دهد و نه زحمت پیدا کردن راه‌حلی برای این گره کور پایتخت.
باز هم دعوای دولت و شهرداری
معاون شهردار در امور شوراها، معتقد است که راه‌حل این معضل قدیمی، همان بحث قدیمی توسعه حمل و‌نقل عمومی است: تا وقتی که ما نتوانیم به مقدار کافی اتوبوس و مترو برای جابه‌جایی مردم آماده کنیم، وضعیت به همین شیوه خواهد بود. برای توسعه حمل و نقل هم، قانون تکلیف دستگاه‌ها را مشخص کرده است. در اتوبوسرانی ٨٢ درصد سهم دولت است و ١٨ درصد سهم مدیریت شهری و در مترو، سهم هرکدام ۵٠ به ۵٠ است. وی ادامه می‌دهد: در چند سال گذشته، ما تمام تلاش‌مان را کرده‌ایم تا هم سهم خودمان را به‌طور کامل بپردازیم و هم بخشی از سهم دولت را.
معاون شهردار بخشی از ترافیک این روزهای پایتخت را به ورود بی‌رویه خودروها به پایتخت منوط می‌داند و می‌گوید: الان روزانه بیش از هزار و ٢٠٠ خودرو در تهران پلاک می‌شود و به خیابان‌ها سرازیر می‌شوند. ما در طول این سال‌ها هر چقدر لازم بود بزرگراه و پل و تونل در تهران ساخته‌ایم. فقط تونلی که باقی‌مانده تونل صیاد و حکیم است که به زودی آنها نیز به بهره‌برداری می‌رسد تا رینگ پروژه‌های تهران تکمیل شود. پس به اندازه کافی کار شده است. اما این هزار و ٢٠٠ خودرو، در کنار خودروهایی که هر روز از حومه تهران به این شهر سرازیر می‌شوند، باعث شده تا خیابان‌های شهر تقریبا از خودروها، اشباع شوند.
وی مقوله «فرهنگی» را از دیگر دلایل بروز ترافیک تهران می‌داند و می‌گوید: تا وقتی که شیوه رانندگی و فرهنگ آن در تهران اصلاح نشود، هر چقدر هم که بزرگراه بسازیم بازهم شاهد این ترافیک‌های سنگین، به خصوص در روزهای پایانی سال که مردم برای خریدها و انجام کارهای روزهای پایانی سال‌شان، از ماشین‌های شخصی‌شان استفاده می‌کنند، خواهیم بود.
امانی مدعی است که یکی از بهترین گزینه‌ها برای گشایش ترافیک تهران تصویب لایحه مدیریت یکپارچه شهری است: اگر این لایحه مصوب شود، ما می‌توانیم در مورد خیلی از مسائلی که امروز، باعث بروز ترافیک‌های سنگین در پایتخت می‌شود ورود پیدا کنیم و دستگاه‌ها را ملزم به رعایت قانون کنیم. به عنوان مثال، می‌تواند از برگزاری نمایشگاه‌ها در نمایشگاه بین‌المللی جلوگیری کند و به ترافیک‌های طولانی در زمان برگزاری نمایشگاه‌ها پایان دهد.
توجه به خریدهای آنلاین
دکتر احمد دنیامالی، رییس کمیسیون عمران و حمل‌و نقل شورای شهر نیز مانند بقیه نخستین دلیل بروز ترافیک را مباحث فرهنگی می‌داند: تقریبا اکثر ایرانی‌ها، کارهای خود را به روزهای پایانی سال و به قول معروف دقیقه ٩٠ واگذار می‌کنند. به‌علاوه اینکه در روزهای پایانی سال حجم مراودات و معاملات اقتصادی و مالی چه در بخش خصوصی و چه در بخش عمومی افزایش چشمگیری پیدا می‌کند که همین مساله باعث می‌شود تا ترددهای بیشتری هم در شهر صورت گیرد. حالا به این موارد خریدهای سنتی آخر سال را هم اضافه کنید. ضمن اینکه بخشی از فعالیت‌های فروردین ماه هم به‌طور طبیعی در این ایام روزهای پایانی سال انجام می‌شود. مجموعه این موارد باعث می‌شود تا در روزهای پایانی سال شاهد ترافیک‌های سنگینی در شهرهای بزرگ به خصوص تهران باشیم. وی معتقد است که شاید یکی از بهترین راهکارها، گسترش و شیوع شیوه‌های خرید آنلاین باشد. البته به شرط آنکه منابع موثق و قابل اعتمادی برای تامین نیازهای مردم وجود داشته باشد.
رییس کمیسیون عمران و حمل و نقل شورای شهر اما برخلاف بسیاری از کارشناسان معتقد است که با توجه به داشته‌هایی که در بخش اتوبوسرانی و مترو و تاکسی داریم، نباید چندان انتظار معجزه داشت که این شبکه حمل و نقل عمومی در روزهای پایانی سال راهگشای گره‌های کور ترافیکی شهر باشد: ما در حال حاضر از حداکثر ظرفیت‌مان در بخش حمل و نقل عمومی استفاده می‌کنیم. بنابراین نمی‌توان بیش از این از ظرفیت حمل و نقل عمومی انتظار داشت. با این حال ما برای روزهای پایانی سال اولا ساعت آغاز به کار اتوبوس‌ها و مترو را افزایش داده‌ایم و شهروندان می‌توانند زودتر از روزهای دیگر، از این امکانات استفاده کنند، ثانیا، بهای بلیت در این ساعت‌ها را کاهش داده‌ایم تا تشویقی باشد برای اینکه مردم بیشتر، در این ساعت‌ها از اتوبوس‌ها و مترو استفاده کنند. این شاید تنها ترفندی باشد که بتوان در مورد حمل و نقل اجرایی و عملی کرد.
٣درصد بودجه‌ای که غیب شد
دکتر اقبال شاکری، رییس کمیته عمران شورای شهر نیز مانند دنیا مالی بر این باور است که دیگرنباید انتظار داشت در کوتاه‌مدت حمل و نقل تهران تکمیل شود و درست به همین دلیل باید به دنبال راهکارهای دیگری برای روزهای شلوغ پایانی بود: هم ما و هم مردم و هم مسوولان شهری می‌دانند که به این زودی‌ها معضل تکمیل شبکه حمل و نقل عمومی حل نخواهد شد. بنابراین نباید به این مساله برای حل یا کاهش معضل ترافیک تکیه کرد. در عوض من معتقدم که به جای سخت‌افزار، باید روی مسائل فرهنگی کار کرد. مثلا باید به مردم اطلاع‌رسانی کرد که خرید از مراکز خرید مراکز شهر یا بازار چندان تفاوتی با مراکز خرید داخل شهر ندارد یا اگر هم تفاوتی داشته باشد، تفاوت آن چندان زیاد نیست که بخواهند از این سوی شهر به مرکز شهر بروند.
وی با ذکر اینکه برای همین منظور شهرداری موظف است تا ٣ درصد از درآمد خود را صرف فرهنگ‌سازی کند، گفت: با این وجود ما نمی‌دانیم شهرداری با این ٣ درصد چه کرده است. جا دارد در این مورد مسوولان شهری و شهردار پاسخ دهند.
گره کوری که باز نمی‌شود
محمد مهدی تندگویان، عضو کمیسیون شهرسازی و معماری اما از همان زاویه تخصصی خود یعنی شهرسازی به مساله ترافیک روزهای پایانی سال نگاه می‌کند: ما نمی‌توانیم همه مردم شهر را در مورد استفاده از خودروهای شخصی‌شان محدود کنیم. ما باید ابتدا زیر ساخت‌های شهری مثل خیابان‌ها و بزرگراه‌ها را برطرف کنیم، بعد بگوییم هر کس می‌خواهد در شهر با خودروی شخصی‌اش تردد کند باید هزینه‌اش را هم بپردازد… هزینه‌هایی مثل همین ترافیک.
وی تهران را شهری می‌داند با شبکه معابر غیر اصولی وغیر کارشناسی که نه تنها نمی‌تواند جوابگوی خیل زیاد خودروها باشد که در مواردی مانند بروز حوادث مترقبه و غیرمترقبه، خودشان به معضلی اساسی برای امدادگران بدل خواهند شد: واقعیت این است که شبکه‌های معابر امروز ما به گونه‌ای است که واقعا هیچ کاری نمی‌توان در مورد آنها کرد. ولی می‌توانیم از این به بعد بارگذاری در پهنه‌های شهری را منوط به این بگذاریم که باید شبکه معابر کافی داشته باشد. یعنی اگر در پهنه‌ای شبکه معابر جواب نداد، اجازه بارگذاری بیش از حد ندهیم. گرچه این راهکار هم راهکاری کوتاه‌مدت نیست، بلکه راه‌حلی است که شاید به درد تهران ۵٠ سال بعد بخورد نه اینکه طی یکی دو سال بتواند مشکل آن را حل کند.
راه‌حل سنتی افزایش ناوگان عمومی
با این وجود ابوالفضل قناعتی، عوض هیات رییسه شورای شهرهمچنان بر همان راه‌حل قدیمی تاکید دارد: در بحث ترافیک تهران، ظرف و مظروف با هم نمی‌خواند. یعنی ازیک طرف با حجم زیادی ازسفرهای شهری در روزهای پایانی سال مواجهیم و از سویی حمل و نقل عمومی ما نمی‌تواند جوابگوی این‌همه سفر باشد. طبیعی است که در چنین شرایطی مردم بخواهند با خودروهای شخصی‌شان بیرون بیایند.
این عضو کمیسیون عمران شورا ادامه داد: درچنین شرایطی نمی‌توان به حل ترافیک تهران امیدوار بود. به بیانی تا وقتی‌که مسائل زیرساختی ما حل نشود، وضعیت تهران در ماه‌های خاصی از سال مثل اسفند، به همین شکل ادامه خواهد داشت و شهروندان هم به اجبار باید این پیک ترافیکی را تحمل کنند.
منبع: alef.ir