سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی در یک نگاه
اخیرا مقاله ای تحت عنوان ” دود ناکارآمدی سازمان متولی تحقیقات کشاورزی به چشم کشاورزان می رود” در سایت وزین الف منتشر شد که تصویر غیر واقعی از سازمان ارائه شده است. از این رو برای دفاع از سابقه یکصد ساله این مجموعه و خدمات ارزنده همکاران خدوم آن به بخش کشاورزی و کشاورزان عزیز و نیز تنویر افکار عمومی گزارشی بسیار مختصر از عملکرد سازمان به شرح ذیل به استحضار می رسد.
لازم به ذکر است که این نوشتار نه دفاع همه جانبه از این سازمان, بلکه ارائه نگاهی واقع بینانه به خدمات اعضاء خانواده بزرگ آن به کشاورزی کشور است. آنچه مسلم است این سازمان نیز مانند سایر ارگان های دولتی کشور دچار مشکلات و چالش هایی است که مسئولین آن در تلاش برای رفع آنها هستند.
تحقیقات و آموزش کشاورزی در کشورهای مختلف دنیا به روش های مختلف اداره می شود. در برخی از کشور ها مانند هند، تحقیقات و آموزش کشاورزی در وزارت کشاورزی کشور (همانند نظام آموزش، بهداشت و درمان ایران) اداره می شود. در بسیاری از کشور ها (مانند کانادا، ترکیه و برخی کشور های اروپایی) تحقیقات کاربردی و آموزش بهره‌برداران در وزارت کشاورزی و تحقیقات بنیادی و آموزش عالی در وزارت آموزش عالی صورت می گیرد. در ایران بر خلاف بخش صنعت، تحقیقات کاربردی از ۱۰۰ سال قبل در بدنه وزارت کشاورزی شکل گرفته و تا کنون پاسخگوی اکثر نیازهای بخش کشاورزی کشور بوده است. موسسات تحقیقات کشاورزی ایران که قدمت برخی از آنها به یک قرن می رسد، تحت پوشش سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی هستند.
این سازمان که بیش از ۴۱ سال از تأسیس آن به موجب قانون می‌گذرد در شش حوزه فعالیت می کند. این حوزه ها عبارتند از: ۱ – پژوهش و فناوری، ۲- تولید محصولات فناورانه (مثل هسته های اولیه بذر و نهال، واکسن و سرم های درمانی و نقشه های مورد نیاز بخش کشاورزی)، ۳- نظارت، ثبت و گواهی (بذر، کود و سم)، ۴- مدیریت ذخایر ژنتیکی (گیاهی، باغی، دام و طیور، آبزیان و میکروارگانیزم ها) ، ۵- آموزش (علمی-کاربردی، بهره برداران و کارکنان بخش کشاورزی) و ۶- ترویج کشاورزی.
شایان ذکر است که بـر اسـاس مطالعـه ای که در سال ۱۳۹۴ توسط دانشگاه تهران انجام شد نرخ بازگشـت سـرمایه گـذاری در این سازمان ۲۵ اسـت. یعنی به ازای هر یک ریال سـرمایه گـذاری در این سازمان، ۲۵ ریـال نصیـب کشـور شـده اسـت. شایان ذکر است که ایـن نـرخ در دنیـا بین ۲۰ تـا ۴۰ برابر اسـت (چیلـی ۲۰۱۵(. همچنین به مناسبت چهلمین سال تاسیس سازمان، مهمترین دستاورد های اثر بخش سازمان به صورت ۴۰ مجلد منتشر شد که فایل این دستاورد ها در سایت سازمان به آدرس http://www.areo.ir/ قرار دارد. در ادامه هر یک از شش حوزه فعالیت سازمان به اختصار توضیح داده خواهد شد.
حوزه پژوهش و فناوری
از آنجا که ایران کشوری پهناور، با اقلیم های متفاوت و دارای تنوع محصولات کشاورزیست، در حوزه تحقیقات و فناوری ۲۰۲۷ عضو هیات علمی در ۵۵۵ گرایش تحقیقاتی در ۱۸ موسسه و مرکز ملی تحقیقاتی و ۳۴ مرکز تحقیقات استانی خدمت می کنند. وجود این سرمایه عظیم سبب شده است که:
سازمان از نظر معرفی ارقام جدید زراعی، باغی، مرتعی و داروئی، از نظر تحقیقات کاربردی حوزه منابع طبیعی، شناسایی گیاهان، حشرات، قارچ‌ها، تحقیقات گیاهپزشکی، ساخت واکسن و سرم‌‌های درمانی، تحقیقات کاربردی خاک‌شناسی و تحقیقات کاربردی شیلات به قوی‌ترین و مهمترین نهاد تحقیقاتی کشور مبدل شود. به طوری که که معرفی ۴۱۷ رقم زراعی و ۳۲۰ رقم باغی توسط موسسات تحقیقات علوم زراعی و باغی، ساخت ۶۵ محصول بیولوژیک توسط موسسه تحقیقات واکسن و سرم سازی رازی، انتشار ۶۰۰ دستورالعمل برای کنترل آفات، بیماری ها و علف‌های هرز توسط موسسه تحقیقات گیاه پزشکی و دست یابی به بیوتکنیک تکثیر و پرورش ۳۰ گونه از آبزیان گوشه ای از دستاورد های این سازمان است.
سازمان سالانه حدود ۱۵۰ دستاورد جدید قابل ترویج به بخش شامل ارقام جدید زراعی و باغی و دستورالعمل های به زراعی و به باغی، دستورالعمل های مدیریت آفات، بیماری ها و علف‌های هرز، دستورالعمل های دامپزشکی و واکسن و سرم های درمانی جدید و … ارائه دهد.
سالانه دانش فنی حدود ۳۰ دستاورد جدید را به بخش خصوصی واگذار کند. قابل ذکر است که تا کنون در سازمان ۱۸۰ دستاورد تجاری شده است و تنها دانش فنی تولید مینی تیوبر سیب زمینی تاکنون ۱۲ میلیون دلار صرفه جویی ارزی را برای کشور به دنبال داشته است.
تا کنون حدود ۱۵۰ شرکت دانش بنیان و ۱۲ مرکز رشد در مجموعه های سازمان شکل گرفته است.
در اکثر سال ها نفرات برتر جشنواره بین المللی خوارزمی در بخش کشاورزی از محققان سازمان باشد، به نحوی که تا کنون سازمان ۱۲ محقق برگزیده جشنواره بین المللی خوارزمی دارد.
در سازمان ۳۶ مجله علمی پژوهشی منتشر شود و مجله آرشیو رازی با قدمت نزدیک ۸۰ سال و مجله آفات و بیماری ها با نزدیک ۶۰ سال قدمت از معتبر ترین و قدیمی ترین مجلات علمی و پژوهشی کشور باشند. با بیش از ۱۰ موسسه بین المللی تحقیقات کشاورزی ارتباط علمی داشته باشد و ضمن استقرار دفتر ۳ موسسه بزرگ بین المللی در کشور، دانش فنی فراوانی را از این طریق نصیب کشور کند.
هیات ممیزه منصوب وزارت علوم، تحقیقات و فناوری داشته باشد و محققان ان با معیار های علمی مصوب وزارت عتف و منطبق با نیاز های بخش کشاورزی ارزیابی شوندتولید محصولات فناورانه:
محصوات فناورانه مهمی که در مجموعه موسسات ذیل سازمان تولید می شود عبارتند از:
هسته های اولیه بذر محصولات مهم زراعی. در این راستا سالانه حدود ۸۰ تن بذر پرورشی یک و حدود ۸۰۰ تن بذر پرورشی دو برای محصولات و اقلیم های مختلف تولید می شود که اگر این اتفاق نیفتد حتما تولید محصولات مهم امکان پذیر نخواهد بود. در حال حاضر به همت محققان وزارت جهاد کشاورزی کشور از نظر تولید هسته های اولیه بذور گندم ابی و دیم، جو، تریتیکاله، ذرت، پنبه و برنج خودکفاست. قابل ذکر است که اگر سهم بذر گندم در تولید محصول را فقط ۱۵٪ بدانیم، فقط در ۳ سال گذشته مبلغی بالغ بر ۱۲۰۰ میلیارد تومان از این طریق نصیب کشاورزان شده است.
واکسن ها و سرم های درمانی: خوشبختانه موسسه تحقیقات رازی یکی از بزرگترین و مهمترین موسسات تحقیقاتی خاورمیانه است که سالانه بین ۳ تا ۴ میلیارد دز از انواع واکسن ها و سرم های مورد نیاز کشور را تولید می کند. تولیدات این موسسه سالانه بین ۲۵۰ تا ۳۰۰ میلیون دلار برای کشور صرفه جویی ارزی دارد.
تولید نقشه های مورد نیاز بخش کشاورزی: تا کنون حدود ۲۰ نوع نقشه در موسسات مختلف سازمان تهیه شده است که از مهمترین آنها می توان به نقشه خاک های ایران، نقشه پوشش گیاهی ایران و آخرین ان نقشه کیفیت گندم های ایران نام برد.
نظارت، ثبت و گواهی:
سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی در سه حوزه بذر و نهال و کود شیمیایی وظیف نظارتی دارد. اهم فعالیت های سازمان در این سه حوزه عبارتند از:
سالانه بیش از دویست هزار هکتار مزارع تولید بذور محصولات مختلف در بیش از ۴۷۰۰۰ قطعه در اقصی نقاط کشور به طور میانگین ۸-۴ نوبت مورد بازدید کارشناسان موسسه ثبت سازمان قرار گرفته و منجر به گواهی و تایید کیفیت ۵۳۸۹۱۴ تن بذر می شود.
سالانه نظارت بر فعالیت حدود ۲۸۰ نهالستان با تولید بیش از ۱۸ میلیون اصله نهال شناسه‌دار، نظارت بر تولید، تایید و گواهی انواع محصولات زراعی، کنترل و نظارت بر صادرات و واردات نهال و سایر اندام‌های تکثیری از جمله فعالیت‌های نظارتی سازمان در حوزه بذر و نهال است.
نظارت بر خرید بذور تجاری و نظارت بر فرآیند تعیین کیفیت و عیار چغندرقند سالانه به میزان بیش از ۰۰۰/۵۰۰/۵ تن در سال از دیگر وظایف سازمان است.
نظارت بر کیفیت کود از جمله دیگر محورهای نظارتی سازمان است که توسط موسسه تحقیقات خاک و آب کشور انجام می‌پذیرد. در این راستا در دو سال گذشته بیش از ۶۰۰۰ برند (brand) فرمول کودی مورد آزمایش قرار گرفته که ۷۵۰ برند فرمول مردود شناخته شده است.
مدیریت ذخایر ژنتیکی
معرفی ارقام زراعی و باغی جدید با استفاده از منابع ژنتیکی بومی، شناسایی، احیا و حفظ و نگهداری و تقویت بانک‌های ژن گیاهی ملی، حفاظت درون شیشه‌ای، سالم‌سازی ژرم‌پلاسم‌ها و ایجاد هسته‌های اولیه بذری عاری از بیماری از جمله این اقدامات هستند.
بر اساس فعالیت‌های انجام گرفته و مطابق گزارش فائو، بانک ژن گیاهی ملی ایران توانست در طی دهۀ گذشته بیشترین نرخ رشد نمونه های ژنتیکی جمع‌آوری شده منابع ژنتیکی در جهان داشته باشد. علاوه بر آن در سال ۲۰۰۶ نیز مقام اول را در بین بانک‌های ژن منطقۀ آسیای مرکزی، غرب آسیا و شمال آفریقا کسب کند.
به گزارش فائو، ایران به همراه برزیل در جایگاه اول توسعۀ حجم کلکسیون‌های ذخایر ژنتیکی در میان کشورهای در حال توسعه قرار گرفت که تعداد نمونه های بانک ژن گیاهی ملی آن در مدت ده سال گذشته دو برابر شده است.
وجود بزرگترین مرکز ذخایر ژنتیکی جهان اسلام با بیش از ۹۰ هزار گونه موجودات زنده در سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی را به کانون مطالعات تنوع زیستی مبدل نموده است. این مجموعه ارزشمند و غنی شش قسمتی مهمترین و ضروری‌ترین زیرساخت برای تهیه بانک‌های اطلاعاتی، دایره المعارف حیات و کنسرسیوم تهیه بارکد برای موجودات زنده به شمار می‌رود که در مجامع بین‌‌المللی و فهرست هرباریوم‌های جهان ثبت شده و شهرت جهانی دارد.
بانک ژن منابع طبیعی سازمان تحقیقات به عنوان نماینده دولت، حفاظت از بذور گونه‌های گیاهان منابع طبیعی را بر عهده گرفته است و در طول ۲۴ سال فعالیت، بیش از ۴۳ هزار نمونه بذری که مشتمل بر بیش از یک میلیارد بذر از سراسر ایران، جمع‌آوری و حفاظت کرده است.
در زمینه باغ‌های ملی گیاهشناسی نیز باید در نظر داشت که باغ ملی گیاهشناسی ایران با بیش از ۴۰۰۰ گونه گیاهی، یکی از ۳۰ باغ بزرگ و زیبای دنیاست که در منطقه منحصر به فرد است.
آموزش کشاورزی
در معاونت آموزش سازمان ۴ برنامه اصلی در دستور کار قرار دارد که عبارتند از:
آموزش فنی و حرفه ای و کار و دانش. در این حوزه حدود نیمی از دانش آموزان فنی حرفه ای و کار دانش کشور در سازمان آموزش می بینند
آموزش علمی و کاربردی بخش کشاورزی. کل دانشجویان علمی کاربردی بخش کشاورز در موسسه آموش عالی و مهارتی وزارت جهاد کشاورزی آموزش می بینند.
آموزش حدود ۶۵۰۰۰ نفر از کارکنان وزارت جهاد کشاورزی که سالانه حداقل ۴۰ ساعت آموزش میبینند.
آموزش بهره برداران بخش کشاورزی. از حدود چهار میلیون بهره بردار بخش کشاورزی ۲۵ درصد آنها آموزش های کلاسیک را می پذیرند که در سال گذشته سرانه آموزش آنها ۷۲ دقیقه بوده است. ترویج کشاورزی
سازمان با طراحی طرح نظام نوین ترویج و جذب ۱۰۰۰۰ نفر از جوانان فارغ التحصیل دانشگاهها شبکه گسترده ترویج را در ۱۲۰۰ مرکز خدمات کشاورزی مدیریت می کند.
بر اساس این طرح عرصه های تولیدی کشور به ۱۰۰۰۰ پهنه تقسیم بندی شده و مروجین مسئول پهنه ها به عنوان سرپنجه های بخش کشاورزی با کشاورزان ارتباط مشاوره ای برقرار و پهنه تحت پوشش خود را مدیریت می کنند. برای دسترسی این مروجان نیز اخیرا سامانه تالار ترویج کشاورزی ایران راه اندازی شده که در این سامانه سعی بر ان است که کلیه یافته ای تحقیقاتی به طرق مختلف در اختیار بهره برداران قرار گیرد.
لازم به ذکر است که سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی حدود ۴۰ درصد بودجه خود را از محل درآمد‌های خود تامین می‌کند و در حال حاضر برای شش فعالیت فوق از محل بودجه جاری فقط حقوق پرسنل خود را از دولت دریافت می کند.
همچنین بودجه تملک و سرمایه گذاری این سازمان برای کلیه شش فعالیت مذکور حدود ۱۰۰ میلیارد تومان در سال است که همواره در ۱۰ سال گذشته تخصیص آن کمتر از ۵۰ درصد بوده است. بودجه تملک و سرمایه ای تحقیقات در کشوری مثل ترکیه سالانه بالای ۱۰۰ میلیون دلار ( بیش از ۳۵۰ میلیارد تومان و به عبارتی ۱۰ برابر بودجه تملک و دارایی سازمان تات می باشد) است.
در حال حاضر برنامه افزایش اثر بخشی در سازمان تات یکی از برنامه های محوریست و سازمان تات با شعار سازمان چابک و اثر بخش افزایش درآمد کشاورزان، بهبود امنیت غذایی و پایداری نظام های تولید را مد نظر قرار داده و با برنامه های متنوعی که برای استفاده از ظرفیت دانشگاهها، ظرفیت بخش خصوصی و ظرفیت های بین المللی دارد برای ایفای نقش موثرتر در بخش کشاورزی ایران تلاش می کند.
در پاپان برای ملموس شدن اثر بخشی سازمان باید گفت، که هیچ ایرانی نیست که از واکسن‌های ساخت موسسه تحقیقات رازی و گندم و سایر محصولات اصلاح شده توسط موسسه تحقیقات اصلاح و تهیه بذر و نهال استفاده نکرده باشد و یا هیچ کشاورز ایرانی نیست که از دستورالعمل‌های گیاه پزشکی موسسه تحقیقات گیاهپزشکی و دستورالعمل های تغذیهای موسسه تحقیقات خاک و آب کشور بهره مند نشده باشد.
منبع: alef.ir