روزهای سخت روزنامه‌ها
می‌گل هشترودی- روزنامه بهار
این روزها از هر گوشه و کنارخبر از گران شدن اجناسی به گوش می‌رسد. تا ۲ هفته پیش قرار بود نان گران شود، از یک هفته قبل از تصویب آن قیمت نان در نانوایی‌ها تا بیش از۱۵ درصد افزایش پیدا کرد با این که با مخالفت رئیس‌جمهور این مصوبه به تصویب نرسید اما افزایش قیمت ایجاد شده در راستای آن همچنان ادامه دارد. چندی پیش هم خبر از افزایش قیمت کاغذ به گوش رسید که اصحاب رسانه به‌ویژه مطبوعات کاغذی و منتشران کتاب را تا حدی در شوک فرو برد. حالا بعد از هجوم اعتراضات، دم از تعادل در قیمت کاغذ می‌زنند! تعادلی که قرار است مثل همان افزایش قیمت نان، اسما صورت بگیرد اما رسما کمر بخش‌های مصرف‌کننده کاغذ را بشکند. اما نکته قابل تأمل این است که حتی تولیدکنندگان کاغذ هم از عدم حمایت تعرفه ای و مشکلات مربوط به تامین نقدینگی گلایه دارند.
***
تاریخ تکرار می‌شود
ماجرای کاغذ در ایران سر درازی دارد، در همان سال‌های ابتدایی دهه ۹۰ که افزایش قیمت قابل توجه کاغذ از بندی ۳۵ هزار تومان به بندی ۱۰۰ هزار تومان صورت گرفت، داد فعالان ومصرف‌کنندگان این حوزه را در آورد، بحث بر سر فعال‌سازی کارخانه‌های داخلی تولید کاغذ و افزایش آن آغاز شد، ضرورت این موضوع به اندازه‌ای بود که رهبر انقلاب نیز در بازدیدی که از نمایشگاه کتاب تهران، بر لزوم تقویت تولید داخلی کاغذ تاکید داشتند. پس از آن کارخانه چوب و کاغذ مازندران که تنها تولیدکننده کاغذ تحریر در ایران به شمار می‌رفت، تلاش کرد تا خط تولید خود را افزایش کمی و کیفی دهد. کارخانه‌های کارون و پارس نیز به بخش خصوصی واگذار شد و با خریداری ماشین آلات جدید خط تولید جدیدی برای کاغذ چاپ و تحریر و بسته‌بندی ایجاد شد.
با تغییر دولت، قیمت‌ها در بازار کاغذ ثبات یافت، اما رکود چند سالی گریبان کاغذ را گرفت تا اینکه امروز با افزایش ۲۵ درصدی قیمت مواجه شده‌ایم. از اوایل آذرماه سال جاری قیمت کاغذ در بازار داخلی بالا رفت. دلیل افزایش ۲۰ درصدی نرخ کاغذ از سوی ناظران توقف ثبت سفارش واردات این کالا اعلام شد با این وجود رئیس انجمن واردکنندگان کاغذ مقوا و فراورده‌های سلولزی اعلام کرد که دلیل گرانی ۲۰ درصدی کاغذ و ۱۰ درصدی مقوا در بازار داخل افزایش قیمت جهانی کاغذ است. از همان روزی که قیمت کاغذ پس از یک رکود تقریبا سه ساله با افزایش ۲۰ تا ۲۵ درصدی روبه رو شد، نگرانی‌هایی در همه بخش‌های مصرف‌کننده کاغذ از فرهنگی گرفته تا اقتصادی ایجاد شد. قشر فرهنگی مهم ترین نگرانیشان گران شدن کتاب و رکود شدیدتر در صنعت چاپ بود، صنعت چاپی که به واسطه مشکلات اقتصادی سال‌های اخیر اندک اندک به سمتی می‌رفت که از سایه سنگین رکود چند ساله جانی به در ببرد. سیدحسن میرباقری، رئیس انجمن واردکنندگان کاغذ مقوا و فرآورده‌های سلولزی در این باره می‌گوید: « نرخ کاغذ که پیش از این تنی ۷۵۰ تا ۸۰۰ دلار در جهان برآورد می‌شد، به ۹۸۰ دلار رسیده است و طبیعی است این کالا در بازار داخل گران شود چراکه کاغذ در بازار ایران بیشتر وارداتی است تا اینکه تولیدی باشد. افزایش ۲۰ درصدی قیمت کاغذ تاثیر چندانی بر قیمت کتاب نخواهد داشت چراکه هزینه کاغذ در تولید کتاب ناچیز است» با همه این اوصاف برخی ناشران افزایش قیمت کاغذ را عامل گرانی کتاب می‌دانند. در این وانفسا برخی از فروشندگان کاغذ نیز از فروش امتناع کردند که این خود بر گرانی کاغذ افزود، اما آیا این موارد به تنهایی می‌تواند دلیلی بر افزایش ۲۰درصدی قیمت کاغذ باشد؟
در این میان ذکر چند نکته حائز اهمیت است، مهمترین نکته این است که با وجود اندک توجهی که در زمانه گرانی کاغذ بر تولید داخلی از سوی مسئولان به وجود آمد، این مهم چندان درطول این سال‌ها جدی گرفته نشد، هر بار که تولیدکنندگان داخلی از عدم خرید محصولاتشان در بازار شکایت کردند، از مسئولان وزارت ارشاد و آموزش و پرورش گرفته تا ناشران و چاپخانه‌داران که بزرگترین مصرف‌کنندگان کاغذ در کشور هستند، بر طبل بی‌کیفیتی محصول داخل کوبیدند و آن را تحریم کردند. شاید اگر حمایت‌هایی از تولید داخل صورت می‌گرفت، می‌شد خط تولید را افزایش داد و کیفیت را هم مرغوب کرد. نکته دیگری که در دو سال اخیر همواره به محلی برای منازعه میان تولیدکنندگان کاغذ و وزارت صنعت ازیک سو و مصرف‌کنندگان کاغذ و واردکنندگان از سوی دیگر تبدیل شده است، بحث افزایش تعرفه واردات کاغذ از ۴ درصد به ۸ درصد است. موضوعی که وزارت صنعت و تولیدکنندگان آن را موجب رقابت عادلانه واردات و تولیدات داخل می‌دانند و ناشران و کتابفروشان و در رأس آن‌ها وزارت ارشاد آن را موجب گرانی و ورشکستگی صنعت نشر و چاپ عنوان می‌کنند. به هر حال این منازعه به نظر می‌رسد همچنان ادامه دارد و هنوز به جایی نرسیده است.
تاثیرات افزایش ۲۰ درصدی قیمت کاغذ
اخبار مربوط به گرانی کاغذ در روزهای اخیر نشان می‌دهد که واردکنندگان کاغذ و ناشران به عنوان مصرف کنندگان این محصول در مورد اثرگذاری نرخ کاغذ بر تولید کتاب اختلاف نظر دارند و تنها اتفاق نظر آنان بر مسئله عدم پاسخگویی تولید داخلی به تقاضای بازار است.آموزگار میرباقری، رئیس اتحادیه واردکنندگان کاغذ اظهار کرده است: « اگر تولید داخلی جوابگوی نیاز ما به کاغذ بود این امکان وجود داشت که از افزایش قیمت کاذب این محصول جلوگیری کرد.» این انتقادات نسبت به عدم پاسخگویی تولید داخل در حالی اعلام می‌شود که تولیدکنندگان کاغذ از عدم حمایت تعرفه ای و مشکلات مربوط به تامین نقدینگی گلایه دارند. هرچند در فروردین ماه سال جاری رئیس‌جمهور در بازدید از کارخانه تولید کاغذ در بهشهر از خودکفایی ایران در تولید کاغذ گفت اما هیچ گاه هماهنگی لازم بین دستگاه‌های دولتی در دولت یازدهم و در ادامه دوازدهم برای حمایت تعرفه ای از تولیدکنندگان کاغذ شکل نگرفته است. اما رئیس سندیکای تولیدکنندگان کاغذ و مقوای ایران سال گذشته اعلام کرد که ایران در مجموع به دو میلیون تن کاغذ نیاز دارد. در این بین ۳۵۰ هزار تن کاغذ تحریر، ۱۰۰ هزار تن کاغذ روزنامه و ۷۰۰ هزار تن کاغذ بسته‌بندی مورد نیاز است. بیش از یک میلیون و ۳۰۰ هزار تن از این نیاز از طریق واردات تامین می‌شود و تولیدکنندگان کشور سهم ۷۰۰ هزار تنی در تولید کاغذ ایران دارند. افزایش تعرفه واردات کاغذ به منظور حمایت از تولید داخل بارها از سوی تولیدکنندگان داخلی این محصول مطرح شده است.
چون و چرا درافزایش قیمت کاغذ
نگرانی مصرف‌کنندگان کاغذ در سال‌های اخیر همواره این بوده است که هر نوع تغییری در بازار کاغذ بازار نشر و چاپ را نیز متلاطم می‌کند، افزایش قیمت کتاب همواره مهمترین دغدغه ناشران و چاپخانه‌داران در زمینه کاغذ در سال‌های اخیر بوده است.
احمد شریفان از فعالان قدیمی بازار کاغذ می‌گوید: بخش عمده افزایش قیمت کاغذ به دلیل جو روانی است که در منطقه خلیج فارس و کشورهای حاشیه ایران رخ داده است که در کنار آن باید نوسانات قیمت دلار را هم اضافه کرد. بخشی از این افزایش قیمت به دلیل وجود مافیای کاغذ است که در همه سازمان‌ها و نهادها نفوذ دارند و در حوزه کاغذ نیز وارد شده‌اند و در این زمینه با فراهم کردن یکسری زمینه‌های مختلف، موجب افزایش قیمت کاغذ و نگرانی فعالان چاپ و نشر شده‌اند.
وی از عدم فروش کاغذ توسط برخی از واردکنندگان در روزهای اخیر خبر داده و می‌گوید: یکی از دلایل اصلی افزایش قیمت کاغذ امتناع برخی تجار از فروش کاغذ است، بخش زیادی از کاغذهایی که با ارز دولتی وارد کشور شده‌اند نیز الان فروخته نمی‌شود و عده‌ای از فعالان حوزه کاغذ به خاطر سودجویی و کسب سود بیشتر در حوزه کاغذ، از فروش آن امتناع می‌کنند.
اما سید حسین میرباقری رئیس اتحادیه فروشندگلان کاغذ و مقوا می‌گوید: افزایش قیمت کاغذ و مقوا در بازار طبیعی است چرا که در روزهای اخیر با افزایش نرخ ارز و افزایش قیمت جهانی کاغذ مواجه بوده‌ایم، قیمت جهانی کاغذ پیش از این تنی ۷۵۰ تا ۸۰۰ دلار بوده است که اکنون به ۹۸۰ دلار رسیده است در نتیجه کاغذ موجود در بازار ایران نیز که عمدتا وارداتی است افزایش یافته است. واردکنندگان کاغذ نیز مجبورند کالای خود را به قیمت روز عرضه کنند تا دوباره توان فعالیت در بازار را داشته باشند. در غیر این صورت توان خرید مجدد کالا را نخواهند داشت. متاسفانه تولیدات داخل نیز جوابگوی نیاز ما به کاغذ نیست، اگر چنین بود، ما می‌توانستیم از افزایش قیمت کاذب کاغذ جلوگیری کنیم.
لازم به ذکر است که در هفته‌های گذشته دولت اقدامی مبنی بر خروج کاغذ بندی، آخال و خمیر کاغذ از فهرست دریافت ارز مبادله‌ای در کشور انجام داد که شاید بتوان آن را دلیلی برای افزایش قیمت کاغذ در بازار دانست، اقدامی که بر بی‌نظمی بازار کاغذ افزوده است و حتی مصرف‌کنندکان کاغذ را به انتقاد واداشته تا جایی که با ارسال نامه‌ای به اسحاق جهانگیری معاون اول رئیس‌جمهور خواستار بازگشت کاغذ به فهرست ارز مبادله‌ای شده‌اند.
وضعیت بحرانی روزنامه‌های بخش خصوصی
این در حالی است که طی روزهای گذشته افزایش قیمت کاغذ موجب شد تعدادی از مطبوعات بخش خصوصی به کاهش تیراژ یا کاهش تعداد صفحات خود اقدام کنند از جمله می‌توان به روزنامه‌های شرق، آرمان، تجارت و… اشاره کرد.هرچند که هنوز دولت اقدام قاطعی انجام نداده است. با این حال حسین عبداللهی مدیر مسئول روزنامه آرمان در گفت و گو با ایسنا گفته بود: صرف اینکه جلوی افزایش تعرفه کاغذ را بگیرند، کافی نیست. باید با افرادی که کاغذ را در انبارها نگه می‌دارند تا بتوانند با قیمت بیشتری آن را بفروشند برخورد شود. زمانی که خبر افزایش تعرفه واردات کاغذ در فضای رسانه و در میان واردکنندگان کاغذ پیچید، باعث شد کاغذهایی که در کشور موجود است را با تعرفه قبلی وارد بازار نکنند و حتی دست نگه دارند تا وضعیت قیمت‌ها مشخص شود و بالاتر برود. متأسفانه هنوز این روند ادامه دارد و دولت هم اقدامی‌در این راستا انجام نداده است. تنها وزارت صنعت، معدن و تجارت اعلام کرده که ما اجازه افزایش تعرفه واردات کاغذ را نخواهیم داد اما زمزمه‌های افزایش تعرفه تأثیر خود را بر روی افزایش قیمت کاغذ گذاشت و روزنامه‌هایی که کثیرالانتشارند و مخاطبان نسبی در سراسر کشور دارند را دچار مشکل اساسی کرد. در واقع این خبر باعث شد که هزینه روزنامه‌ها در هر روز بین ۵۰۰ تا ۸۰۰ هزار تومان افزایش پیدا کنند و لطمه اولیه را به رسانه‌های مکتوب بزند.
علی‌اکبر روح نواز، سخنگوی انجمن روزنامه‌نگاران مسلمان نیزخواستار تدبیر دولت برای مقابله با بحرانی‌تر شدن وضعیت مطبوعات بخش خصوصی به دنبال افزایش قیمت کاغذ شد و گفت: افزایش قیمت کاغذ وضعیت رسانه‌های بخش خصوصی را بحرانی‌تر می‌کند. بخش خصوصی واقعی در کشور در همه حوزه‌ها و به خصوص در زمینه مطبوعات و رسانه‌ها متحمل شدیدترین ضربه و آسیب ناشی از سیاست‌های دولت هستند، امروزه گران شدن ۲۵ درصدی «قیمت کاغذ» هزینه مطبوعات را به شدت افزایش داده و مانعی جدی پیش‌روی توسعه مطبوعات و به خصوص رسانه‌های بخش خصوصی است. در چنین وضعیتی مطالبه جدی جامعه رسانه از معاونت مطبوعاتی وزارت ارشاد این است که مطابق با وظایف خود و به منظور پشتیبانی و حمایت مادی و معنوی از مطبوعات و نیز تولیدکنندگان و مصرف کنندگان کالاهای مطبوعاتی، نقش آفرینی کرده و مدافع حقوق آنان باشد.
وی با بحرانی توصیف کردن مطبوعات بخش خصوصی از جمله مطبوعات محلی خاطرنشان کرد: معاونت مطبوعاتی طی ۴ سال گذشته اقدام قابل توجهی نه برای خبرنگاران و نه برای مدیران رسانه‌ها انجام نداده و گویی مسئولیتی برای خود قائل نیست. با کنار هم گذاشتن عملکرد معاونت مطبوعاتی وزارت ارشاد و آب رفتن تعداد صفحات، تیراژ مطبوعات و وضعیت بغرنج صنفی جامعه رسانه‌ای کشور می‌توان به قضاوت صحیحی در باره کارنامه این معاونت دست یافت. بحران موجود در مطبوعات کشور موجب شده تا معیشت و کرامت اصحاب رسانه دچار خدشه شده و خانواده این صنف در معرض آسیبهای جدی قرار گیرند. وقتی قاطبه اصحاب رسانه در زمینه میزان درآمد و معیشت در حداقل ممکن و کمتر از حقوق کارگران باشند بی‌تردید این وضعیت و حال بد آنان بر تعهدات جامعه رسانه‌ای تاثیر نامطلوبی خواهد گذاشت. در اعتراض به این گرانی برخی روزنامه‌ها مثل روزنامه سینما، اعلام کرد از ۱۸ آذر ماه به مدت یک هفته روی کیوسک نخواهد رفت و علاقه مندان می‌توانند روزنامه را در این یک هفته در سایت مربوطه مطالعه کنند.
منبع: بهارنیوز