«ربّنا»؛ مردمی و نه سیاسی
روزنامه بهار: آیا «ربنا» ی شجریان، ماه رمضان امسال از تلویزیون پخش می‌شود؟ این سؤال را هر سال مردم در رمضان می‌پرسند؛ و اما ماه مبارک رمضان از راه رسید و با همه اشاره ها، کنایه ها، تلاش‌ها و در نهایت درخواست‌ها امسال هم «ربنا» ی شجریان در محاق ماند و از رسانه ملی پخش نشد و این طلسم شکسته نشد.
«ربنا» ی شجریان نزدیک به هشت سال است که از رسانه ملی پخش نمی‌شود و پخش آن بنا به دلایلی به یک خواست عمومی تبدیل شده است زیرا ربنا فصل مشترک همه ایرانی‌ها در ماه رمضان شده بود و با این نوای خوش آهنگ، روزه باز می‌کردند و دور هم جمع می‌شدند و این نوا یادآور روزهای با هم بودن و صفای معنویتی است که همه ایرانیان آن را تجربه کرده اند. برخی از نشانه‌های فرهنگی به دلیل گذشت زمان و ماندگاری در خاطره‌ها و اذهان، حذف شدنی نیستند و یکی از این نشانه‌ها «ربنا» ی استاد شجریان است در کنار اذان گوش نواز استاد موذن زاده و نوای دلنشین و سحرآمیز دعای سحر که جزیی جدایی‌ناپذیر از ماه مبارک رمضان برای ایرانیان هستند. این نغمه‌های بهشتی، فارغ از آنکه خواننده آن کیست و چه مواضعی دارد، حس مشترک هر ایرانی از ماه رمضان است.
«ربنا» جزو لاینفک ایام رمضان
نمی شود ماه رمضان باشد و منتظر برنامه «ماه عسل» احسان علیخانی و گفتگوهای تاثیرگذار و عبرت آموزش نباشی. برنامه‌ای که تنها ۱۲ سال از صدا و سیما پخش شده است و جزو لاینفک برنامه‌های ماه رمضان شده است و آن وقت چطور می‌توان «ربنا» یی که نزدیک به ۴۰ سال در ایام رمضان پخش شده و خاطره هایی همگانی برای همه ما ایرانیان رقم زده است را به فراموشی سپرد و بی تاب نبودن و حذف شدنش نبود. محمدرضا شجریان پیش‌تر بارها گفته بود «ربنا» متعلق به مردم است. دعای ربنایی که محمدرضا شجریان خوانده، برآمده از آموزش‌های قرآنی او نزد پدرش است. شجریان، ربنا را برای نخستین‌بار در تیر ١٣۵٨در استودیویی در رادیو ایران ضبط کرد که بعدها در آلبوم «به‌یاد پدر» هم اجرا و ضبط شد. دعای ربنا، تلاوت آوازی قرآن کریم است که از دستگاه «رست» یا «راست» شروع شده و به دستگاه «عجم» (شبیه ماهور) تغییر پیدا می‌کند. ربنا، بیان آوازی آیات ١٩٣و ١٩۴ سوره آل‌عمران در قرآن است. مدتی است که پخش «ربنا» ی استاد شجریان، مطالبه مردم شده است و نه به خاطر خود او یا بیماری ایشان که از سوی برخی «هنرمندنماها» دلیلی بر تخریب شخصیت ایشان و دولتی که حامی اوست، شده است. مردم مطالبه و درخواست این دعای روحانی را دارند زیرا تلویزیون رسانه‌ای ملی و همگانی است و همه باید از آن سهیم باشند. از طرفی این دعا در پیوند زدن همه مردم از سرتاسر ایران پهناور و آنها که حتی از ایران دورند، در ایام مبارک رمضان سهمی ویژه داشت و در دل‌ها به یاد خدا، وحدت می‌آفرید و زیبایی آوای استاد شجریان، حمد و ثنای شنونده‌ها را برمی انگیخت و خوش آهنگی این آوا، نور ایمان در دل‌ها می‌تاباند. این رسانه که مجدانه از پخش این نوا خودداری می‌کند، در طی این سال‌ها حتی توانسته جایگزینی برای آن تدارک ببیند.
ارجمند: متاسفانه تعاملی در زمینه پخش صدای استاد شجریان نداشته است
در انتخابات اخیر رسیدگی به این مطالبه مردمی در سخنان رئیس جمهور هم جای گرفت و از صدا و سیما گلایه کرد. در پی این گلایه پیروز ارجمند، موزیسین و مدیرکل سابق دفتر موسیقی درباره ممنوعیت پخش دعای «ربنا» ی محمدرضا شجریان از صداوسیما در دومین مناظره تلویزیونی انتخابات ریاست جمهوری ۹۶ گفت: محدودیت‌های فعالیت استاد محمدرضا شجریان در دولت یازدهم برطرف و آلبوم ایشان منتشر شد و آقای روحانی رئیس‌جمهور کشورمان به قول خود مبنی بر رفع محدودیت‌های هنرمندان و مفاخری مثل استاد شجریان و استاد فرشچیان عمل کردند. همچنین دولت یازدهم آمادگی برگزاری کنسرت برای این استاد مسلم موسیقی را داشت اما بیماری و کسالت استاد مانع از برگزاری این کنسرت تاکنون شده است.
وی در پاسخ به این سؤال که آیا مذاکراتی ازسوی دفتر موسیقی با سازمان صداوسیما برای پخش دعای «ربنا» با صدای استاد شجریان به عمل آمد یا نه، بیان کرد: سازمان صداوسیما هیچگونه وابستگی به دولت ندارد و درباره مسائل خود، شخصا تصمیم گیرنده است و متاسفانه تعاملی در زمینه پخش صدای استاد شجریان نداشته است. علی‌رغم اینکه آقای شجریان در نامه خود به صداوسیما پخش ربنایشان را از شبکه‌های مختلف بلامانع و آن را متعلق به مردم دانسته‌اند. ارجمند همچنین خاطرنشان کرد: شخص آقای روحانی و آقای هاشمی وزیر بهداشت کشور تاکنون به عیادت دکتر شجریان رفته‌اند و برای بازگشت ایشان به ایران تلاش کرده‌اند و به‌طور کلی دولت از این هنرمند برجسته همواره حمایت کرده است اما پخش صدایشان از تلویزیون از حیطه اختیار دولت خارج بوده است.
اقدامات دولت، فراتر از گلایه، اقدام برای ثبت ملی ربنا
طی انتخابات و در خلال گلایه‌های رئیس جمهور نسبت به عدم پخش ربنا ازصدا و سیما، این اثر ثبت ملی شد و «زهرا احمدی پور» معاون رئیس جمهوری و رئیس سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری لوح ثبت ملی آن را به همایون شجریان فرزند محمدرضا شجریان اهدا کرد و بعد از انتخابات و کمی مانده به ماه مبارک رمضان، «سیدرضا صالحی‌امیری» وزیر ارشاد، نامه‌ای برای رئیس سازمان صداوسیما نوشت و در آن خواستار پخش «ربنا» ی استاد محمدرضا شجریان در ایام ماه مبارک رمضان شد. به نظر می‌رسید که پخش ربنای شجریان در شرایط بعد از خلق حماسه سیاسی ٢٩ اردیبهشت، قوت بیشتری گرفته است اما امسال هم زور دولت و مطالبه مردم به رسانه ملی نرسید و این رسانه بر تصمیم غلط خود استوار ماند. در واکنش به این اقدام رسانه ملی، صفحه رسمی اینستاگرام دکتر حسن روحانی در اولین شب ماه مبارک رمضان۹۶، اقدام به انتشار اثر «ربنا» ی استاد شجریان کرد.
محمدجواد لاریجانی: ربنا خلاف موازین شرعی تلاوت است!!
در آخرین واکنش ها، محمدجواد لاریجانی به نامه سیدرضا صالحی‌امیری درباره پخش ربنای محمدرضا شجریان پاسخ داد وپخش آن را خلاف موازین شرعی تلاوت عنوان کرده است. ضمن اشاره به این که دفاع از شجریان تبدیل به یک مناقشه سیاسی شده است، اظهار کرده است: در تلاوت مذکور توجه به آیت تحت‌الشعاع قرار می‌گیرد و این امر خلاف موازین شرعی تلاوت است؛ لذا خواهشمند است که سایر قطعات آوازی آن هنرمند را مطرح فرمائید که اتفاقا دارای ساختار موسیقیایی مهمتری هم هستند. حتما می‌دانید که تحت‌الشعاع قرار گرفتن توجه به آیات باهرات نسبت به مقارنات آنقدر مهم بوده که برخی از فقهای بزرگ تلاوت ملحون را مورد شبهه قرار داده‌اند.
این عضو شورای نظارت بر صدا و سیما در پاسخ نامه خود آورده است: «البته این حساسیت در میان موسیقی‌دانان بزرگ و حرفه‌ای هم مطرح است و آنان غالبا ابا دارند که قطعات مهم‌ترکیبی آنان همراه با آواز پخش شود، زیرا معتقدند توجه به الحان و معانی (و گاه حرکات متناظر بدنی) توجه به رموز و ظرافت‌های نهفته در تناسب‌های ایقاعی را که جوهر اصلی هنر موسیقی است تحت‌الشعاع قرار می‌دهد.»
مدیرعامل خانه‌موسیقی: آقای لاریجانی استاد قرائت هستند یا مفسر قرآن؟
به دنبال نامه مکتوب محمدجواد لاریجانی درباره «خلاف موازین شرعی تلاوت بودن ربنای شجریان»، مدیرعامل خانه موسیقی ضمن رد ادعای لاریجانی، پاسخ صریحی به گفته‌های وی داد.
حمیدرضا نوربخش (مدیرعامل خانه موسیقی) با اشاره به موضع‌گیری محمدجواد لاریجانی درباره ربنای محمدرضا شجریان گفت: ایشان تشکیکاتی کرده‌اند که به ظاهر بیشتر از زاویه علم قرائت بوده است که البته مشخص نیست ایشان اساسا چقدر با مسئله قرائت آشنایی دارند؛ این یک مسئله است. اما مسئله اصلی من این است که نامه‌ای توسط وزیر محترم ارشاد به رئیس سازمان صدا و سیما نوشته شده؛ آقای دکتر محمدجواد لاریجانی ظاهرا مثل دیگر مواردی که از ایشان سراغ داشته‌ایم و تمایل‌شان برای پاسخگویی به مسائل مختلف، در این مورد هم ظاهرا جسارت‌شان از بقیه بیشتر بوده که پاسخ به این مسئله را شخصا برعهده گرفته‌اند. این خواننده در ادامه افزود: سؤال من این است که آقای دکتر لاریجانی از کدام جایگاه کارشناسی درباره ربنای استاد شجریان صحبت می‌کند؟ ایشان استاد قرائت هستند؟ یا کارشناس قرآن؟ یا مفسر هستند؟ وی همچنین عنوان کرد: من به عنوان کسی که هم خواننده و هم قاری قرآن هستم و با قرائت آشنایی دارم؛ سخن می‌گویم. اول اینکه همه ما می‌دانیم استاد شجریان کسی است که در قرائت قرآن از طفولیت کار کرده‌اند و اصلا آدم ناآشنایی در این زمینه نبوده‌اند. استاد شجریان در جلسات قرآن بزرگ شده؛ پدرش نیز هم قاری قرآن بوده و هم برگزارکننده جلسات و کلاس‌های قرآنی بوده است.
نوربخش گفت: استاد شجریان از کودکی با صوت قرآن بزرگ شده و با قاریان بزرگ جهان و شیوه‌های قرائت‌شان آشنایی داشته و دارند. حتی خودشان در مسابقات بین‌المللی قرائت قرآن مقام آورده است. در این میان چطور کسی که در وادی کار قرآنی هیچ سابقه‌ای نداشته؛ به خودش اجازه می‌دهد اینگونه جسورانه و با اعتماد به نفس درباره مقوله‌ای که اطلاعاتی در موردش ندارد، سخن بگوید؟ ! ایشان فکر کرده‌اند وقتی واژگان خاصی را که صد در صد حرفه‌ای‌ست و به هیچ عنوان مخاطب عام آنها را نمی‌فهمد به کار ببرند، مطلب تمام می‌شود؛ اما در واقع اینگونه نیست.
حسام‌الدین سراج: ربنای استاد شجریان اثری استثنایی است
حسام الدین سراج، خواننده موسیقی نسبت به پاسخ محمد جواد لاریجانی واکنش نشان داد و اظهار کرد: به نظر من ایرادی ندارد و مشابه این سبک از مرحوم مؤذن زاده اردبیلی پخش می‌شود. مردم از این ربنا خاطره دارند همان‌طور که از اذان موذن زاده اردبیلی خاطره دارند و می‌توان گفت که موذن زاده نیز در تلاوت آن اذان، تجوید قرآنی را رعایت نکرده و با صوت اجرا کرده است. این خواننده صاحب سبک در ادامه بیان داشت: در اذان موذن زاده تجوید قرآنی رعایت نشده و لحن ایرانی بیات‌ترک است و آواز خوانده شده در چارچوب تجوید صورت نگرفته بر این اساس می‌شود درباره این اذان هم این صحبت‌ها مطرح شود ولی مردم ایران با آن خاطره دارند. هر چند که مدتی پخش این اذان از رسانه ملی نیز منع شده بود. سراج با بیان اینکه مردم ربنا را دوست دارند و از آن خاطره دارند، ادامه داد: باید قدر اساتیدی همچون استاد شجریان را بسیار زیاد‌تر از این داشته باشیم و این ربنایی که از نظر خواندن استثنایی است و مردم آن را دوست دارند.این استاد دانشکده هنر‌های زیبا تاکید کرد: اگر رادیو و تلویزیون ربنا را پخش نکند، جنبه مردمی بودن خود را زیر سؤال برده است.
همچنان منتظریم…
معلوم نیست چطور این نوای ماندگار تا پیش از این در رسانه ملی مایه مباهات بود و نسبت به آن شبه شرعی وجود نداشت و حالا به مسئله‌ای خلاف موازین شرعی تبدیل شده است. شاید دیگر نباید با این گونه تفاسیر و خلاف شرع خواندن «ربنا» ی شجریان منتظر شنیدن آن از تلویزیون باشیم و شاید حل این مسئله به آینده و اهتمام و نظر مراجع عظام را بطلبد.همچنان تا زمانی نامعلوم موقع افطار، دلمان برای آوای «ربنا» و این نوای گوش‌نواز و خاطره انگیز تنگ خواهد شد.
منبع: بهارنیوز