خواندنی ها با برترین ها (۱۳۴)

برترین ها – محمودرضا حائری: در این شماره از خواندنی ها با پژوهشی درباره ایدئالیسم آلمانی، رمانی از نویسنده ای عراقی، زندگی نامه توماس مان و خانواده اش و… آشنا شوید.

بین کانت و هگل (تقریراتی درباره ایده آلیسم آلمانی)

 

فاصلۀ زمانی بین انتشار نقّادیِ عقل محض در سال ۱۷۸۱ و انتشار مفهوم اضطراب کیِرکگور ‏در ۱۸۴۴  همان سالی که مارکس دست‌نوشته‌های فلسفی-اقتصادی خود را نوشت  فقط ‏شصت و سه سال است. کوتاه‌تر از آن، فاصلۀ زمانی از انتشار نقّادیِ عقل محض است تا گام ‏نهاییِ هگل در بسط فلسفۀ خود: تأسیس منطق متعالیه به‌مثابۀ اصل بنیادیِ نظام. این مهمّ در ‏سال ۱۸۰۴ بود؛ همان سال وفات کانت. آن‌چه دربارﮤ این دورﮤ بسیارکوتاهْ حیرت‌آور است، این که درون آن، کلِّ نشو و نموِّ فلسفی از کانت تا فیشته و شلینگ و تا هگل واقع شد.

این ‏نشو و نموِّ منحصربه‌فرد که مقارن سال‌های پایانیِ عمر کانت منکشف می‌شد، هم ‏به تفسیرشدن فرامی‌خوانَد، هم در برابر هر تفسیری مقاومت می‌کند.‏

این درس‌ها مشتمل بر درآمدی بر مشکلات تفسیری این دوۀ فلسفی، و پنج بخش در شرح آن ‏است. اوّلین بخش، مراتب ساختار نظام‌مند فلسفۀ کانت را لحاظ می‌کند. در دوّمین، ‏نخستین منتقدان کانت بحث شده‌اند که احتجاجات آن‌ها — به‌ویژه نقدهای کارل لِئونْهارد ‏راینهُلد — به تکوین آموزﮤ علم فیشته منجر شد.

 

اسفار سخن بعد از ظهرِ روزی در دهه‌ی ۹۰ میلادی در بغداد آغاز می‌شود و فردای آن روز در جنوب عراق به پایان می‌رسد. خبر مبهمی از جنوب این بعد از ظهر پرتشویش را بیشتر می‌آشوبد و همشهریان پریشان‌خاطر و ناشناس جنوبی را گرد هم می‌آورد و راهی شهرشان می‌کند. رهسپاری به سوی فاجعه‌ی نامعلوم به‌تدریج دل همسفران بیگانه را پیوند می‌زند و زبان‌ها را باز می‌کند تا هرکس راویِ رنجی باشد که جانش را می‌کاود، از هولی بگوید که از سر گذرانده یا ماجرایی را نقل کند که به چشم دیده است. در این میان، حتا اسیران خاک نیز سربرمی‌آورند تا هم از سرگذشت خویش بگویند و هم شِمایی از تاریخ معاصر عراق را پیش چشم ما عرضه کنند.

 

«مسافر شبانه» چندین کتاب است در یک کتاب این رمان آکنده از سرگذشت ها و رشته های سردرگمی است که به هم گره می خورند و از هم جدا می شوند و از اشتیاق درک انسان و سرنوشت او، درک خوبی  و بدی او جان می گیرند. لحظه هایی از درد و رنج، اشراق، مهر و خشونت که تنها در زیبایی و سودمندی حیات ساده و برهنه انسان آرام و قرار می گیرد، همچنان که پرستویی هراسیده میان دستانی مهرآمیز یا خرسی گریزان از جنگ در پناه یک درخت گردو آرام می گیرد یا همچون مردی غمگین که در دل صحرای سرزمین بیگانه درد و اندوهش را بازگو می کند و از آن رها می شود.

 

توماس مان و برادرش هاینریش مان در سرآغاز قرن بیستم به عرصه ی ادب آلمان درآمدند و با رمان هایی مانند “خانواده بودنبروک” و “فرشته آبی” هم از ابتدا جایگاهی برجسته در این عرصه یافتند.

تلاطم های سیاسی ای که اندک زمانی بعد از جنگ جهانی اول، فروپاشی نظام قیصری، برپایی جمهوری نخست آلمان، آغاز گسترش تفکرات فاشیستی و سر انجام، سقوط جمهوری و بروز جنگ جهانی دوم را از پی آورد، سرنوشت سهمگینی بود که این دو هرگز با انفعال پذیرای آن نشدند، بلکه در دو نسل _همراه فرزندان صاحب قلم خود_ کوشیدند با تعهد اخلاقی و اعتبار هنری انکار ناپذیر و اسطوره وارشان، اندیشه ی اومانیسم را در همه ی این سال های سیاه زنده نگه دارند، چون که خود را وارث و وامدار این اندیشه می دانستند.

 

منبع: برترینها