تهران بدون پلاسکو حافظه تاریخی ندارد
روزنامه بهار پلاسکو نماد تهران بود، نماد آغازین روزهای تهران مدرن. آنچه فروریخت پلاسکو نبود، تاریخی مهم از تهران بود. در پس فاجعه، این شهر است که تنها مانده است. برای فهم نسبت شهر یا پلاسکو، به گفتگو با دکتر ابوالحسن ریاضی نشسته ایم. این پژوهشگر جغرافیای فرهنگی در گفتگو با بهار از ابعاد فرهنگی فاجعه پلاسکو سخن می گوید . شاید اوج سخن این استاد دانشگاه آنجا باشد که می گوید:« ریختن یک ساختمان نشان داد که در مدیریت کلان شهری با چنان وضعیتی مواجه ایم که آیا اساسا مدیریتی بر شهر وجود دارد؟» *** سیدابوالحسن ریاضی گفت: با فرو ریختن پلاسکو همان اتفاقی- در تهران رخ داد که نیویورک با از دست دادن برج‌های دوقلو تجربه کرد. یک نشانه شهری از بین رفت که فقدان آن، نوعی «حس منفی تفاوت» در شهروندان و فضای شهری ایجاد می‌کند، زیرا وقتی ساختمانی با نیم قرن پیشینه فرو ریزد، بخشی از احساس تعلق و خاطره جمعی چندین نسل با خلاء مواجه می‌شود، درست مانند مرگ آشنا یا دوستی که یک خلاء ذهنی برای افراد ایجاد می‌کند. محور تهران در دوره مدرنیسم این کارشناس جغرافیای انسانی و فرهنگی شهر تهران به پیشینه فضای کالبدی و فرهنگی خیابان جمهوری در تهران قدیم اشاره و بیان کرد: خیابان جمهوری یا خیابان شاه‌آباد، مرکز مدرن فرهنگی و تجاری تهران محسوب می‌شده است و پس از دوران مشروطه یعنی دوره مدرنیسم در تهران محور لاله‌زار مهم‌ترین محور تهران بوده است. پیرامون آن از خیابان استانبول تا مخبرالدوله و ادامه آن، میدان بهارستان یک مجموعه با کارکردهای فراغتی، تجاری و فرهنگی را به وجود آورد. این مجموعه شامل سینماها، کتاب‌فروشی‌ها، تئاترها و مشاغل جدیدی بودکه در خیابان تعریف می‌شدند و ابتدا با لاله‌زار و بعد با شاه‌آباد معنا پیدا می‌کردند.وی بر اهمیت این خیابان در دوره پهلوی تاکید و اظهار کرد: خیابان شاه‌آباد در دوران پهلوی کارکردهای خود را با ظرفیت کمتری ادامه داد اما هیچ وقت اهمیت آن از بین نرفته است و مهم‌ترین کارکردهای فرهنگی و تجاری این خیابان به شکل نمادین به حیات خود ادامه دادند. ساختمانی با کارکردهای به‌روز شده ریاضی با بیان اینکه «سه برج خوان شقاقی به عنوان اولین برج تهران، پلاسکو و آلومینیوم در خیابان شاه‌آباد در زمره ساختمان‌های مهم شهر بودند» گفت: این خیابان همیشه از نظر سیاسی هم مهم بوده است و سفارت‌خانه‌های قدیمی روسیه، انگلیس، آلمان، فرانسه و‌ترکیه در همین محل مکان‌یابی شده‌اند، زیرا در تهران قدیم انتهای خیابان به مجلس شورای ملی، مدرسه و مسجد سپهسالار منتهی می‌شده است. از نظر فرهنگی هم مدرسه عالی قدیم‌تربیت معلم که به نخستین دانشکده علوم اجتماعی و امروز به باغ نگارستان تبدیل شد، مدرسه کمال‌الملک و مدرسه صنایع مستظرفه در این محدوده بوده‌اند. می‌توان ایران را به واسطه پلاسکو نشانه‌شناسی کرد عضو هیات علمی پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی خاطر نشان کرد: این محدوده همواره یک کارکرد چند وجهی داشته و یک نقطه کانونی در شهر تهران بوده است و تا به امروز کارکردهای فرهنگی، سیاسی و تجاری را حفظ کرده است. وی درباره وضعیت کنونی تهران و اهمیت نبود ساختمان پلاسکو در ساختار فرهنگی و تجاری شهر گفت: تهران شهر چند مرکزی است و مراکز متعدد اقتصادی، فرهنگی و سیاسی دارد. این امر وضعیت سلسله مراتبی ایجاد کرده است. مثلاً مراکز مختلف موبایل و کامپیوتر مانند علاءالدین، پایتخت، رضا و. . . به دلیل جمعیت و تفاوت‌های فرهنگی و اقتصادی شکل گرفته و در هر کدام به لحاظ سلسله مراتبی محصولاتی در هر کدام وجود دارد. در این میان، این سلسه مراتب و مساله فرهنگی و اقتصادی در پلاسکو نیز حاکم بوده است و این ساختمان در طول زمان تغییر کرده و کارکرهای خود را با بازار تقاضا منطبق کرده است. پلاسکو نخستین برج تهران نیست این مدرس دانشگاه با اشاره به مساحت حدود ۲۸۰۰ متر مربعی ساختمان پلاسکو، وجود ۶۰۰ واحد تجاری فعال، قیمت سرسام‌آور و چرخش کلان مالی پلاسکو بیان کرد: کارکرد پنج طبقه اول به شکل خرده‌فروشی و هم‌چنین محلی برای پرسه‌زنی و فراغت با کارکرد طبقه‌های بالا به عنوان بنکداری و مراکز تولیدی کارکردهای متفاوت بود و پلاسکو به عنوان یک مرکز تولید و توزیع پوشاک و نه یک خرده‌فروشی مهم بوده است. مراجعان آن از همه ایران بوده‌اند و می‌توان ایران را به واسطه پلاسکو نشانه‌شناسی کرد.ریاضی با تاکید بر اینکه پلاسکو نخستین برج تهران نبوده است، گفت: حدود ۱۲ سال قبل از احداث پلاسکو، برج خوان شقاقی در خیابان شاه‌آباد پایین‌تر از باغ سپهسالار بر‌اساس سازه و معماری ایرانی ساخته شد که هفت طبقه کوتاه‌تر بوده است و پلاسکو با آهن و سیمان بلندتر ساخته شد. آیا اساساً مدیریتی بر شهر وجود دارد؟ نویسنده کتاب «تهران؛ سنت و مدرنیسم» درباره برج‌های جدید تهران هشدار داد: وقتی ساختمان‌های جدید نیز ساخته می‌شوند، شهروندان انتظار دارند که با یک ساختمان دیرپا مواجه شوند و نخستین مساله از نظر مدیریت شهری این است که نمی‌توان ساختمانی با قیمت تجاری بالا را به راحتی تخریب کرد و هر اتفاقی برای ساختمان‌های جدید رخ دهد، عوارضی دارد که باید با آنها مواجه شد. روابط اجتماعی، فرهنگ جدید و مشاغل جدیدی ایجاد می‌شود که حتی فضای زندگی مسکونی مردم را تغییر می‌دهد. پلاسکو نیز در طول ده‌ها سال فضای خیابان، زندگی و روابط اجتماعی-فرهنگی را با توسعه عمودی در خیابان ایجاد و تعریف کرده بود که اکنون نبود آن، عوارض نه تنها تبعات تجاری برای خیابان بلکه پیامدهای اجتماعی و فرهنگی به دنبال دارد. زلزله احتمالی، فاجعه‌ای تمام عیار وی افزود: باید توجه کرد که ریختن یک ساختمان نشان داد که در مدیریت کلان شهری با چنان وضعیتی مواجهیم که این پرسش مطرح می‌شود که آیا اساساً مدیریتی بر شهر وجود دارد و اگر خدای نکرده روزی در تهران شاهد زلزله‌ای باشیم از نظر پزشکی، بهداشتی، پلیس و مدیریت بحران توان مدیریت آن را داریم یا خیر؟ اگر کسی ادعا کند امروز می‌داند باید چه کرد، قطعاً کارشناس نیست این مدرس دانشگاه با بیان اینکه «با نبود پلاسکو معضل پیچیده‌ای در بخش مدیریت فرهنگی و اقتصادی به دلیل حجم روابط این ساختمان خواهیم داشت» تاکید کرد: با حادثه پلاسکو و بسته شدن خیابان‌های اطراف یکی از مهم‌ترین مراکز بازارهای ارز تهران نیز تعطیل شد و برای بررسی، شناسایی و حل مشکلاتی که با نبود این ساختمان در شهر با آن مواجه خواهیم شد باید جلسات متعدد کارشناسی تشکیل شود. داستان پلاسکو مانند حادثه سینما شهر قصه نیست و اتفاق مهم‌تری در شهر تهران به حساب می‌آید. وی افزود: با آتش گرفتن سینما شهر قصه مردم انتظار داشتند تا با وجود وضعیت خیابان‌های اطراف و‌ترافیک باز شاهد یک سینما در همان نقطه باشند اما درباره پلاسکو با مسائل متعددی مانند انتظارات مردم، مساله سرمایه‌گذار خصوصی یا متولی شدن شهرداری برای ساخت دوباره ساختمان و. . . مواجه هستیم. در چنین حادثه‌ای در تهران برای درک صحیح چند سطحی و رسیدن به نوعی تفاهم به کارشناسی نیازمندیم و این تفاهم نشدنی نیست اما دشوار است و اگر کسی ادعا کند امروز می‌داند باید چه کرد، قطعاً کارشناس نیست.
منبع: baharnews.ir