برجام «نقض» شده یا نشده؟/ممنوعیت شرکتهای امریکایی وغیرامریکایی از سرمایه گذاری در نفت و گاز ایران
مجلسین ایالات متحده قانون ده‌سالهٔ تحریمهای ایران (معروف به ISA) را پنج‌شنبه‌شب به‌وقت تهران تمدید کرد.
«کنگرهٔ امریکا» از دو بدنهٔ «مجلس نمایندگان» و «سنا» تشکیل شده‌است. مجلس نمایندگان این قانون را در نوامبر تصویب کرده بود و با تصویب ۱۰۰درصدی سنا (بدون حتی یک رأی مخالف) در یکم دسامبر، که نشانهٔ همراهی تمامی سناتورهای دموکرات (هم‌حزبیهای رئیس‌جمهور فعلی باراک اوباما) با جمهوری‌خواهان (هم‌حزبیهای رئیس‌جمهور تازه‌منتخب دونالد ترامپ) است، با امضای پال رایان، رئیس مجلس نمایندگان، برای تأیید نهایی به اوباما ارسال شده است.
سخنگوی کاخ سفید به‌تازگی گفته که اوباما این قانون را امضا خواهد کرد. پیشتر هم مقامات کاخ سفید به‌طور ضمنی اعلام کرده بودند که، در صورت تصویب این طرح در کنگره، اوباما مخالفتی با آن نخواهد کرد.
دولت امریکا پیشتر گفته بود که تصویب این تحریمها «لازم نیست» ولی، چنانچه تصویب شود، نقض توافق‌نامهٔ هسته‌ای با ایران نیز قلمداد نمی‌شود.
«قانون تحریمهای ایران» اصلاً در ۱۹۹۶ و در نخستین دورهٔ ریاست‌جمهوری بیل کلینتون تصویب شد. در آن زمان، این قانون «قانون تحریمهای ایران و لیبی» نام داشت ولی در دسامبر ۲۰۰۶، به‌دلیل انتفای تحریمهای لیبی، به نام جدید تغییر یافت و به امضای جرج بوش رسید.
طبق این قانون، هم شرکتهای امریکایی، هم شرکتهای غیرامریکایی از یک رشته سرمایه‌گذاریها در بازار ایران منع شده‌اند و اگر شرکتی بیش از ۲۰ میلیون دلار در منابع نفت‌وگاز ایران سرمایه‌گذاری کند با دو مورد از هفت مورد تنبیهی پیش‌بینی‌شده در این قانون مواجه خواهد شد. اینها عبارت‌اند از:
۱- محرومیت از کمک بانک صادرات-واردات امریکا
۲- محرومیت از دریافت پروانه برای امور صادرات شرکت ناقض این قانون
۳- ممنوعیت دریافت وام یا اعتبار بیش از ۱۰ میلیون دلاری از مؤسسه‌های مالی امریکایی در هر دورهٔ یک‌ساله
۴- ممنوعیت خوانده‌شدن به‌عنوان دادوستدگر اولیهٔ ابزارهای بدهی ایالات متحده
۵- ممنوعیت عمل‌کردن به‌عنوان یک کارگزار ایالات متحده یا به‌َعنوان انباشتگاه منابع مالی ایالات متحده
۶- محرومیت از فرصتهای کاری به‌عنوان یکی از فراهم‌گران کالا برای ایالات متحده (مطابق با مقررات سازمان تجارت جهانی)
۷- و ممنوعیت واردات همه یا برخی از کالاها و خدمات شرکت خاطی
سناتور باب کورکر، که از وی به‌عنوان یکی از گزینه‌های ترامپ برای تصدی پست وزارت خارجه یاد می‌شود، پس از تصویب مجدد این طرح در کنگره بیانیه‌ای صادر کرد که در آن گفته شده:
«تمدید قانون تحریمهای ایران… تضمین می‌کند که دونالد ترامپ و دولت وی ابزارهای لازم را برای مقابله با اقدامهای مخاصمه‌جویانهٔ ایران در اختیار دارد.»
کورکر، که رئیس کارگروه روابط خارجهٔ سنا نیز هست، گفته که این قانون امکان وضع دوبارهٔ تحریمهایی را که باراک اوباما تحت مفاد برجام از ایران برداشته بود به ترامپ می‌دهد.
این بیانات کورکر را می‌توان – در خوش‌بینانه‌ترین حالت – در راستای تلاشهای امریکا برای آنچه برخی مقامات آن کشور «حفظ چهارچوب تحریمهای ضدایرانی» برای مقابلهٔ با ایران خوانده‌اند تفسیر کرد و – در بدبینانه‌ترین حالت – آغاز یک رشته اقدامات برای ازهم‌گسستن و پنبه‌کردن توافق هسته‌ای با ایران.
ترامپ که در طول کارزار انتخاباتی‌اش همواره علیه برجام سخن رانده و گفته بود آن را پاره خواهد کرد (و در جاهایی هم گفته بود که به دنبال مذاکرهٔ مجدد برای تغییر مفاد آن خواهد بود) در مصاحبه‌های اخیرش پس از پیروزی در انتخابات لحنش را ملایم‌تر کرده ولی نشانی از کاهش نارضایتی و دشمنی‌اش با این توافق مشاهده نشده‌است. هم‌حزبیهای جمهوریخواه وی نیز متفقاً خواستار لغو این توافق بین‌المللی شده‌اند.
ژنرال بازنشسته، جیمز متیس، که از سوی ترامپ به‌عنوان وزیر دفاع جدید امریکا بر گزیده شده و معروف است به داشتن مواضع ضدایرانی (وی در مصاحبه‌ای گفته بود آنچه شب‌وروز ذهنش را مشغول کرده این است: ایران، ایران، ایران…)، گفته که با تغییر مفاد برجام برای اعمال محدودیتهای بیشتر بر ایران موافق است.
واکنش مقامات و مطبوعات ایرانی به تمدید قانون تحریمهای ایران تقریباً یکدست و هماهنگ بوده‌است. تقریباً همه این اقدام را نقض برجام دانسته‌اند. رهبر انقلاب در بیاناتی فرموده بودند که تمدید این تحریمها قطعاً نقض برجام است و ایران واکنش مناسب را نشان خواهد داد. یکی از مشاوران رئیس‌جمهور نیز فهرستی اعلام کرده از یک رشته اقدامات تلافی‌جویانه علیه این اقدام کنگره.
ظریف وزیر امور خارجه در سخنانی گفته که تمدید تحریمها چنانچه به امضای ریاست‌جمهوری امریکا برسد، با آن که اثر اجرایی ندارد، نشانهٔ بی‌اعتباری امریکا در جامعهٔ بین‌المللی خواهد بود و این که امریکا به تعهدات بین‌المللی‌اش عمل نمی‌کند.
وی، پیشتر، در سخنانی تمدید این تحریمها را نقض برجام خوانده بود. علی‌اکبر صالحی، رئیس سازمان انرژی اتمی، نیز این اقدام کنگره را نقض صریح برجام خوانده و گفته ایران الزامی به علنی‌کردن اقدامات مقتضی خود در مقابله با این قانون در حال حاضر ندارد.
رسانه‌های اصول‌گرا متفقاً آن را نشانهٔ شکست برجام دانسته‌اند. ولی جای خالی نقد کم‌کاریهای تیم مذاکره‌کننده برای بستن راه چنین اقداماتی در آینده، نظیر آنچه به‌دست کنگره انجام شد، کاملاً در مطبوعات نزدیک به دولت احساس می‌شود.
حال پرسشی که برای برخی ممکن است پیش آمده باشد این است که تصویب مجدد این قانون توافق هسته‌ای با ایران را نقض می‌کند یا خیر.
مقامات امریکایی برای به حداقل رساندن هزینه‌های سیاسی و نیز نقش و مسئولیت خود در قبال نقض برجام طبیعتاً خواهند کوشید که آن را مطلقاً ناقض برجام جلوه ندهند تا چنانچه ایران، همان‌گونه که در سر می‌پرورانند و منتظر آن هستند، با شتاب و در اقدامی حساب‌نشده و نسنجیده کاری کند که بتوانند از آن بهره‌برداری لازم را برای متهم کردنش به نقض مفاد برجام بکنند و تمام نیرو و انرژی خود و رسانه‌های وابسته‌به‌خود را به کار گیرند تا ایران را مقصر نقض برجام معرفی و، بنا بر این، توافق هسته‌ای مذکور را پایان‌یافته و بی‌اعتبار در سطح جامعهٔ بین‌المللی اعلام کنند.
در این صورت، به گمان این دسته از سیاستمداران امریکایی، دست‌کم می‌توان نظام تحریمهای سخت‌تر و تندتری را علیه ایران برقرار و کشورهای دیگر را با آنها همراه و هم‌نظر کرد و راه را نیز برای مطرح کردن جدی‌تر گزینهٔ نظامی علیه ایران باز گذاشت. از این حیث، این اقدام کنگره ممکن است تله‌ای باشد که برای ایران پهن شده‌است. در این صورت، در ایران، باید مراقب بود که اقدامات متقابلی که اتخاذ می‌شود، هوشمندانه و بادرایت و در عین حال محکم و باقدرت باشد و مقامات رسمی نیز با هماهنگی کامل در این باره و موضوعات مرتبط مواضع اصولی خود را اعلام کنند.
از طرفی، باید جلو تک‌رویها و خودسریها را نیز گرفت؛ چه، در صورت کوچک‌ترین اهمالی، نظیر آن چیزی را شاهد خواهیم بود که در داستان حمله به سفارت عربستان و پیامدهای آن دیدیم و شنیدیم.
در ایران نیز قاعدتاً برای بالابردن هزینه برای امریکا در عرصهٔ بین‌المللی و ثابت‌کردن دشمنی دایمی ایالات متحده با ایران و ایرانی، این اقدام کنگره نقض برجام تلقی می‌شود و از لحاظ اثرگذاری بر افکار عمومی بایسته و شایسته است که بر این نکته پافشاری و کار تبلیغاتی شود. این موضع نیز موضعی به‌تناسب موضع فعلی طرف مقابل است و کاملاً منطقی به نظر می‌رسد.
از سوی دیگر برخی معتقدند خودِ این تمدید تحریمها در قالب «قانون تحریمهای ایران»، خودبه‌خود، به‌معنای نقض برجام نیست مگر آن که دولت امریکا تحریمهایی را که بنا بر مفاد برجام تعلیق کرده و برداشته‌است مجدداً برقرار نماید.
برای روشن شدن این موضوع، لازم است گفته شود که تحریمهای هسته‌ای ایران بخشی از تحریمهای مذکور در «قانون تحریمهای ایران» را شامل می‌شود که از زمان حصول برجام تاکنون و دست‌کم بنا بر بیانات مقامات امریکایی ادعا شده که معلق و برداشته شده‌اند و مطابق برجام مادامی که ایران به تعهداتش در چهارچوب این توافق عمل کرده و پای‌بند است، دولت امریکا نیز موظف به معلق نگه‌داشتن این دسته از تحریمهاست.بر اساس این دیدگاه، نقض اساسی و واقعی برجام زمانی از سوی امریکا اتفاق می‌افتد که رئیس‌جمهور جدید، با توجه به تمدید این قانون، از مستثنا کردن تحریمهای هسته‌ای از مفاد این قانون، خودداری کند. در این صورت، که با توجه به انتصاب چهره‌هایی ضدایرانی در دولت ترامپ و مواضع و دیدگاههایی که اینها تاکنون بیان کرده‌اند چندان هم دورازدسترس و بعید نیست، امریکا «رسماً» ناقض برجام خواهم بود.
ضمن آن که باید یادآور شد که اعمال مجدد تحریمهای برداشته‌شده تحت برجام به هر بهانهٔ دیگری (نظیر آنچه غربیها و مخصوصاً امریکاییها برای محدودسازی توان موشکی دفاعی ایران در سر می‌پرورانند) نیز نقض صریح مفاد برجام خواهد بود و دست ایران را همچون همیشه برای مقابله با این اقدام احتمالی طرف مقابل باز خواهد گذاشت.
منبع: alef.ir