واقعیت مرگ هیرکان، پنهانکاری مدیران و ضرورت شفاف سازی برای شناسایی مقصران
در پی انتشار خبر مرگ هیرکان (پلنگ ماده) که سال گذشته در پارک ملی گلستان رهاسازی شده بود و عدم اطلاع‌رسانی سازمان محیط زیست همزمان با مرگ هیرکان، معصومه ابتکار با تاکید بر شناسایی مقصر این اتفاق گفت: با جدیت پیگیری می‌کنیم و هیچ قصدی برای پنهان کاری نداریم.
به گزارش خبرگزاری ها، رییس سازمان حفاظت محیط زیست با اشاره به اینکه بعد از جمع‌بندی دفتر بازرسی سازمان، اطلاعات دقیق در مورد مرگ هیرکان اعلام خواهد شد، اظهار کرد: برخورد با متخلفان این موضوع، یک موضوع درون سازمانی است و تصمیم می‌گیریم به چه شکلی نسبت به این موضوع رسیدگی و برخورد کنیم.
مرتضی فرید – مدیر کل دفتر بازرسی، ارزیابی عملکرد و پاسخگویی به شکایات سازمان حفاظت محیط زیست- نیز روز سه شنبه ۲۲ خرداد ماه در مورد آخرین وضعیت پرونده مرگ هیرکان و نتیجه بازجویی‌های این دفتر می‌گوید: بازرسی‌ها انجام شده است و باید جمع‌بندی‌های لازم صورت گیرد. جمع‌بندی‌ها تا پایان هفته جاری انجام و نتیجه آن اطلاع‌رسانی می‌شود.
اگرچه فرید معتقد است گفتنی‌ها در مورد هیرکان قبلا گفته شده است اما فرهاد دبیری – معاون محیط زیست طبیعی سازمان محیط زیست- بر مبهم بودن جزییات موضوع تاکید می‌کند و می‌گوید: استان گلستان از زمان رهاسازی هیرکان، از ارائه گزارش به ستاد مرکزی خودداری کرده است. حال این پرسش مطرح می‌شود که اداره کل یک استان، چطور و با چه مجوزی می‌تواند طی چندین ماه، از ارائه گزارش به ستاد مرکزی سر باز زند؟
اما اسماعیل مهاجر – مدیر کل حفاظت محیط زیست استان گلستان- در آخرین اظهار نظر در این باره اعلام کرد که در این مدت نیازی نبوده که در مورد مرگ هیرکان اطلاع‌رسانی کند.
ماجرای هیرکان و ورکان
در تابستان سال ۹۳، دو توله پلنگ نر و ماده داخل کارتن پشت در محیط زیست شهرستان کردکوی استان گلستان گذاشته شد. کسی نمی‌دانست چه کسی و از کجا این دو قلاده پلنگ را به آنجا منتقل کرده است. این دو پلنگ در زمان پیدا شدن حداکثر دو ماهه بودند. بعد از پیدا شدن آنها، بر توله‌پلنگ ماده و نر، به‌ترتیب نام‌های هیرکان و ورکان (هر دو از نام‌های تاریخی سرزمین گرگان) نهاده شد. توله پلنگ‌ها ٢٧ ماه در قفسی در محوطه پشتی اداره کل گلستان نگهداری و تیمار شدند.
در نهایت سازمان محیط زیست با همکاری اتحادیه جهانی حفاظت از طبیعت IUCN مراقبت از این دو توله هیرکان و ورکان را برعهده گرفت. این توله پلنگ‌ها دست‌آموز و بدون مادر اما با حساسیت‌ها و مراقبت‌های بسیار بزرگ شدند و در نهایت تصمیم گرفته شد که مقدمات رهاسازی آن ها در طبیعت فراهم شود.
در واقع پس از حدود دو سال سازمان محیط‌زیست تصمیم گرفت هیرکان را رهاسازی کند، اما برخی کارشناسان حوزه محیط زیست در همان زمان مخالف بودند. اما در ابتدای شهریور سال ۹۵ هیرکان (پلنگ ماده) که دارای شرایط بهتری نسبت به ورکان بود پس‌از نصب قلاده ردیاب ماهواره‌ای، با حضور رئیس سازمان حفاظت محیط‌زیست در پارک ملی گلستان آزاد شد.
شرح ما وقع را علی تیموری، مدیرکل حفاظت و مدیریت صید و شکار سازمان حفاظت محیط زیست این گونه عنوان می کند: در سال ۹۳ دو قلاده توله پلنگ در پی تماس تلفنی که با مدیرکل حفاظت محیط زیست استان گلستان گرفته شده بود،پیدا شد. سعی شد سیاق نگهداری از این دو توله پلنگ به گونه‌ای باشد که امکان رهاسازی آن دو به طبیعت فراهم شود. وی افزود: بعد از گذشت حدود یک سال و هشت ماه با نظارت کارشناسان و در جمع‌بندی نظرات متخصصان استان گلستان و سازمان حفاظت محیط زیست به این نتیجه رسیدیم که پلنگ ماده را علیرغم ملاحظات، رهاسازی کنیم. رهاسازی هیرکان در شهریور ماه سال ۹۵ در پارک ملی گلستان انجام و سعی شد روش زندگی و بقای هیرکان از طریق ردیاب زیر نظر گرفته و از هیرکان به عنوان یک کار علمی و تحقیقاتی استفاده شود.
بعد از آن، تصاویر ماهواره‌ای دریافت‌شده از‌سوی سازمان محیط‌زیست بیانگر این واقعیت بود که این گونه‌ی ارزشمند پلنگ رهاشده، درحال زندگی طبیعی است؛ اما کم‌کم زمزمه مرگ هیرکان بر سر زبان‌ها افتاد و خبرگزاری‌های ایران از اواسط اردی‌بهشت‌ماه سال ۹۶، اخباری درباره مرگ پلنگ منتشر کردند.
در نهایت اسماعیل مهاجر، مدیرکل حفاظت محیط زیست استان گلستان، ۱۰ خردادماه مرگ هیرکان را تایید کرد. مهاجر در مورد علت تأخیر در اطلاع‌رسانی مرگ هیرکان هم گفته است که «نیازی به اطلاع‌رسانی نبود». او به خبرگزاری‌ها گفت: هیرکان کشته شده و این از دو حالت خارج نیست یا بعد از رهاسازی توسط شکارچیان انسانی کشته شده یا در جنگ بر سر قلمرو با حیوانات دیگر.
این در حالی است که به گفته کارشناسان و خبرنگاران حوزه محیط زیست ۳۵ روز بعد از رهاسازی هیرکان جسد او به اداره محیط زیست گلستان منتقل و تا سه ماه در آنجا نگهداری شده است. به گفته مقامات سازمان محیط زیست یک شرکت آلمانی در حال بررسی این موضوع است و قرار است پس از نهایی شدن بررسی‌ها اطلاع رسانی شود.
نکته مهم این است که تسنیم نقشه منتشرشده از حرکات هیرکان را حاصل جابه‌جا کردن قلاده ردیاب به‌دست محیط‌بانان و به‌دستور مسؤولان محیط‌زیست استان گلستان عنوان کرده و از دفن مخفیانه لاشه هیرکان خبر داده بودند.
بر اساس این گزارش، آنچه از اظهارات اسماعیل مهاجر استنباط می‌شود، این است که اداره کل حفاظت محیط زیست استان گلستان می‌کوشد خود را از اتهام صدور دستور چرخاندن ردیاب در منطقه و انتشار نقشه جعلی مسیر حرکتی هیرکان تبرئه کند.
مسئولان درباره مرگ هیرکان چه می گویند؟
تا کنون اظهارنظرهای متفاوتی درباره چرایی مرگ هیرکان و تاخیر درباره اعلام خبر آن منتشر شده است.
فرهاد دبیری، معاون محیط زیست طبیعی سازمان حفاظت محیط زیست با بیان اینکه استان گلستان از ارائه گزارش‌های منظم در مورد هیرکان به این سازمان خودداری کرده بود گفت: ترس بیجای مسوولان این استان از پاسخگویی به منتقدان رهاسازی هیرکان باعث پنهانکاری در مورد مرگ این پلنگ ماده شد.
معاون محیط زیست طبیعی سازمان محیط زیست با اشاره به اینکه پنهانکاری در تهران صورت نگرفته است، گفت: باید گزارشات از سوی استان گلستان به سازمان محیط زیست ارائه می‌شد ولی این اتفاق نیفتاد.
دبیری در پاسخ به پرسش که آیا ردیاب سیگنال مرگ داشته یا نه؟ اظهار کرد: نمی‌دانیم ردیاب سیگنال مرگ داشته است یا نه اما مهم این است که استان گلستان هیچ گزارشی به معاونت محیط زیست طبیعی درباره هیرکان ارائه نداده است.
اما دکتر حمیدرضا رضایی، مشاور اداره کل گلستان در پروژه رهاسازی هیرکان به اعتماد می گوید: سازمان جهانی حفاظت گفتند اگر {هیرکان} یک ماه زنده بماند پروتکل بدهید برای آزادسازی. اول که می‌گفتند اگر ۴۸ ساعت زنده بماند خیلی کار خوبی انجام شده است. ولی دیدیم که پلنگ چندماه زنده ماند. همین زنده ماندن نشان‌دهنده موفقیت کار است و تلف شدن آن بعد از چندماه، روند طبیعی است و به نظر بنده غیرطبیعی نیست.
رضایی در پاسخ به این سوال که برخی می‌گویند هیرکان پس از ۳۵ روز مرده است گفت: بر چه اساسی این ادعا مطرح می‌شود که ۳۵ روز بعد از رهاسازی مرده است؟ من این را رد می‌کنم. حداقل چندماه زنده بوده که مدارک و اسنادش موجود است و ما دایما در حال رصد و کنترل آن بودیم.
اما تسنیم عنوان می کند با توجه به اینکه برخی از اظهارات رضایی از قبیل شکار هفت کل و بز و قوچ و میش توسط هیرکان و زنده بودن هیرکان تا ۶۵ روز پس از رهاسازی، پشتوانه‌ای به جز گفته‌های مسئولان محیط زیست استان گلستان ندارد و با در نظر گرفتن این نکته که این مسئولان، مرگ هیرکان را حتی از رضایی هم پنهان کرده بودند، به نظر می‌رسد، مسئولان محیط زیست استان گلستان بار دیگر تلاش کرده‌اند با ارائه اطلاعات نادرست به یکی دیگر از متخصصان حیات وحش و سوءاستفاده از نام وی، پنهانکاری و فریبکاری ۹ ماهه خود را تا حدودی توجیه کنند.
محمد درویش ، مدیرکل مشارکت‌های مردمی سازمان حفاظت محیط زیست تصریح می کند: ادعا می‌کنند که پلنگ هیرکان فقط ۳۵ روز زنده بوده و پس از آن کشته شده است و محیط‌بانان قلاده را در سطح منطقه می‌گرداندند. اگر این مسئله ثابت شود سازمان محیط زیست بی‌شک با مسببان آن به صورت جدی برخورد خواهد کرد و هیچ مماشاتی در کار نخواهد بود. با این حال هنوز بررسی‌ها در بازرسی و حراست سازمان ادامه دارد و به جمع‌بندی نرسیده‌ایم.
درویش ادامه داد: این شبهه وجود دارد که پلنگ فقط ۳۵ روز زنده مانده و اداره محیط زیست گلستان مسئله را پنهان کرده است که اگر این مسئله ثابت شود؛ خطرناک است و هیچ‌گونه اغماضی با خاطیان نخواهد شد.
در این ارتباط سیاوش روشنیان، که به‌مدت ۲۷ ماه، نگهداری و تیمار هیرکان و برادرش ورکان را تحت نظر اداره کل حفاظت محیط زیست استان گلستان به‌عهده داشته در مصاحبه ای می‌گوید: هیرکان، ۳۵ روز پس از رهاسازی تلف شد و مرگش توسط اداره کل حفاظت محیط زیست استان گلستان پنهان شده است.
مسئول نگهداری هیرکان و ورکان در پاسخ به این سؤال که چرا مسئولان اداره کل محیط زیست استان گلستان برای رهاسازی ورکان، آن‌قدر اصرار دارند که ریسک پنهان کردن مرگ هیرکان را به‌جان خریده‌اند مبادا، فاش شدن مرگ هیرکان، خللی در رهاسازی ورکان ایجاد کند، می‌گوید: همه چیز را نمی‌شود گفت. اما طرحی برای رهاسازی ورکان آماده شده بود که خارجی‌ها بابت اجرای آن مبلغی قابل توجه به اداره کل حفاظت محیط زیست گلستان پرداخت می‌کنند. بقیه جزئیات را به مقامات ذی‌ربط گزارش داده‌ام که قطعاً مورد بررسی قرار خواهند داد.
با توجه به این شرایط لزوم شفاف سازی سازمان محیط زیست بیش از پیش احساس می شود و ضرورت دارد اگر قصوری در این باره صورت گرفته است با متخلفان برخورد شود.
منبع: الف
