مؤلفه‌های ارتباط میان ایران و عربستان
ابوالحسن شاکری رحیمی
روابط ایران و عربستان همواره از فراز و نشیب فراوانی برخوردار بوده است. پس از پیروزی انقلاب اسلامی، چند رویداد بر روابط دو کشور تأثیر منفی گذاشته است:
اول؛ خود پدیده انقلاب اسلامی و حاکمیت یک دولت شیعی در ایران با داعیه انقلابی گری و صدور انقلاب شیعی، دوم؛ حمایت عربستان سعودی از صدام حسین در جنگ ایران و عراق، سوم؛ کشتار حاجیان ایرانی در سال ۱۳۶۶؛ چهارم، سقوط دولت بعثی صدام حسین در عراق در سال ۲۰۰۳ و حاکمیت دولت شیعی طرفدار ایران در این کشور؛ پنجم؛ وقوع بهار عربی و جنگ داخلی در سوریه و یمن؛ و ششم؛ حوادث سال ۱۳۹۴ (حوادث حج، اعدام شیخ نمر، حمله به سفارت عربستان در ایران) و در نهایت قطع کامل روابط دو کشور. شعارها و اعتراضات ایران و عربستان به اقدامات یکدیگر در منطقه و اختلافات دو کشور همواره ادامه داشته ولی هیچگاه به قطع کامل روابط منجر نشده بود. اما، پس از حمله به سفارت عربستان سعودی در تهران و کنسولگری آن در مشهد در سال ۱۳۹۴، روابط دو کشور به طور کامل قطع شد. اختلافات دو کشور پس از جریان‌های موسوم به بهار عربی تشدید شد. این جریان‌ها منجر به تغییر موازنه قدرت منطقه‌ای به نفع ایران، قدرت گیری اخوان المسلمین در کشورهای عربی به ویژه مصر، فاصله گرفتن‌ترکیه و قطر از عربستان، ناکامی عربستان در هماهنگ کردن و یکصدا کردن کشورهای شورای همکاری خلیج فارس و. . . شد. در نتیجه، عربستان تصمیم‌های شتاب زده‌ای مانند دخالت مستقیم نظامی در یمن گرفت که منجر به فجایع انسانی و تلفات جانی و مالی بسیار در این کشور، بدون دستاورد عمده‌ای برای عربستان شده است. همچنین، ایرانی‌ها معتقدند عربستان که توانایی مقابله با ایران در خارج را ندارد، قصد دارد با حمایت از گروه‌های‌تروریستی و تجزیه طلب در داخل تمامیت ارضی ایران را تهدید کند. بر این اساس، برخی متغیرهای تأثیرگذار مهم در روابط ایران و عربستان عبارتند از:
– ملاحظات و نگرانی‌های امنیتی دو کشور
– ملاحظات ایدئولوژیکی دو کشور
– رقابت‌های منطقه ای
– مداخلات خارجی
– ضعف هویت ملی در عربستان و نوپابودن دیپلماسی در این کشور که منجر به سیاست خارجی متزلزل عربستان نسبت به ایران شده است.
– چگونگی رابطه دو کشور با ایالات متحده آمریکا
– هراس عربستان از برنامه هسته‌ای ایران
– ظهور متغیرهای مداخله گر مانند گروه‌های‌تروریستی
– تعدد دیدگاه‌ها در دو کشور نسبت به رابطه با یکدیگر
– تسلط دیدگاه اطلاعاتی محور در هر دو کشور در مورد رابطه با یکدیگر به جای دیدگاه دیپلماسی محور
– نبود دانش لازم در روابط سیاسی فی مابین و. . .
برخی راهکارهای برقراری روابط مسالمت آمیز و صلح آمیز بین ایران و عربستان نیز عبارتند از:
– مذاکرات بر سر منافع مشترک دو کشور (هرچند منافع حداقلی باشد) (به طور مثال، دو کشور به این نکته توجه کنند که در صورت ادامه بی ثباتی در منطقه، خریداران عمده نفت به مسیرهای جایگزین برای تأمین انرژی خود روی می‌آورند) .
– تلاش برای بازگرداندن موازنه قدرت به منطقه که می‌تواند امنیت و ثبات را برای منطقه به ارمغان بیاورد. (قدرت بازیگران منطقه ای، ضمانت امن‌تری را برای امنیت بلندمدت منطقه نسبت به طرح‌ها و سیاست‌های کوتاه مدت آمریکا دربردارد)
– سیاست‌های خارجی اعتدال گرایانه ایران می‌تواند از نگرانی‌های عربستان بکاهد.
– پایبندی دو کشور به ساختار قدرت متوازن شیعه- سنی در منطقه
– توجه دو کشور به عدم وارد کردن اتهامات بی‌پایه و اساس به یکدیگر
– تداوم نسبتاً پایدار همکاری ایران و عربستان باید یک دارایی در جهت بازگرداندن صلح به خاورمیانه دانسته شود.
– در هر دو جامعه باید نسل جدیدی از محققان و سیاستمدارانی ظهور کند که آگاهی عمیقی از هم داشته باشند تا بتوانند همدیگر را بهتر درک کنند.
منبع: بهارنیوز