اما و اگرهای تلاش های عربستان برای کاهش اختلافات با ایران
اخیراً زمزمه هایی به گوش می رسد که ظاهراً مقامات عربستانی به سمت کاهش تنش با ایران گام بر می دارند. در این راستا محمد جواد ظریف در گفت‌وگو با یکی از خبرگزاری ها از سفر متقابل دیپلمات‌های ایران و عربستان برای بررسی بازگشایی سفارت‌های دو کشور بعد از حج خبر داد.
این چند هفته نیز مجموعه ای از اتفاقات بوقوع پیوست که در میان درگیری ها و اختلافات ایران و عربستان، احتمال بهبود روابط طرفین را افزایش داد. به عنوان مثال می توان به اعزام حجاج ایرانی به عربستان، گشایش موقت دفتر کنسولگری ایران، تسهیل پروازهای مستقیم از تهران به جده و مدینه، استقبال مقامات آل سعود از حجاج ایرانی، پذیرفتن پرداخت دیه قربانیان حادثه منا و سقوط بالابر در مراسم حج دو سال قبل اشاره کرد. در اقدامی دیگر باید به دست دادن عادل الجبیر با محمد جواد ظریف در استانبول و در جریان برگزاری کنفرانس کشورهای اسلامی اشاره کرد.
چند هفته قبل نیز قاسم الاعرجی، وزیر کشور عراق(که روابط نزدیکی با قاسم سلیمانی دارد) در دیدار با همتای ایرانی با اشاره به سفر خود به عربستان و دیدار با محمدبن سلمان گفت که ولیعهد سعودی رسماً از حیدرالعبادی درخواست کرده که برای کاهش تنش های دو کشور میانجیگری کند. اگر چه این خبر بعداً تکذیب شد.
درباره این که چرا عربستان سعودی به سمت کاهش سطح تنش ها با ایران حرکت کرده دلایل و عوامل متعددی را ذکر کرده اند که در این باره می توان به شکست تروریست ها در سوریه و پیشروی ارتش سوریه در استان های حماه و حمص، پذیرش باقی ماندن بشار اسد در قدرت از سوی کشورهای غربی و عربی، برچیده شدن بساط داعش در عراق، گرفتاری ریاض در جنگ یمن، تشدید درگیرها با قطر و احتمال نزدیک شدن دوحه به آنکارا و تهران و شکل گیری جبهه ای جدید علیه ریاض، کاهش قیمت نفت و بوجود آمدن اوضاع نامطلوب اقتصادی اشاره کرد.
در کل باید گفت بعد از مرگ ملک عبدالله و روی کار آمدن ملک سلمان و سپردن زمام امور به دست محمد بن سلمان و عادل الجبیر، سیاست سنتی عربستان که مبتنی بر محافظه کاری بود کنار گذاشته شد و آل سعود سیاست رادیکال و تهاجمی در منطقه بخصوص علیه محور مقاومت در پیش گرفت. بر این اساس مجموعه ای از جنگ های نیابتی، درگیری مستقیم و لشکرکشی در سوریه، یمن، بحرین و … توسط حکام جدید پی ریزی شد تا ترتیبات منطقه ای جدیدی بوجود آورند.
بدون شک در پیش گرفتن چنین سیاستی و گسترش حیطه قدرت نمایی توسط عربستان بدون در نظر گرفتن محدودیت ها و امکانات صورت گرفت که چالش هایی اساسی بوجود آورد. در این راستا آن چه که فعلا می توان گفت این است که عربستان دچار سرخوردگی و شکاف های شدید داخلی ناشی از حضور و نقش آفرینی مخرب در بحران های منطقه ای شده است. در این راستا خبرهایی منتشر می شود که ممکن است عربستان برای رهایی از این وضعیت، عادل الجبیر را قربانی چرخش سیاست منطقه ای خود کند و محمد بن سلمان برادرش خالد بن سلمان را که به تازگی در آمریکا سفیر شده جانشین وی کند.
حال با توجه به شرایط پیش آمده احتمال این که عربستان تا حدودی از خواسته های قبلی خود در جنگ سوریه کوتاه بیاید، وجود دارد حتی احتمال کناره گیری و یا کمرنگ شدن نقش ریاض نیز وجود دارد. اظهارات اخیر عادل الجبیر مبنی بر این که می باید هئیت مذاکره کنندگان سوری نزدیک به این کشور شروط خود را از تغییر بشار اسد و عدم حضور وی در انتخابات تغییر دهند در این راستا ارزیابی می شود.
اما با وجود این مسائل فعلا نمی توان به سیگنال های ارسالی از سوی عربستان خوشبین بود یا اینکه تصور کرد در کوتاه مدت اختلافات منطقه ای ایران و عربستان( جدای از اختلافات بنیادین استراتژیک و ایدئولوژیک) حل و فصل شود. در این باره می توان به دلایل زیر اشاره کرد:
*عربستان سعودی از چند سال قبل روابط بسیار نزدیکی با رژیم صهیونیستی برقرار کرده که هر دو طرف دشمن اصلی خود را ایران و محور مقاومت تعریف کرده اند. این روابط در چند ساله اخیر آن چنان قوی و مستحکم شده که اسرائیلی ها از لزوم علنی شدن آن سخن گفته اند.
* ریاض به طور جدی بدنبال تاثیرگذاری بر انتخابات پیش روی عراق، کاهش نفوذ ایران در این کشور، به حاشیه راندن حشد الشعبی و … می باشد. برخی سفر مقتدی صدر به عربستان را نیز در این راستا ارزیابی می کنند.
* عربستان با وجود این که اخیراً با امارات در چگونگی پیشبرد جنگ یمن دچار اختلافات شده اما پیگیر نیست که به این درگیری خاتمه دهد بلکه در پی بوجود آوردن اختلاف بین انصارالله و علی عبدالله صالح است تا با استفاده از این ترفند بتواند دولت دست نشانده و طرفدار خود یعنی منصور هادی را دوباره به قدرت بازگرداند.
* عربستان از چندی قبل سیاست سرکوب شدید و مشت آهنین را در قبال شیعیان خود در استان القطیف پیش گرفته و شهر عوامیه تحت محاصره و تدابیر شدید امنیتی قرار گرفته است.
در نهایت باید گفت مقامات عربستان سعودی بعد از چند سال درگیری و تنش آفرینی گسترده در منطقه و عدم نتجه گیری مطلوب به این فکر افتاده اند تا از طریق مذاکره با ایران به اهداف منطقه ای مدنظر خود دست یابند تا ضمن کنترل اوضاع نامطلوب اقتصادی، زمینه را برای ادامه سرکوب و انتقال قدرت در داخل فراهم آورند. اما این که به چه میزان به این اهداف خود دست یابند به واکنش ایران و محور مقاومت بستگی دارد.
منبع: الف