از تغذیه تا سندرم متابولیک

دکتر سلطانعلی محبوب و ایوا اورنگی

در سال ۱۹۹۸، Reaven، مجموعه‌ای از ریسک فاکتورها را که اغلب به صورت یک اختلال ظاهر می‌شوند، تحت عنوان سندرم X توصیف کرد. این سندرم به طور همزمان نشانه‌هایی چون پرفشاری خون، عدم تحمل گلوکز، سطوح بالای تری‌گلیسیرید و سطوح پایین لیپوپروتئین با دانسیته بالا (HDL) دارد و چون مقاومت انسولینی مهم‌ترین اختلال این سندرم به شمار می‌رود.

اصطلاح سندرم مقاومت انسولینی نیز برای تعریف این ریسک فاکتورها به کار برده می‌شود؛ ولی از آنجا که اختلالات متابولیکی دیگری از جمله چاقی (به ویژه چاقی شکم)، سطوح بالای آپولیپوپروتئین B، سطوح بالای لیپوپروتئین با دانسیته پایین (LDL)، اختلال در فیبرینولیز و انعقاد خون نیز با این سندرم مرتبط هستند و از طرفی گزارش اخیر برنامه آموزش ملی کلسترول اهمیت کنترل این سندرم را در پیشگیری از بیماری‌های قلبی – عروقی نشان داده، لذا اصطلاح «سندرم متابولیک» برای این مجموعه از ریسک فاکتورهای متابولیک به کار برده شده است تا در واقع از کاربرد اصطلاح مقاومت انسولینی به عنوان تنها ریسک فاکتور مرتبط اجتناب شود.

شیوع این سندرم متابولیک روز به روز در حال افزایش است و امروزه حدود ۲۵ درصد مردم دنیا به این سندرم مبتلا هستند که حدود ۱۰-۵ درصد آنها دیابت نوع ۲ دارند.

سندرم متابولیک در چند سال گذشته توجه زیادی را به خود جلب کرده است. این سندرم که به صورت مجموعه‌ای از ریسک فاکتورهای مرتبط با منشاء متابولیکی است، می‌تواند موجب تقویت یا افزایش مستقیم بیماری‌های آترواسکلروتیک و قلبی – عروقی شود.

قدم اول در پیشگیری و درمان سندرم متابولیک تغییر در شیوه زندگی به منظور رسیدن به وزن مناسب، کاهش مصرف چربی، ترک سیگار و در برخی افراد پیروی از رژیم کاهش دهنده چربی خون است. گام بعدی، تامین ریزمغذی‌ها و ویتامین‌هایی است که در تنظیم متابولیسم درشت‌مغذی‌ها (کربوهیدرات‌ها، پروتئین‌ها و چربی‌ها) شرکت دارند.

نظر به اینکه نقش تغذیه و رژیم غذایی در پیشگیری و درمان این ناهنجاری‌های متابولیک انکارناپذیر است، در این مقاله ابتدا معیارهای بالینی تشخیص سندرم متابولیک و عوامل موثر بر آن را مورد بررسی قرار می‌دهیم، سپس به روش‌های کنترل ریسک فاکتورهای این سندرم می‌پردازیم.

در مرحله سوم نقش مکمل‌های غذایی را در رابطه با این ناهنجاری‌های متابولیک به بحث خواهیم گذاشت و در خاتمه توصیه‌های تغذیه‌ای برای بیماران مبتلا به سندرم متابولیک خواهیم داشت.

معیارهای بالینی تشخیص بیماران مبتلا به سندرم متابولیک:

حداقل سه بخش مرتبط به مقوله سلامت، ابزارهای عملی برای تشخیص بیماران مبتلا به سندرم متابولیک را ارائه کرده‌اند که در اینجا به آنها اشاره می‌شود:

۱- معیارهای بالینی گزارش سوم برنامه آموزش ملی کلسترول (ACPATP III)

چاقی شکم مردان بیشتر از ۱۲۰ سانتی‌متر

زنان بیشتر از ۸۸ سانتی‌متر

تری‌گلیسیرید پلاسما   بیشتر از mg/dl150  (بیشتر از mmol/L 7/1)

HDL-Cمردان کمتر از mg/dl 40  (کمتر از mmol/L 1)

زنان کمتر از mg/dl 50  (کمتر از mmol/L 3/1)

فشارخون بیشتر از ۹۰/۱۳۰ میلی‌متر جیوه

گلوکز ناشتا  بیشتر از mg/dl 130

۲- معیارهای بالینی سازمان جهانی بهداشت (WHO)

مقاومت انسولینی که به وسیله یکی از معیارهای زیر تشخیص داده می‌شود:

الف- دیابت نوع ۲

ب- عدم تحمل گلوکز

علاوه بر دو مورد بالا معیارهای زیر را نیز باید مد نظر قرار داد:

فشارخون بالا  بیشتر از ۹۰/۱۴۰ میلی‌‌متر جیوه

تری‌گلیسیرید پلاسما    بیشتر از mg/dl 150 (بیشتر از mmol/L 7/1)

HDL-Cمردان کمتر از mg/dl 35

زنان کمتر از mg/dl 39

BMIبیشتر از kg/m2 30

نسبت دور کمر به باسن  بزرگ‌تر از ۰/۹۰ در مردان ، بزرگ‌تر از ۰/۸۵ در زنان

شواهد کافی نشان داده در افرادی که فعالیت فیزیکی آنها کم است، تنظیم گلوکز خون به وسیله انسولین، کمتر و ریسک بیماری‌های قلبی – عروقی بالاتر است.

منبع: دکتر سلام